جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم تسبیح عبارت است از تنزیه خدا از هر چیزی که لایق کمال و جلال او نباشد. دلایل نقلی (آیات‌و ‌روایات) و عقلی، وجود شعور ‌و ‌ادراک و همچنین اراده و اختیار در همه موجودات را اثبات نموده، و نشان از این دارد که تمام موجودات آگاهانه و از روی اراده‌و‌اختیار خود، خداوند را تسبیح می‌کنند. با توجه به این‌که حرکت، هدایت، غایت‌و ‌اجل از مختصّات و ویژگی‌های موجودات در عالم طبیعت می‌باشد؛ برخی حرکت را تسبیح موجودات دانسته‌اند؛ و در دیدگاه قرآنی ‌و ‌توحیدی نیز این حرکت از هدایت برخوردار است، و هر دو غایتی دارند که به‌سوی خدا می‌باشد، و با فرا رسیدن اَجل تمام می‌شود. در این راستا، حشر موجودات نیز مورد توجه خواهد بود، که آیات ‌و ‌روایات متعدّدی بر آن دلالت می‌کند؛ بر این اساس، اولاً پدیده حشر، موید شعور، اراده‌و ‌اختیار موجودات بوده و ما را در فهم تسبیح حقیقی آن‌ها کمک می‌کند؛ و ثانیاً وجود حشر، دلیلی بر تسبیح‌و‌سجود موجودات از روی اختیار ‌و‌قصد است، نه از باب ناآگاهی و جبر. البته اختلافاتی هم در مورد مسأله تسبیح موجودات، میان اندیشمندان مطرح گردیده، و در این زمینه، برخی از آن‌ها تسبیح را تکوینی و برخی تشریعی دانسته، و عده‌ای نیز به هر دو تسبیح قایل هستند.گروهی نیز مراد از تسبیح را سجده و نماز می‌دانند، و بسیاری از دانشمندان معتقد هستند که تسبیح به زبان قال بوده، و برخی آن را به زبان حال دانسته، و عده‌ای نیز اعمّ از قال‌و حال می‌دانند. تسبیح اخصّ، خاصّ ‌و عام از اقسام تسبیح بوده، و اطلاق کلمه تسبیح در مورد موجودات هر سه قسم را شامل می‌شود. همچنین اعتقاد هر مسلمانی بر این است که تقدیس و تسبیح خداوند ریشه تمام اعتقادات و اساس اندیشه‌های اسلامی بوده، و زیربنای روابط عالم هستی با خدا را تشکیل می‌دهد.

در این پایان نامه با توجه به اینکه اخلاق نقش بسیار اساسی و مهمی را در زندگی فردی و اجتماعی و معنوی و مادی انسان ایفا می‌کند، اصولی که ما را به این حقیقت مهم می‌رساند مورد مطالعه قرار گرفته است. و از آنجا که از شرایط مهم و اساسی در هدایت و رشد و کمال انسان؛ یکی آگاه بودن بطور کامل به ابعاد مختلف انسان از جمله بعد اخلاقی و دیگری ارائه‌ی راه و روشی است که عاری از هر گونه انحراف و لغزشی باشد، اصول اخلاقی نهضت عاشورا که از طریق دین مقدس اسلام و به وسیله‌ی امام معصومی مانند سیدالشهداa ارائه شده است مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.و با توجه به اینکه اصول اخلاقی همان‌طور که در متن پایان نامه مورد بحث و بررسی تفصیلی قرار می‌گیرد، مربوط به روح و ویژگیهای روحی است، در مورد معرفت روح و نقشی که اخلاق در تربیت آن و در نتیجه زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد مطالبی ارائه شده است.و پس از اینکه ثابت نموده‌ایم که حیات واقعی انسان بدون کسب اصول اخلاقی ممکن نیست؛ برای اینکه تا حد امکان کمکی در این جهت به افرادی که می‌خواهند از این اصول اطلاع پیدا نمایند و آنها را در وجود خود پیاده کنند، سعی شده است این اصول به صورت کاربردی ارائه گردد.از این رو اصول اخلاقی نهضت عاشورا تحت سه فصل که شامل اصول اخلاقی برخاسته از اعتقاد به خدا و دین، اصول اخلاقی برخاسته از ویژگیهای شخصی انسان و اصول اخلاقی برخاسته از ارتباط و تعامل افراد با یکدیگر است و هر کدام شامل چند اصل اخلاقی می‌باشد مورد بحث و بررسی قرار گرفته استکه در نهایت هر شخص منصف و طالب حقیقتی را به این مطلب راهنمایی می‌کند که اگر از اصول اخلاقی غفلت بورزد و آنها را وارد روح و زندگی خود ننماید، در اثر امتحاناتی که در زندگی برای هر شخصی پیش می‌آید ممکن است در زمره‌ی کسانی که از یاری امام حسینa دست کشیدند قرار بگیرد و در دنیا و آخرت زیانکار شود.

آیین عزاداری محرم مهم ترین مناسک معنوی شیعه، مجموعه ای از نمادهای گوناگونی است که می تواند به بهترین شکل، بیان کننده تداوم باورهای کهن شیعیان در گذر زمان باشد. از زمان گسترش تشیع در روزگار صفوی تا به امروز، انجام این آیین، تداوم و البته به فراخور زمان، تحولاتی را نیز در بر داشته است. با ورود مذهب تشیع در دوره صفوی و تلاش حاکمان آن دوره به گسترش تشیع، تاثیر اسلام شیعی در هنرهای اسلامی از جمله فلزکاری بسیار دیده می شود. در این میان هنرمندان فلزکار دوره صفوی دست به خلق آثاری می زدند که روح اسلام در آن جلوه گری می کرد. یکی از این جلوه های نمادین معنوی در این باره، ساخت علم های عاشورایی است. کتیبه ها و یا آرایه های خطی در علم های عاشورایی با مضامین شیعی، جلوه ای خاص به آن داده است؛ حال آنکه ارتباط معنوی و دینی میان مضامین این آرایه های خطی و کاربرد علم به عنوان محمل تجلی فرهنگی شیعی، خود جای بسی تعمق دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در حقیقت علم یک اثر هنری در دوره صفوی، دارای ویژگی های زیباشناسانه ای است که برای عامه مردمی که فضای فرهنگ عاشورایی تعلق دارند، مهم و مقدس است. این پژوهش می کوشد تا با روش توصیفی-تحلیلی، جنبه های تصویری و محتوایی کتیبه نگاری تعداد دوازده علم عاشورایی صفوی را از حیث کاربرد مفاهیم موجود در فرهنگ شیعی در این نمود آیینی بررسی کند.

در این پژوهش به سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگارى و انتقال پیام عاشورا پرداخته مى‏شود با این سوال که سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگارى و انتقال پیام عاشورا چگونه بود و از چه روش‏هایى در این زمینه استفاده مى‏کردند؟ و در جواب سعى شده است که این مطلب با کمک شاخه‏اى از علوم اجتماعى یعنى دانش ارتباطات و با استفاده از مدل ارتباطى هایدر معروف به مثلث هایدر به دست بیاید. هایدر معتقد است که گونه مطلوب هنجارآورى توسط یک نوآور یا پیام‏فرست زمانى است که اضلاع سه‏گانه مثلث فرضى (یعنى پیام‏فرست، پیام و مخاطب) مثبت باشد و بدترین حالت زمانى است که منفى باشد. و ما در این پایان‏نامه فرض را بر این گرفته‏ایم که ارتباط میان پیام‏فرست و پیام، و پیام‏فرست و مخاطبان مثبت مى‏باشد یعنى اهل‏بیت علیهم‏السلام خود در درجه اول نسبت به پیام عاشورا عامل بودند و همچنین ائمه اطهار علیهم‏السلام مورد اعتماد و وثوق مخاطبان خویش بودند به عنوان اینکه افرادى عالم و از فرزندان رسول‏خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم مى‏باشند و تمرکز ما بر روى سیره اهل‏بیت صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و روش‏هایى که آنها در زمینه انتقال پیام عاشورا به مخاطبین انجام داده‏اند مى‏باشد یعنى رابطه بین پیام و مخاطبین را مى‏خواهیم مورد بررسى قرار بدهیم. هایدر مى‏گوید: زمانى رابطه میان پیام و مخاطبان مثبت مى‏باشد که پیام مطابق با نیازهاى اساسى مخاطبان باشد لذا در این پژوهش این فرضیه مطرح شد که چون اهل‏بیت علیهم‏السلام از روش‏هایى استفاده مى‏کردند که مطابق با نیازهاى اساسى مخاطبان بوده است به همین دلیل در ماندگارى و انتقال پیام عاشورا موفق عمل کردند در نتیجه پى بردن به چگونگى انجام این کار و شناخت روش‏هایى که اهل‏بیت علیهم‏السلام براى رسیدن به این هدف بهره برده‏اند از اهمیت بسیار زیادى برخوردار مى‏شود به همین لحاظ این پژوهش در قالب پنج فصلِ: 1ـ علم ارتباطات و الگوى ارتباطى هایدر 2ـ بحثى پیرامون سیره 3ـ پیام عاشورا از منظر امام حسین علیه‏السلام 4ـ روش‏هاى انتقال پیام عاشورا در سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام5ـ چگونگى و امکان الگوبردارى از سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه قیام عاشورا، مطرح گردید تا ما نیز با تأسى به سیره ایشان و الگوبردارى از آن و رسیدن به روشى نظام‏مند براى وصول به هدفِ ماندگارى و انتقال پیام عاشورا به منظور صیانت از آن و انتقال به آیندگان موفق عمل نماییم.

این پژوهش با نگاهی قرآنی به نهضت عاشورا بر آن شده که پس از بیان اجمالی نقش اهل بیت در قرآن و بیان کوتاهی از شخصیت قرآنی امام حسین× به عنوان قافله سالارنهضت، با دو رویکرد کلی و جزئی نهضت عاشورا را در قرآن کریم پی‌جوئی کند. لذا ابتداءاَ با نگاهی کلی در قصه حضرت موسی× عاشورا را می‌جوید. در این بحث بین هجرت موسی× و هجرت حسین×، خوف معصومانه موسی× و حسین× و مدین موسی× و مکه حسین× نگاهی مقارن دارد، که البته این تحلیل را از سخنان سالار کربلا× برگرفته است تا از این رهگذر نهضت سید الشهدا× را برای عاشقانش بیش از پیش روشن سازد. و پس از این نگاه کلی با دیدی جزئی‌نگر نهضت عاشورا را از نگاه دیگر آیات قرآن کریم نظاره‌گر می‌شود، و ابتداءاً به بررسی مبانی قرآنی نهضت عاشورا می‌پردازد. به همین روی در بخش اول که پی‌جوی مبانی قرآنی نهضت عاشوراست به سه مبنای مهم اشاره می‌کند: نصرت دین خدا (که با پیروی از سنت رسول خدا| و جهاد و هجرت در راه خدا متحقق است)، حق طلبی و عزت‌طلبی و ذلت‌گریزی. شاید مهم‌ترین سوالی که پس از روشن شدن مبانی نهضت ذهن را به خود مشغول می‌کند، اهداف است، این نهضت پی چه اهدافی بوده است؟ لذا با نگاهی قرآنی مهم‌ترین اهداف نهضت را مورد کنکاش قرار داده و امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح دین، اصلاح امت اسلامی و نهایتا قیام علیه طاغوت را از اهداف نهضت بر می‌شمرد. در نهایت به عنوان سومین بخش در آینه‌ی سنت‌های الهی، نهضت عاشورا را می‌جوید و از باب جری و تطبیق برخی از سنت‌های الهی را در این نهضت جاری می‌داند، و سنت‌هایی چون، سنت شکستن صولت جباران و سنت دفع الله بعضهم ببعض و سنت یاری خداوند به یاورانش را در نهضت عاشورا متبلور می‌داند.

عاشورا روز دهم محرم سال 61 هـ.ق پیروزی خون بر شمشیر، نبرد خونین و به یادماندنی سید الشهداء حسین بن علی(ع) با طاغوت بنی‌امیه یزیدبن معاویه است. فداکاری و از خودگذشتگی امام حسین(ع) و یاران با وفای آن حضرت، از ایشان چهره‌ای ماندگار و جاودانه در تاریخ بشریت به جای گذاشت، در این رخداد، اوج مظلومیت اهل بیت خاندان رسالت به نمایش گذاشته شد. شهادت مظلومانه امام حسین(ع)، نه تنها برای شیعیان بلکه بر همه جهانیان از هر فرقه و مذهبی، دردناک بود. و واکنش‌های گوناگونی را میان حادثه‌نگاران و تاریخ پژوهان در پی داشت. افراد و شخصیت‌های متفاوت، از دیدگاه‌ها و با انگیزه‌های گوناگونی بدان نگریسته‌اند که آنچه در این رساله برای ما مهم می‌نماید؛ دیدگاه معاصرین اهل سنت به عاشورا است. با تامل در سخنان و منابع تاریخی و روایی و حدیثی آنها می‌توان به محبوبیت امام حسین(ع) و اهل بیت آن حضرت پی برد. اهل سنت نیز همانند همه فرقه‌ها، در طول تاریخ؛ درباره این رخداد بزرگ تاریخ اسلام مسیر واحدی را نپیموده‌اند و با تشتت آراء و یا احیاناً تناقض دیدگاه مواجه شده‌اند برخی به حقانیت قیام امام حسین(ع) و مظلومیت آن حضرت و قابلیت قیام وی، از جهات گوناگون برای الگودهی و سرمشق‌سازی پرداخته‌اند و آن را در راستای رسالت بزرگ پیامبر مکرم اسلام و سیره خلفای راشدین دانسته‌اند و در این راستا نظریاتی گوناگون ارائه داده‌اند و عده‌ایی دیگر نیز آن را قضیه استثنایی غیر قابل ارزیابی و ارزشگری دانسته‌اند این گروه در مقابل خلافت یزید را مشروع و از او به عنوان حاکم اسلامی نام می‌برند و هر گونه قیام در برابر آن را به طور اصولی نامشروع می‌پندارند و در صدد اثبات بی‌گناهی و تبرئه او از شهادت امام حسین(ع) بر می‌آیند. اما اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان اهل سنت، نگاهی تائیدی و مثبت به عاشورا دارند و قیام آن حضرت را در طول تاریخ بی‌نظیر دانسته و عاشورا را روزی عظیم، از جهت فداکاری و از خودگذشتگی اهل بیت می‌دانند و معاویه و یزید را به عنوان جنایتکارانی در تاریخ معرفی می‌کنند که فسق و فجور و کفر و ناسپاسی آنها در برابر رسالت الهی پیامبر اسلام (ص) به ثبت رسیده است. ‌

عزاداری، مرثیه‌سرایی و سوگواری از دیرباز در میان ملت‌های مختلف جهان معمول بوده است و بخشی از ادبیات، فرهنگ، آداب و رسوم همه اقوام را به خود اختصاص می‌دهد. همواره این اعتقاد وجود داشته که عزادارى براى اهل بیت موجب احیاى یاد و نام آنها و در کنار آن فرهنگ و مکتب و هدف آنان است. به عبارت دیگر در شکل یک پیوند روحى راه آنان به جامعه الهام گشته و پیوستگى پایدارى بین پیروان مکتب و رهبران آن برقرار مى‏سازد و دیگر گذشت قرون و اعصار نمى‏تواند بین آنان جدایى افکند. همین مسأله موجب نفوذ ناپذیرى امت از تأثیرات و انحرافات دشمنان مى‏گردد و مکتب را هم چنان سالم نگه مى‏دارد. بنابراین، مراسم عزاداری از دیدگاه دینی ارتباط محکمی باعزت‌نفس دارد و به‌عبارت‌دیگر، زمینه‌های عزت‌نفس را در افراد پدید می‌آورد؛ چرا که هر کس می‌تواند عزت‌نفسش را به میزان ارزشی که برای خود قائل است، ارتقا دهد. امروزه در حوزه ی دین باورهای غلطی در خصوص عزاداری در جامعه رواج یافته که طبق این باورها قمه زنی و برخی اعمال نامتعارف مانند لطمه زدن به صورت فی حد نفسه و ماورای شرایط موجود جامعه حلال است. به عبارتی حکم اولیه آن حلیت است و اگر برخی از مراجع آن را تحریم کرده‌اند، صرفا به جهت شرایط خاص سیاسی دنیای اسلام است.

درعصر امام صادق(ع) چهار قیام مهم علوی در چهار منطقه کوفه، خراسان، مدینه و بصره رخ داد. اولین قیام علوی قیام زید بن علی(عدر سال 122 هجری در واکنش به ظلمو تعدی دستگاه خلافت اموی و خونخواهی جدش امام حسین(ع) در کوفه رخ داد، و شمار زیادی از مردم آن شهر با زید بیعت کردند. اما در نتیجه ایجاد ارعاب و تهدید حاکم اموی آن شهر بیعت خود را شکستند و زید را تنها گذاشتند که این امر به کشته شدن وی انجامید. دومین قیام توسط یحیی بن زید در منطقه خراسان شکل گرفت. یحیی که از قیام پدرش جان سالم به در برده بود از کوفه به سمت خراسان فرار کرد. و در آنجا تعداد زیادی از مردم آن شهر با وی بیعت کردند. وی برای گرفتن انتقام خون پدر و مقابله با ظلم و جور دستگاه خلافت به سال 125 در خراسان قیام کرد، و توانست در چندین جنگ بر نیروهای اموی غلبه کند، اما سرانجام در نبرد ارغونه از نیروهای اموی شکست خورد و به شهادت رسید. سومین قیام علوی توسط محمد بن عبدالله(نفس زکیه) از شاخه حسنی در مدینه به سال 145شکل گرفت. محمد نفس زکیه پیش از دست یابی عباسیان به حکومت، به خلافت چشم دوخته بود، و به همین دلیل زمانی که عباسان به قدرت رسیدند وی از بیعت امتناع و علیه آنان دست به قیام زد و پیروانش در حجاز، عراق و خراسان برای وی دعوت می کردند. قیام وی مشکلات فراوانی را برای منصور خلیفه عباسی به وجود آورد، اما در نهایت در نبرد با سپاه عباسی به فرماندهی عیسی بن موسی به قتل رسید. آخرین قیام علوی عصر امام صادق(ع) قیام ابراهیم بن عبدالله(قتیل باخمری) به سال 145در بصره رخ داد. ابراهیم که از طرف برادرش نفس زکیه برای دعوت و قیام به بصره فرستاده شده بود پس از کشته شدن نفس زکیه قیام کرد. در این قیام گروههای مختلفی از جمله شیعیان، زیدیه و معتزله شرکت داشتند و این قیام نیز پس از وارد نمودن خسارات و تلفات سنگین به دستگاه خلافت سرانجام درهم کوبیده شد. امام صادق(ع) به طورغیر مستقیم قیام‌های زید بن علی(ع) و یحیی بن زید، را تأیید کردند، و در مورد قیام‌های محمد بن عبدالله(نفس زکیه)و ابراهیم بن عبدالله، باید این چنین بیان داشت که: اگرچه امام آنها را تأیید نکرد ولی هیچ تکذیبی هم از سوی ایشان مشاهده نشده است.

ادبیات فارسى، آیینه احساسات و عواطف پاک شاعرانى است که از سر ارادت و عشق به آستان معشوق، به سرودن شعر پرداخته اند به ویژه شعرایى که شمیم محبت اهل بیت(ع) مشام جانشان را نوازش داده و دل در گرو محبت آنان نهاده اند و شعر آیینی سروده اند. چنین شاعران بزرگوارى علاوه بر آن که اندیشه متعالى آنان در جریده عالم ثبت مى شود حلقه اتصال دوستداران اهل بیت(ع) به آیندگان مى شوند. یکى از عناصر فرهنگى که جزء مضامین اصلى سروده هاى شاعران قرار گرفته، قیام عاشورا و نهضت حسینى است. در این رهگذر فرهنگى، تنها شاعران شیعی مذهب به ابراز ارادت به حضرت اباعبدالله(ع) و نهضت ایشان نپرداخته اند بلکه شاعرانى از اهل سنت نیز، جانمایه شعر خویش را با ابراز ارادت به اهل بیت(ع) و عاشورا مزین ساخته اند. این مقاله درصدد است تا جلوه هایی از ارادت شاعران اهل سنت به قیام عاشورا و شخصیت والامقام حضرت حسین بن على(ع) را نشان دهد.