جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخی از علمای مسلمان با استناد به ظاهر آیۀ ۲۴ سورۀ یوسف و شماری از احادیث ضعیف، به حضرت یوسفG نسبتِ قصد معصیت داده‌اند. گروهی نیز برای آیه، تأویل‌های غیر‌منطقی ارائه کرده‌اند. این شرایط، فهم معنای آیه را دشوار کرده است. پژوهش‌حاضر به روش توصیفی، تحلیلی مهم‌ترین نظریات و تأویل‌های آیه را تحلیل و نقد کرده است. دستاورد این تحقیق تبیین و تثبیت نظریۀ تفاوت متعلق«همَّت» و «همَّ» در دو جملۀ «هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» است. به‌ گواهی جمله‌های «وَ راوَدَتْهُ الَّتیٖ هُوَ فیٖ بَیْتِها»، «هَیْتَ لَکَ»، «مَعاذَ اللَّهِ» و «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ»، متعلق «همّ» زلیخا انجام گناه است، اما متعلق «همّ» یوسف، عملی بازدارنده از گناه است، نه قصد گناه. به همین سبب، واژۀ «همَّ» دو مرتبه تکرار شده تا به این تفاوت اساسی اشاره کند. بنابراین آیه چنین معنا می‌شود: «زلیخا قصد کرد با یوسف گناه انجام دهد و یوسف قصد کرد با انجام عملی بازدارنده، زلیخا را از گناه بازدارد و ترک معصیت کند». در این لحظه اگر برهان رب نیامده بود، یعنی اگر یوسف از طرف خداوند به عاقبت هرگونه عکس العملی در مقابل زلیخا واقف نمی‌گشت، آن عمل بازدارنده را انجام می‌داد و در آن صورت متهم به خیانت می‌شد، اما چون یوسف به این علم دست یافت، حرکتی انجام نداد و صحنه را ترک کرد. به این ترتیب، خداوند سوء(عمل بازدارندۀ اتهام‌زا) و فحشا(زنا) را از حضرت یوسفG دور ساخت. این همان معنای عصمت مطلقه‌ای است که تمام انبیای الهی، از جمله حضرت یوسف، متصف به آن بودند.

یکی از گونه های قرآن شناسی ده های اخیر در میان مستشرقان و مسلمانان، پژوهش های نوین در شناخت ساحت های جدید نظم قرآن کریم است . در این میان پژوهش های مبتنی بر نظم متقارن یا همان نظم معکوس توانسته است جایگاه خوبی را در این میان به خود اختصاص دهد . مقاله حاضر با در پیش گرفتن روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی انسجام سوره مبارکه یوسف می پردازد . این مقاله، نخست به معرفی مفهوم نظریه نظم متقارن پرداخته و پس از آن به تحلیل بلاغی سوره یوسف می پردازد . سوره یوسف به شانزده بخش تقسیم می شود و به صورت معکوس میان بخش های سوره ارتباط برقرار شده و یک مدل کلی و فراگیر را از ارتباط بخش های سوره با یکدیگر ارائه می کند . از نتایج این پژوهش اثبات ساختار منظم سوره مبارکه یوسف در قالب نظریه نظم متقارن می باشد.

یکی از واقعیّت‌های تاریخی در مورد پیامبران، شأن نزول‌های جعلی و ساختگی است که در برخی تفاسیر فریقین وجود دارد. از جمله آیاتی که روایات جعلی در تفسیر آن وارد شده آیۀ 37 احزاب،20نجم و24 سورۀ یوسف است. این پژوهش، اسباب نزول درتفاسیر فریقین را از حیث اعتبار سنجی با غرض و مقاصد همان سُوَر، مورد ارزیابی قرار داده و گویای این است که غرض سوره، نقش مهمی در اعتبارسنجی اسباب نزول آن سوره دارد. به عنوان نمونه؛ یکی از اغراض سوره یوسف، بیان ولایتى است که خداوند نسبت به بنده اش دارد ویوسف را از مخلصان معرفی می‌نماید. اما؛ در اسباب نزول آیه‌ی 24 یوسف، روایاتی آمده که در تضاد کامل با غرض سوره است و اعمالی را به آن جناب نسبت می‌دهد که در شأن پیامبر مخلص نیست. بدین شیوه می‌توان به استناد به غرض سوره، روایات اسباب نزول ذیل آیه مذکور را جعلی و نامعتبر دانست. آنچه پژوهشگران در این پژوهش به روش توصیف، تعلیل و تحلیل به آن دست یافتند این است که در هر سه آیه، شأن نزول‌ها معارض با غرض سوره و غرض سوره، معیار و میزان برای ارزیابی شأن نزول است.

قرآن کریم از زیبایی‌های ادبی و ساختارهای زبانی و موسیقایی شگفت‌آوری برخوردار است. ازجمله تجلیات اعجاز این کتاب الهی، تکرار صامت‌ها و مصوت‌هاست که تحت عنوان هماهنگی آوایی، معانی خاصی را به مخاطب القا می‌کند و علاوه بر افزایش برجستگی در کلام الهی، به جذب بیشتر مخاطب می‌انجامد. جستار حاضر تلاش دارد تا بر اساس نظریه موریس گرامون، با تبیین میزان هماهنگی فرم آیات و نقش آن در رساندن مضمون و تأثیر بر مخاطب، به خوانش و تحلیل هماهنگی آوایی در القای معنا دست یابد. ازاین‌رو به بررسی شاخصه‌های موسیقایی آیات دو سوره هود و یوسف، به‌ویژه واکه‌ها و همخوان‌ها به شیوه توصیفی- تحلیلی پرداخته و این نتیجه حاصل شده است که تکرار واکه‌ها و همخوان‌ها در آیات قرآن کریم، به انتقال مقصود کمک کرده و مخاطب را بیش از پیش به سوی کشف القای معنا رهنمون می‌سازد.

یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های حرکتی در انسان رقابت است که ریشه آن در مواردی چون احساس کمبود، حسادت، رهایی از نقص و به دست آوردن کمال است. تحقق رقابت در جامعه و در بین افراد زمینه‌های شکل‌گیری رقابت مثبت و منفی را به همراه دارد که در عرف از آن به چشم‌وهم‌چشمی یاد می‌شود که در دو زمینه مثبت و منفی می‌تواند موردتوجه قرار گیرد. ازآن‌رو نگارنده با روش توصیفی- تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای به بررسی موضوع چشم‌وهم‌چشمی مثبت و‌ منفی با توجه به آیه 108 سوره یوسف و آیه 179 سوره اعراف پرداخته است. با تحلیل آیات قرآنی و مستندات روایی فریقین در خصوص این آیات به یافته‌های پیش رو دست‌یافتیم. غفلت عامل اصلی رقابت و چشم‌وهم‌چشمی منفی و بصیرت عامل اصلی رقابت و چشم‌وهم‌چشمی مثبت می‌باشد.

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 2 در این جلد تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل می پردازد: اعراف انفال توبه یونس هود یوسف

عصمت انبیاء از مبانی مشترک میان مسلمانان است اما در مورد گستره آن اختلاف نظرهایی وجود دارد و از دیرباز تا کنون محلی برای بیان آراء مفسران و متکلمان با رویکردهای گوناگون بوده است و آراء تفسیری گوناگونی را به خود اختصاص داده است. به طوری که در برخی از آیات، تعدادی از مفسران اعتقاد به خطای نبی الهی دارند، برخی دیگر به ترک اولی رای می‌دهند و مفسران دیگر نیز معتقدند پیامبر الهی با توجه به مقام عصمت، از هر خطایی مصون است. در سوره یوسف نیز آیاتی دیده می‌شود که محل سؤال و شبهه قرار گرفته است، شبهاتی در زمینه مسائل اعتقادی، رفتاری و گفتاری به انبیای الهی حضرت یعقوب و حضرت یوسف نسبت داده شده است و موهم عدم عصمت ایشان می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نظرات مفسران گاهی با یکدیگر بسیار متفاوت است و دیدگاهی جامع وجود ندارد و هم‌چنین به دلیل پرداخته نشدن به تمامی شبهات موجود در سوره یوسف، این موضوع به مسئله‌ای پژوهش محور تبدیل شده است و پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا آراء تفسیری را مورد ارزیابی قرار داده است و پس از بررسی دیدگاه‌های مطرح شده و نقد نظرات، دیدگاه برگزیده را در خصوص شبهه مورد نظر بیان کرده است. بررسی‌ها مشخص می‌کند که بخشی از شبهات، به دلیل کج فهمی و عدم درک درست از آیه و هم‌چنین توجه به روایات ضعیف و اسرائیلیات ایجاد شده است و نتیجه‌ای که از بررسی تمامی شبهات به دست آمده است حاکی از عصمت انبیاء و عدم ارتکاب گناه حضرت یعقوب و حضرت یوسف می‌باشد.

قرآن که کتاب هدایت است قصه‌های آن برای سرگرمی و ‌بیهوده نیست بلکه در قصه‌های آن پند و عبرت‌های بسیاری نهفته است که مردم را در سیر کمال با الگو‌گیری از شخصیت‌های آن قصه‌ها بسیار راهنمایی می‌کند. یکی از قصه‌های قرآن قصه حضرت یوسف (علیه السلام) است که قرآن آن را احسن القصص معرفی کرده است. در این تحقیق آموزه‌های تربیتی سوره یوسف با تأکید بر تفسیر نور و أیسر التفاسیر در بخشهای فردی خانوادگی و اجتماعی آورده شده است. در تفسیر نور به بخشهای آموزه‌های تربیتی از قصه یوسف (علیه السلام) بیشتر پرداخته شده است و نکته های ظریف و قابل تامل زیادی در این تفسیر وجود دارد اما أیسر التفاسیر بیشتر به ظاهر آیات پرداخته و کمتر از آموزه‌های تربیتی استفاده نموده است. از جمله آموزه‌های تربیتی در بخش فردی این است که انسان باید زندگی خود را ابتدا بر اساس باور توحیدی و یاد خدا بنا کند و با شکر نعمت‌هایش کارها را با توکل و صبر بر او پیش ببرد. و آموزه‌های تربیتی در بخش خانوادگی با توجه به رابطه والدین با فرزندان این است که اگر پدر از جایگاه فرزندان شناخت داشته باشد می‌تواند فرزند را از شر دسیسه‌ها و توطئه‌های دشمنان داخلی مثل شیطان و خارجی مانند حسودان حفظ کند و فرزندان هم اگر به سفارش‌های والدین گوش دهند و احترام آنان را با صداقت و کمک کردن و ... به‌جا آورند و فرزندان بین یکدیگر صله رحم را به جا آورند و نگذارند حسد بین آنها جدایی بگذارد و مواظب یکدیگر باشند زیرا اخلاق خوب و بد در خانواده تأثیر بسیاری زیادی از خود بر‌جا می‌گذارد. آموزه‌های تربیتی این سوره در بخش اجتماعی این است که حاکم و یا مدیر یک جامعه باید ویژگیهایی مانند علم و عدل و تخصص و سعه صدر داشته باشد و از آنجایی که جامعه عبارت از فرهنگ و اقتصاد است، برای نظارت این ها لازم به امور قضایی است. آموزه‌های تربیتی بسیاری در این بخشها وجود دارد که رعایت آنها باعث ثبات و پیشرفت جامعه بشری می‌شود.

مسئله تربیت و شیوه‌های کارآمد آن در طول تاریخ حیات انسان به خصوص در عصر اطلاعات بسیار مورد توجه قرار گرفته و از مباحث مهم و سرنوشت ساز محسوب می‌شود. بی‌تردید این مسئله در رشد و زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی نقش اساسی دارد از این رو در آموزه-های وحیانی به آن عنایت ویژه شده است. پژوهش حاضر با موضوع اهداف تربیتی سوره یوسف با تاکید بر دو روش انذار و تبشیر بر آن است تا با بررسی اهداف تربیتی در سوره‌ی یوسف و نیز بررسی آیات انذار و تبشیر در این سوره و تاثیر این آیات و اهداف در زندگی فردی و اجتماعی انسان تلاشی داشته باشد. اهداف تربیتی به صورت‌ها مختلفی تقسیم بندی می‌شود. در این پژوهش در ابتدا دو قسم واسطه‌ای یا مرحله‌ای و اهداف نهایی یا غایی معنا شد. و در ادامه، داستان حضرت یوسف (علیه السلام) با سه هدف تربیتی: اهداف الهی ، شخصی و جمعی مورد بررسی قرار گرفته است. اهداف الهی و شخصی در سه سطح بینشی، گرایشی و رفتاری و اهداف جمعی در چند بعد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و طبیعی بررسی شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که این سوره‌ دارای نکات تربیتی بسیاری است و حضرت یوسف به عنوان مربی، همانند سایر انبیاء الهی و مربیان هدایت، با بهره گیری از دو شیوه‌ی انذار و تبشیر به هدایت و تربیت جامعه زمان خود و عصر حاضر پرداخته است. روش گردآوری این پژوهش توصیفی – تحلیلی می‌باشد.

این پایان نامه با روشی تُوصیفی- تحلیلی و بر اساس نظریه وحدت موضوعی سوره های قرآن، به کشف غَرض سوره یوسف با بهره گیری از نقش «سیاق» از قرائن پیوسته لفظی، بعنوان یکی از ابزارهای پُرکاربرد و تأثیرگذار در تفسیر و همچنین توجه به عناصر درون متنی سوره یوسف که در قالب داستان یعقوب او و با محوریت یوسف بیان شده است، پرداخت و در این راستا به مفاهیم اصلی پژوهش مانند «سیاق» و «غرض» و نظرات دانشمندان علوم اسلامی و مفسرین در مورد آنان اشاره شد و سرانجام با بررسی و واکاوی محتوایی تک تک آیات سوره و تقسیم بندی عناصر درون متنی آن به عناصر شخصیتی و عناصر موضوعی، معلوم شد، مهمترین معیارهای کشف غرض این سوره، عناصر درون متنی آن بوده و اهمیت و نقش مهم «سیاق» برای کشف غرض سوره نیز مشخص و نمایان گردید. غرض اصلی این سوره، بیان ولایت خداوند بر بنده خود یوسف، با دو ویژگی «مخلَص» و «مُحسن» در تمامی فراز و نشیب های زندگی اش، چه آنجا که برادرانش از حسادت او را به چاه انداختند و چه آنجایی که به کاخ عزیز مصر رفت و پاکدامنی ورزید و به زندان افتاد و چه آنجایی که به مقام عزیزی مصر رسید و بزرگوارانه و در کمال قدرت، از خطای برادرانش درگذشت و پدر و مادرش را در جایگاه رفیع قرار داد، است و همچنین، موضوع هدایتگری خداوند بر سایر بندگانش و توصیه به پند و عبرت گرفتن از داستان یعقوب و آل او که به پیامبرش وحی نموده و دعوت همه انسانها به اخلاص در ایمان، پاکدامنی، صبر در مصائب، تقوی، تعقل و توجه به وجود نشانه های توحید در طبیعت، عبرت از عاقبت و فرجام حسادت و دشمنی، و رحمتش بر بندگان خاطی و گذشت و نادیده گرفتن خطا توسط بندگان خوب و مخلصش از اغراض فرعی این سوره به شمار می رود.