جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسبت میان زندگی اخلاقی و لذت و درد یکی از پرسش‌های مهم فلسفی است. آیا انسان اخلاقی لزوما لذت بیشتری از زندگی و عمل اخلاقی خود می‌برد؟ یا نه، اخلاق نسبتی با زندگی لذت‌بخش ندارد. و حتی چه بسا فرد غیراخلاقی لذت بیشتری از زندگی خود ببرد. ما در این مقاله این پرسش مهم را از نظر ارسطو به عنوان یکی از مهمترین فیلسوفانی که در این حوزه سخن گفته است بررسی می‌کنیم. نسبت میان حالات اخلاقی و لذت در فلسفه ارسطو پیچیده است. مطابق با فهم ما از او زندگی اخلاقی لزوما لذت بخش نیست ولی این به معنای رد ارتباط وثیق اخلاق و لذت و درد نیست. از نظر ارسطو، حالات اخلاقی در قلمرو لذت‌ و درد هستند و لذت، نتیجه عمل اخلاقی است، یعنی خوبی یک فعل به دلیل لذت‌آور بودنش نیست، به عکس فعل به جهت خوب بودنش لذت‌آور است. این یعنی فرد به خاطر لذت و دوری از درد است که کار بد می‌کند و از امور اخلاقی اجتناب می‌ورزد، ولی انسان فضیلتمند از کار اخلاقی خود لذت می‌برد، بنابراین لذت بردن از عمل اخلاقی نشانه سیرت انسان فضیلتمند است. این نگاه ارسطو تبعات مهمی در هدایت هیجانات ما از آغاز کودکی دارد. به نظر او، هدایت و مهار لذت و درد اهمیت و قوت فراوانی در ایجاد روحیه اخلاقی و زندگی اخلاقی توأم با لذت دارد.

فیلسوفانی مانند ارسطو و ابن‌سینا اندیشه‌ورزی را بالاترین فعالیت سعادت برای آدمی می‌دانستند. پرسش این است رابطه اندیشه و تأمل نظری با عمل چگونه است؟ بر اساس دیدگاه ایندو اندیشمند رابطه نظر و عمل در چه زمینه‌هایی مطرح می‌شود؟ آیا ابن سینا صرفا شارح ارسطو است یا آراء او را بسط نیز داده است؟ اگر بسط داده آیا در همه جوانب بسط داده یا در جوانبی آنرا مغفول گذاشته است؟ «نسبت علی» نظر و عمل در ارسطو و ابن سینا چگونه است؟ در این نوشتار رابطه نظر و عمل را ذیل دو مسئله بررسی کردیم: نخست رابطه قوه نظری و عملی را از حیث معرفت‌شناسی؛ دوم رابطه معرفت و عمل که تجلی آن در عرفان، سعادت، سیاست، اخلاق و نبوت است که با عنوان حکمت عملی از آن سخن می‌گوییم. بنابر مبانی ابن سینا می‌توان گفت رابطه نظر و عمل از سنخ رابطه علّی است و نظر علت عمل است. ابن سینا در بعضی جوانب آراء ارسطو را بسط داده و در بعضی جوانب مغفول گذاشته است. براین اساس رابطه عقل نظری و عقل عملی و سپس حکمت عملی نزد ارسطو و ابن سینا را با تکیه بر رویکرد «علّی» بررسی می‌کنیم.

در این مقاله سیرِ تحولِ عمل‌گرایی در اندیشۀ پاتنم موردِ بررسیِ نقادانه قرار می‌گیرد و نقدهای او به دوگانگی‌های مختلف و ادعای فروپاشیِ دوپارگیِ واقعیت/ ارزش و انتهای سیرِ عمل‌گراییِ او که منجر به مسئله‌ی امکانِ هستی‌شناسی و صدور اعلامیه‌ی ترحیمِ هستی‌شناسی شد، بیان می‌گردد. سپس با نگاهی تطبیقی، نظرِ ارسطو در بابِ دوگانگیِ نظر و عمل تقریر می‌گردد و تفکیکِ اخلاق به عنوانِ راهکارِ کلیدی ارسطو در مسئله‌ی امکانِ هستی‌شناسی مورد مداقه قرار می‌گیرد. در انتها تبیین می‌شود که علی رغمِ نقدهای کوبندۀ پاتنم به نظرات قبلیِ خود و تلاشِ وی برای رهایی از دوگانگی‌های مختلف، اندیشه‌ی پراگماتیکِ او از دوگانگیِ نظر و عملِ ارسطویی رهایی نداشته و همراهِ همیشگیِ اندیشه‌ی پاتنم، از رئالیسمِ متافیزیکی تا رئالیسمِ درونی و کثرت‌گراییِ عمل‌گرایانه بوده است و بر همین مبنا، تحولِ عمل‌گراییِ پاتنم و تمایلِ او به اخلاق را می‌‌توان با در نظر گرفتنِ تاثیرِ دوگانگیِ نظر و عمل تبیین کرد و به این ترتیب برخلافِ نظرِ پاتنم، نقدهایِ وی به متافیزیک هیچ‌گاه مؤیدی بر تردید در هستی‌شناسی و صدورِ اعلامیۀ ترحیم برای آن نمی‌گردد، بلکه یادآورِ اهمیتِ مسئله‌ی تفکیکِ اخلاق در فلسفه امروز و توجهی دوباره به فلسفه‌ی ارسطو است.

این پژوهش درصدد است با اشاره به جایگاه بنیادین «تعریف» در اندیشه سقراط و ارسطو، به این پرسش پاسخ دهد که: ویژگی و مؤلفه‌های تعریف از نظر این دو فیلسوف چیست؟ ازآنجاکه این تحقیق، پژوهشی بنیادی است، این مقاله با روش استناد به منابع اصلیِ دو فیلسوف در راستای پاسخ بدین پرسش اساسی، ویژگی و مؤلفه‌های آن را بررسی می‏‌کند. بدین منظور، ابتدا بارزترین ویژگی تعریف را که همان «کلیت» آن است، مورد بحث قرار داده، سپس مؤلفه‌های تعریف را از دیدگاه این دو اندیشمند تحقیق و بررسی می‌کند. نهایتاً نظر آن ‌دو متفکر درباره اینکه کدام‌یک از علل چهارگانه باید بنیاد تعریف قرار گیرد، مورد ارزیابی قرار گرفته، ضمن تحقیق در مغایرت دیدگاه‌های سقراط در رساله‌های گوناگون افلاطون، اختلاف نظر او با ارسطو مورد پژوهش و نقادی قرار گرفته است.

وحدت‌گرايي و کثرت‌گرايي، دو جريان اصلي در انديشه سياسي است؛ تاآنجاکه مي‌توان همه آثار فيلسوفان سياسي از دوران کلاسيک تا معاصر را براساس آن تبيين و تفسير کرد. اين دو جريان فکري ـ سياسي، از گذشته تاکنون در ميان فيلسوفان سياسي، پيروان فراواني داشته‌اند. در ميان فيلسوفان کلاسيک، افلاطون به وحدت‌گرايي و ارسطو به کثرت‌گرايي باور داشت؛ ازاين‌رو، در فلسفه سياسي آنان کشمکشي درباره وحدت‌گرايي و کثرت‌گرايي درگرفت که آثار آن را مي‌توان در رويکرد فيلسوفان سياسي دوره‌هاي بعد نيز نگريست. کوتاه آنکه، ديدگاه وحدت‌گرايي، افزون‌بر يکساني در زندگي مدني، بر تمرکز قدرت سياسي نيز تأکيد دارد و دربرابر آن، ديدگاه کثرت‌گرايي، با دفاع از چندگانگي در حوزه سياست، تنوع منابع قدرت و توزيع آن در ميان گروه‌ها و جريان‌هاي گوناگون را اصل قرار مي‌دهد. بر همين اساس، اين مقاله به روش توصيفي ـ تحليلي در پي تبيين ديدگاه وحدت‌گرايي فضيلت‌محور افلاطون و ديدگاه کثرت‌گرايي فضيلت‌محور ارسطو است. از رهگذر اين تبيين، نزاع و تفاوت دو ديدگاه روشن مي‌شود.

هدف اصلي نوشتار حاضر بررسي و تبيين دو جزئي يا سه جزئي بودن تحليل ارسطو از گزاره حملي و نقد برخي آرا و ديدگاه‌هاي مطرح در اين زمينه است. در اين مقاله کوشيده‌ايم با استناد به آثار ارسطو نشان دهيم: اولاً از ديدگاه ارسطو، هرچند تحليل زباني گزاره حملي مي‌تواند دوجزئي يا سه‎جزئي باشد، اما در مقام تحليل منطقي، گزاره حملي همواره از دو جزء اصلي اسم (موضوع) و فعل (محمول) تشکيل مي‌شود و نسبت يا رابطه، به دليل گنجانده شدن در معناي فعل (محمول)، جزء مستقلي به‌شمار نمي‎آيد و بر همين اساس نسبت دادن تحليل سه‎جزئي گزاره حملي به ارسطو، به‌ عنوان يک تحليل منطقي، نادرست است؛ ثانياً برخلاف بعضي آرا و ديدگاه‌ها، ما در آثار منطقي ارسطو با دو تحليل متفاوت از گزاره حملي مواجه نيستيم و مبناي بحث‌هاي وي درباره «قياس» در آثار منطقي متأخرش (تحليلات اوليه) همان تحليل دوجزئي‌اي است که وي در آثار منطقي اوليه‌اش (درباره عبارت) به دست داده است. روش اصلي ما در اين پژوهش، رجوع به متن سخنان ارسطو، و در موارد لازم مفسران و پيروان يا منتقدان ارسطو؛ دقت و تأمل در آنها؛ و تحليل، استنباط و نتيجه‌گيري بر اساس آنها بوده است.

نهایة الحکمه اثر گران‏سنگ علامه طباطبائى است که در آن مبانى حکمت متعالیه را با قلمى استوار تبیین کرده است. وى در این کتاب، ابتکارات و نظریات خاصّ خود در زمینۀ حکمت صدرایى را نیز بیان نموده است. ایجاز متن و دشوارى محتواى فلسفى کتاب، ترجمه و شرح آن را براى استفاده بهینه طلاب و دانشجویان معرفت امری ضرورى است. از این رو، اثر حاضر که از مجموعه دورس شرح و تبیین مقاصد نهایة الحکمة توسط استاد سید کمال حیدری ارائه شده، با همت برخی از شاگردانش به جهت شرح و توضیح مقاصد و عبارات مشکل و پیچیده به رشتۀ تحریر در آمده است. جلد 4 شامل مباحث "المقولات العشر" می باشد