جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اهل کتاب به‌عنوان یکی از ادیان آسمانی یا خارج از جامعه اسلامی و یا بر اساس ضوابطی در حکومت اسلامی زندگی می‌کنند و با توجه به روابط گریزناپذیر این گروه با مسلمانان و با توجه به تعامل ائمه علیهم‌السلام با آن‌ها می‌توان مبنای چگونگی این روابط را بر اساس سیره معصومین قرارداد. متأسفانه سیره شناسی موضوعی است که به‌ندرت به آن پرداخته‌شده است. به همین خاطر سیره‌ی امام علی(ع) با اهل کتاب را می‌توان به‌عنوان یک امر تأثیرگذار در روابط داخلی و خارجی مسلمانان به کاربرد. اهل کتابی که در حکومت امام علی (ع) زندگی می‌کرد یک شهروند محسوب می‌شد و تمام حقوقی که یک مسلمان در حکومت اسلامی داشت، او نیز از آن برخوردار می‌گردید. امام در نامه و خطبه‌های خود پیوسته رعایت حقوق اهل ذمه را سفارش می‌کرد. هیچ‌گونه تبعیضی بین مسلمان و غیرمسلمان دردادن حقوقشان قائل نبود. نگارنده معتقد است که این برخورد عدالت ورزانه امام علی (ع) به نگاه ایشان به انسان برمی‌گردد. در نگاه امام همه‌ی انسان‌ها از کرامت ذاتی برخوردار هستند. امام(ع) در روابط اجتماعی به مسأله معاشرت بر اساس اصول اسلام، رفق و مدارا و صلح‌طلبی معتقد بود و در اجرای این موارد هیچ‌گاه تسامح و تساهل بیش ‌از حد نداشت. در روابط سیاسی نیز به امنیت و آزادی آن‌ها در حوزه‌های مختلف توجه می‌نمود. با آنان دادوستد داشت و از نقش آنان در توسعه کشاورزی و صنعت غافل نبود، در روابط قضایی به اجرای عدالت بر اساس قوانین اسلام و به استقلال قضایی آن‌ها بر اساس قرارداد پای بند بود. حتی اهل کتابی که به حکومت اسلامی جزیه پرداخت می‌کرد در حکمقضائی با یک مسلمان مساوی می‌دانست.

نظام تربیتی خانواده مبحثی است که بسیار کم به آن پرداخته می شود در حالی‌که از جایگاهی عالی و مهم برخوردار است که می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات تربیتی و اخلاقی افراد خانواده به خصوص فرزندان باشد. و از آن جهت که والدین اولین الگو و معلّم فرزندان می‌باشند و فرزندان اخلاق و رفتار آن‌ها را الگوبرداری می‌کنند، بنابراین والدین می‌توانند دررفتار و کردار فرزندان بسیار تأثیرگذار باشند. از دیدگاه تربیتی، وجود «الگوی خانوادگی» فرایند تربیت را در میان تمام اعضای خانواده سلامت و سرعت بیشتری می بخشد.از این رو بازنمایی مجدد نظام تربیتی خانواده در سیره‌ی امام علی7می-تواند در عصر حاضر به عنوان یک الگوی مناسببرای راه و روش صحیح تربیت خانوادگی قرار گیرد. و از آنجا که خانواده بهترین و مهم‌ترین گزینه برای انتقال مفاهیم دینی است در حال حاضر وظیفه ما این است که یک الگوی تربیتی مناسبی را در خانواده خود بکار بگیریم که لازمه آن توجه به قرآن و سیره‌ی معصومین:از جمله امام علی7است.

مهارت‌های زندگی، توانایی‌هایی است که موجب رفتارهای مثبت و سازگارانه می‌شود و موجب می-شود فرد برخوردی مناسب و مثبت با مسائل زندگی داشته باشد. اگرچه باید آغاز پیدایش مهارت-های زندگی را همزمان با آغاز زندگی بشر بر روی زمین دانست، اما به هر حال، مهارت‌های زندگی به صورت مدون و تعریف شده از سوی سازمان جهانی بهداشت در سال 1993 مطرح شده است.در عصر جدید با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی و سرعت بالای تغییرات و سردرگمی افراد و فاصله گرفتن انسان از اخلاق و معنویت وکم شدن رفت و آمدهای فامیلی ضرورت ارائه برنامه‌ای با عنوان آموزش مهارت‌های زندگی به وضوح دیده می‌شود. از میان برنامه‌های ارائه شده برای زندگی سالم، مهارت‌های موجود در قرآن و سیره ائمه علیهم السلام قابل اعتمادتر است و تأثیر بیشتری دارد. سیره امام علی (ع) نیز در این جرگه قرار می‌گیرد که در این نوشتار مورد توجه ماست و به خاطر آنکه ایشان معصوم بوده‌اند و قول و فعل و تقریر ایشان حجت است و با توجه به اینکه ایشان الگوی کامل انسانیت است و اعتماد به ایشان در حد عالی است، استخراج مهارت‌های زندگی در سیره ایشان مفید و ارزنده است. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی، به شش مهارت مهم در سیره امام علی (ع) در دو بعد درون‌فردی و برون‌فردی که مورد نیاز اقشار مختلف جامعه است پرداخته شده است که عبارت از: 1- مهارت‌های درون‌فردی: تحمل و غلبه برفقرمالی فردی، تحمل مرگ عزیزان و غلبه بر حسادت 2- مهارت‌های برون فردی: ارتباط کلامی میان‌فردی، تحکیم رابطه دوستی و تربیت فرزند می‌باشند. در مهارت‌های درون‌فردی با توجه به آنچه در سیره امام علی در این زمینه موجود بود، ازمهارت‌های سه‌گانه شناختی، رفتاری و معنوی و در مهارت‌های برون‌فردی نیز با توجه به سیره امام علی از مهارت‌های رفتاری و معنوی برای مقابله با مشکلات استفاده شده است.

نظر به اعتبار سنت نبوی(ص) و علوی(ع) و شأن و مرتبت والای ایشان در هدایت امت اسلامی، منابع تاریخی و روایی شیعه و اهل سنت به روشنی نشان می دهد که اصحاب پیامبر(ص) و معصومین(ع)، در پرتو اعتقاد به عصمت ایشان و توصیه های فراوان قرآن به پیروی از این بزرگواران، کوششی تام بر ثبت و ضبط حرکات و سکنات و اعمال و رفتار ایشان مبذول داشته اند، تا مبنایی برای الهام گیری و الگوپذیری آن نسل و آیندگان به یادگار گذارند. اما برای بهره برداری بهتر از این منابع، به نظر می رسد که از جمله اموری که تحلیل و ارزیابی و بهره برداری از سیرة معصومین(ع) را آسان تر می کند، تقسیم و تفکیک آن براساس ساحت ها و قلمروهای رفتاری وگفتاری ایشان است. یکی از قلمروهای اساسی و مهمی که متأسفانه جامعة امروزی به نحو آشکار و پنهان، گرفتار و نیازمند راه حلی اساسی پیرامون آن است، مسائل اخلاقی و مفاسد حوزة اخلاق اجتماعی و نحوة مواجهه با این دسته از مفاسد است؛ مفاسدی که جامعة انسانی و اسلامی از صدر اسلام تاکنون با آن مواجه بوده است و وحدت، انسجام، همدلی وهمیاری افراد جامعة اسلامی را خدشه دار می نماید؛ حیات اخلاقی جامعة اسلامی و روابط پایدار و مستحکم افراد جامعه را متزلزل می سازد و جامعة اسلامی را در معرض انحطاط و نابودی قرار می دهد. این پژوهش که می تواند زمینه ساز تدوین معجم موضوعی معصومین(ع) در مواجهه با مفاسد مختلف جامعه اسلامی باشد، با تأکید بر سیرة پیامبر(ص) و امام علی(ع) که در مسند حکومت بودند و نسبت به سایر معصومین(ع) از فضا و بستر مناسب تری برای مواجهه با مفاسد برخوردار بودند، مهم ترین و کاربردی ترین شیوه های مواجهة پیامبر(ص) و امام علی(ع) را در امر پیشگیری و درمان مفاسد حوزة اخلاق اجتماعی ارائه می دهد، تا روزنه ای باشد در جهت دست یابی بشر به آمال دیرینة خود؛ یعنی جامعه ای تهی از انحرافات و کج روی های مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظیر آن.

کتاب «الامام علي (ع) في قوتيه الجاذبة و الدافعة» نوشته مرتضى مطهری، در پی اثبات این نکته است که علی علیه السلام شخصیتی دو نیرویی بوده است و هر کس که بخواهد در مکتب او پرورش یابد، باید همچون علی بن ابی طالب علیه السلام از جاذبه و دافعه برخوردار باشد. استاد البته به بیان ضرورتِ جاذبه و دافعه بسنده نمی کند، بلکه علاوه بر این، تلاش می کند کیفیت جاذبه و دافعه را نیز روشن نماید. در «جاذبه و دافعه علی علیه السلام» می توان به خوبی حساسیت ها و نگرانی های استاد را به تماشا نشست. استاد در این اثر به ویژه، از تفکیک تعقل و تدین به عنوان خطری بزرگ در جامعه اسلامی یاد می کند. حاصل شوم این تفکیک نامبارک را می توان در خصوصیات جریان خوارج مورد ارزیابی قرار داد. و البته باید توجه داشت خوارج یکی از مصادیق جدایی تعقل از تدین است. بر این اساس، این کتاب جزء منابعی محسوب می گردد که می توان در آن برخی از دیدگاه های استاد در زمینه آسیب شناسی دینداری انعکاس یافته است.

کتاب «علي عليه السلام و الخوارج تاريخ و دراسة» نوشته جعفرمرتضى عاملی در دو جلد مي باشد. نویسنده کوشیده است به پرسش های متنوعی درباره خوارج پاسخ دهد. سپس پاسخ این پرسش ها را از منابع و متون تاریخی و روایی انبوه جمع آوری کرده، به خواننده تقدیم می کند. مؤلف با مطالعه اوضاع اجتماعی، سیاسی و دینی جامعه عراق و مردم عرب، و با استناد به دیدگاه های امام علی (ع)، زمینه های پیدایش خوارج را بررسی کرده است. نویسنده ضمن اینکه وضعیت روحی و روانی، و پایگاه قبیله ای خوارج را بررسی می کند، به سیاست های راهبردی و اهداف عالی امام، و تلاش های بی دریغ او برای آگاهی بخشی و هدایت این قوم به راه راست، و نشان دادن فهم غلط آنان از شرایط روز نیز در نظر دارد، و سیاست های انحرافی طاغوت شام را که در مناظره ها و احتجاج های امام و یارانش با سران خوارج آشکار شد، به شیوه ای منطقی و مستدل نقد و ارزیابی می کند.

کتاب «مقتل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌ السّلام» تالیف ابی بکر عبدالله بن محمد بن عبید بن سفیان معروف به ابن ابی الدنیا (متوفی ۱۸۲ ق) به روایت حسین بن صفوان برذعی است. این اثر به زبان عربی مشتمل بر روایاتی مربوط به فضائل و زندگانی حضرت علی علیه‌ السّلام از ولادت تا شهادت و مباحث پیرامون آن است. محقق کتاب در مقدمه به شرح زندگانی ابن ابی الدنیا و اقوال علما در مورد ایشان به همراه وصف نسخه خطی کتاب که در دمشق و به خط کوفی موجود است، پرداخته و در آخر نیز راوی کتاب حسین بن صفوان برذعی را به صورت مختصر معرفی کرده است. مطالب ابواب کتاب به اختصار عبارت است از: باب اول کتاب شامل سی و نه حدیث درباره فضائل حضرت علی علیه‌ السّلام و چگونگی شهادت ایشان است. باب دوم نیز شامل وصایای حضرت علی علیه‌ السّلام به امام حسن علیه‌ السّلام بعد از ضربت خوردن است که طی ده حدیث بیان شده است. باب سوم به زمان رحلت ایشان که در چه روز و چه لحظه‌ ای از روز بوده در طی هفت حدیث اختصاص دارد. باب چهارم نیز به عمر شریف حضرت در هنگام شهادت پرداخته که هشت حدیث را شامل شده است. در باب پنجم به بعضی از صفات ظاهری و خلق و خوی شخصیتی حضرت در ده حدیث پرداخته است. در باب ششم به طریقه غسل، کفن، نماز و دفن حضرت در سه حدیث پرداخته شده است. باب هفتم به مکان دفن حضرت و اینکه در کجا و چه موقعیتی از کوفه قرار دارد، در طی شش حدیث می‌ پردازد. باب هشتم در بیان احوالات ابن ملجم بعد از ضربت و چگونگی قتل ایشان می‌ باشد که در هیجده حدیث به آن پرداخته شده است. در باب نهم به مراثی که بر حضرت بعد از شهادت و اینکه چه کسانی بر ایشان گریه کرده‌ اند در طی پانزده حدیث پرداخته شده است. باب دهم نیز به بیان فرزندان ایشان از تمامی همسرانشان در طی هیجده حدیث اختصاص دارد. از میان آثار مربوط به تاریخ شهادت امام علی علیه‌ السّلام کتاب ابن ابی الدنیا، کهن‌ ترین کتابی است که برجای مانده است.

کتاب «حیاة أمیر المؤمنین (ع) عن لسانه» نوشته محمد محمدیان شامل هفت جلد در مورد حضرت علی (ع) امام اول شیعیان است. در این مجموعه هفت جلدی كه كتاب حاضر جلد هفتم و آخرین جلد از آن است گوشه‏ هایی از حیات امام علی (ع) از زمان ظهور خوارج تا زمان شهادت آن حضرت به زبان خود ایشان درج گردیده است. نگارنده سخنان امام علی (ع) در مورد مارقین یا خوارج و فتنه‏ های آنان نسبت به حكومت آن حضرت و مدارای بیش از حد امام علی (ع) با خوارج و در نهایت جنگ آن حضرت با خوارج تحت عنوان جنگ نهروان را نقل كرده و چگونگی شكل‏ گیری جنگ نهروان را وصف می‏ نماید. وی همچنین به موضع‏ گیری‎ های امام علی (ع) در قبال معاویه و تحركات وی علیه حكومت آن حضرت اشاره نموده و سخنان حضرت علی (ع) با اصحاب خویش در مورد معاویه و اهل شام و در نهایت جریان شهادت آن حضرت را بیان می‏ كند.