جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر نوری است مقتبس از مشکاه دومین پیشوای جهان شیعه، امام حسن مجتبی (ع) دربرابر معاویه و دشمنان اهل بیت (ع) می باشد. این پایان نامه تحت عنوان ((بررسی احتجاج امام حسن مجتبی (ع) با معاویه در باب امامت از منظر قرآن و حدیث)) در پنج فصل تنظیم و تدوین گردیده است.براساس متن احتجاج 155 طبرسی از امام حسن مجتبی (ع)، ابتدا عبدالله بن جعفر بن ابی طالب (ع) به بیان اولویت حضرت علی (ع) در امر امامت و ولایت امت با اشاره به حدیث نبوی به مقایسه ائمه دوازده گانه معصوم با خلفاء دوازده گانه اهل ضلالت می پردازند و سپس عبدالله بن عباس با بیان مشا بهت عملکرد بنی اسرائیل با وصی حضرت موسی (ع)، نسبت به عملکرد منحرفانه اکثریت امت اسلام با وصی پیامبر (ص) با استناد به حدیث غدیر و سریه موتهبر امامت علی (ع)و ائمه معصومین (ع)تاکید می نمایند و آنگاه امام حسن (ع) با بیان محوریت و انحصار علم لدنی و افاضه ای ، کتاب جامعه علی (ع) و مصداق راسخین در علم، فقط در اهل بیت (ع) ،مردمان را به 3 گروه تقسیم می نمایند که فقط محبین ولایت نجات یافته اند.

شناخت خدا و رسیدن به آن از نخستین رهنمودهای پیامبر درونی (عقل) و پیامبر بیرونی (پیامبران و اوصیای ایشان ) بوده و مهم‌ترین وظیفه‌ی انسان در قبال خود و خداوند است. به همین دلیل علاوه بر قرآن، در کتب و جوامع حدیثی به راه‌های مختلفی برای رسیدن به این امر اشاره شده است. در این میان، بخشی از روایات معصومان (?) در باب شناخت خدا، با عنوان«شناخت خدا با خدا» مطرح می-شود. این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد کتابخانه‌ای و اسنادی، شکل گرفته است، در صدد تحلیل و فهم معنای این دسته از روایات می‌باشد. با بررسی روایات باب«معرفه الله بالله» این نتایج حاصل می‌شود،که نخستین مولفه‌، در روایات شناخت خدا با خدا، عدم تصوّر ذهنی و خارجی و شباهت‌انگاری در رابطه با شناخت خداوند متعال است. علاوه بر این، شناخت خدا با خدا، با استفاده از ابزارهایی که خداوند در اختیار بندگان قرار داده است، حاصل می‌شود. تفاسیر دیگری که توسط محدّثان و شارحان کتاب‌های حدیثی، در رابطه با این شناخت، مطرح شده است، توجّه به فطرت خداجو و شناخت خدا با خدا از طریق عرفان و کشف و شهود است.

سخن از سنت پیامبر(ص) در ساختار فکری اسلام به عنوان یکی از منابع شریعت اسلامی اهمیت به سزایی دارد،.اهمیت سنت و جایگاه آن در تشریع اسلامی، از آنجا معلوم می شود که سنت، بیانگر داده های قرآن و شارح مفاهیم و احکام آن است و انکار سنت به عنوان یکی از منابع تشریع، پیامدی جز انکار عملی بسیاری از اصول و احکام مسلّم اسلام را ندارد.در رساله حاضر، با تمسک به آثارفکری و دینی استاد قرضاوی اندیشمند مصری، کیفیت شناسایی سنت اصیل توسط امت اسلامی و نحوه ی تطبیق بینش و رفتار خویش با آن مورد بحث وبررسی قرار گرفته تا در پرتو آن به بهترین روش که همان روش صحابه و تابعین می باشد، در زمینه تعامل با سنت دست یابد؟از دیدگاه استاد امت اسلامی ما، نیازمند برنامه فراگیروکامل و نوینی است که در شرایط امروزی مبانی ساختن یک امت نمونه و تمدن جدید اسلامی را قلم بزند. وبرای رسیدن به این مهم، بایداز شروط و مقدمات لازم برای رسیدن به آن موقعیت مطلوب، بهره مند باشد و در نخستیین قدم، به تدوین و تنظیم منظومه فکری و فرهنگی امت بپردازد .و همچنین به نظر ایشان جای تردید نیست که با اتکاء به اندیشه ای پویا، ذهن مسلمان معاصر از عهده مطالبات این مرحله در تدوین منظومه فکری و فرهنگی امت برآمده و چنین خیزشی مستلزم قرائت مجدد از مصادر ثابت اسلام – کتاب و سنت نبوی – از روی خود آگاهی و فهم عمیق و دقیق و صحیح است .استاد قرضاوی با رعایت این اصول و درک ضرورت تدوین منظومه فکری و فرهنگی، در پژوهش های سنت و احادیث نبوی خویش، درصدد تدویناصول وضوابطی برای تعامل و مواجهه با سنت است . تا هر محققیبا در نظر گرفتن این اصول و ضوابط، به فهم صحیح و بهره گیری از سنت اصیل نبوی نائل گردد . وی با نگاهی درون دینی به نقد و بررسی برخی از اسلوب های رایج در پژوهش «سنت» دست می زند.همچنین با استناد به منابع متعدد و پیروی از تسامح و تساهل دینی به پاسخ گویی بعضی شبهات موجود در باب سنت اهتمام می ورزد . استاد قرضاوی بر این باور است که: « سنت وسیله مناسب برای تحقق اهداف شریعت در چارچوب مشخص زمانی و مکانی خود است و با توجه به نقش زمان و مکان و عرف و واقعیت های اجتماعی در صدور برخی از احادیث با تغییر شرایط مشکل و صورت مسئله تغییر و ناگزیر اجتهاد جدیدی را می طلبد و مسئله نو پاسخ جدیدی می یابد.»سعی و تلاش جدی او در آثارشان بر این بوده که اثری علمی وموثق عرضه نمایند، از این رو تمام آرا را به گوینده اصلی نسبت داده و هر ادعایی را با دلیل مناسب،قرین و تایید نموده و در این راستا فقط به حدیث صحیح یا حسن استناد نموده و اطمینان از ثبوت و صحت هر حدیث طبق موازین علمی و دقیق حدیث شناسی و در نظر گرفتن دلالت لغت و سیاق و اسباب ورود و بیان هر حدیث و حصول یقین از عدم تعارض حدیث با قویتر از خودش ( قرآن و احادیث صحیح) را برای فهم صحیح سنت نبوی به عنوان اصولی سرلوحه ی کار و تحقیقات خویش قرار داده، تا آنچه را که برای دیگران مقبول و روا نمی داند، خود مرتکب نگردند . مطالب را به دانشمندان امت – خصوصاً در بهترین قرون – ارجاع داده تا از نور معرفت آنها اقتباس کرده واز نهج و روش آنها بهره وافر برده است .در این رساله، مباحث دامنه داری درزمینه معنا و مفهوم و تعاریف سنت نبوی ازدیدگاه استاد قرضاوی و اندیشمندان قدیم و جدید وهمچنین تبیین ویژگی ها وضوابط فهم صحیح وآسیب شناسی فهم آن،به استناد مکتوبات استاد همراه با برخی از نمونه های پژوهشی احادیث نبوی از ایشان آورده شده که تعامل روشمند خاص ایشان را با سنت نبوی در معرض دیدگان اهل قلم و فکر به نمایش می گذارد .

چکیده: پیوند ناگسستنی قرآن و سنّت و نقش بی‌بدیل پیامبر اکرم (ص) و عترت ایشان در دستیابی به فهم معارف قرآن، شناخت احادیث معصومین (ع) را امری ضروری می‌سازد. در این راستا کتاب نهج‌الفصاحه یکی از مجموعه‌های روایی عصر حاضر است که با گردآوری بخشی از میراث عظیم نبوی در قالب روایات و کلمات قصار حضرت رسول اکرم (ص)، از اهمیّت بسزایی برخوردار است. این مجموعه که به همّت مرحوم ابوالقاسم پاینده گردآوری و تدوین شده، مشتمل بر 3227 حدیث و 16 خطبه از پیامبر (ص) است. مولف این کتاب، با تکیه بر منابع متقدم و متأخر از کتب روایی اهل سنّت و شیعه به گردآوری این احادیث پرداخته؛ لکن تلاش وی بیشتر به جمع‌آوری آن‌ها معطوف گشته و جنبه‌های دیگر از جمله توجه به اسناد روایات و ذکر آن‌ها مغفول واقع شده است. پایان ‌نامه‌ی حاضر ضمن تبیین واژگان غریب برخی احادیث، به تطابق و مقابله‌ی روایات منتخب با منابع اصلی و مآخذ متقدم و بیان شباهت‌ها و اختلافات این متون پرداخته است. هم چنین اعتبار و صحّت استناد این احادیث به پیامبر اکرم (ص)، با استخراج و بررسی اسناد و طرق این روایات، مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، متن بسیاری از این احادیث که غالباً با مضمون اخلاق و مباحث تربیتی نقل شده‌اند، در منابع دست اول و معتبر روایی اهل سنّت مشاهده می‌شود؛ لکن منبع اساسی استخراج این روایات، دو کتاب «الجامع الصغیر» جلال‌الدین سیوطی و «کنزالعمّال» متقی هندی است. در اکثر موارد روایات تقطیع شده و این امر سبب تکرار احادیث کتاب گشته است. در بین روایات منتخب، احادیث مرفوع، موقوف، مرسل، حسن، صحیح و ضعیف نیز دیده می‌شود. در صحّت برخی از احادیث به دلیل تفاوت دیدگاه‌های رجال شناسان اختلاف‌نظر وجود دارد. هم چنین برای برخی از احادیث سندی یافت نگردید.

اولین کسانی که در حوزه حدیثی اهل سنّت اقدام به گردآوری احادیث صحیح و تدوین جامع صحیح حدیثی نمودند، محمد بن اسماعیل بخاری (194- 256 ق) و پس از او مسلم بن حجّاج نیشابوری (204- 261 ق) بودند. این دو جامع صحیح از معتبرترین کتاب‌هایی است که به اعتقاد بیشتر محدّثان اهل سنّت تمام روایات موجود در آن دو هم به لحاظ متن و هم به لحاظ سند غیر قابل نقد است. و پس از قرآن کریم، از صحیح‌ترین کتاب‌ها می‌باشند. حتّی برخی از آنها در رفع مشکلات و بر آورده شدن حاجات به آن دو متوسّل می‌شوند. نگارنده بر اساس سیره نبوی، تاریخ اسلام، شأن نزول آیات قرآن و دیگر منابع معتبر و مقبول اهل سنت، به بررسی متن برخی از روایات تاریخی پرداخته است و با استفاده از واقعیات و مسلّمات تاریخی که محدّثان فریقین به عنوان یکی از معیارهای سنجش متن حدیث جعلی از غیر جعلی و صحیح از سقیم، پذیرفته‌اند، به این نتیجه رسیده است که بعضی از روایات موجود در آنها مانند: فضیلت ابوسفیان، خواستگاری علی (علیه السلام) از دختر ابوجهل، ایمان ابوطالب، حدیث سدوا الابواب و . . . به لحاظ متن، با تاریخ ناسازگاری دارند. بنابراین، این دو جامع حدیثی، همانند دیگر کتاب‌های حدیثی، قابل نقد و بررسی است و علاوه بر احادیث صحیح، احادیث غیر صحیح هم در آن دو، به چشم می‌خورد.

چکیده رساله ای که پیش رو دارید مجموعه ای از آیاتی است که به ترتیب نزول اشاره به اهل بیت پیامبر علیهم‌السلام دارد.در فصل اول به بیان کلیات پرداخته شده ودر فصل دوم مجموعه ای از آیات مکی با موضوع اهل بیت به ترتیب نزول و در ذیل هر آیه احادیث مربوط به آیات جمع‌آوری شده است.در فصل سوم مجموعه‌ای از آیات مدنی با موضوع اهل بیت به ترتیب نزول و نیز احادیث مربوط به این آیات جمع‌آوری شده است و در آخر با تحلیل و بررسی آیات فوق الذکر این نتیجه‌گیری به عمل آمد که آیات قرآن با موضوع اهل بیت ویژگی‌های آنها را بیان میدارد و آنها را مرجع علمی و عملی مردم معرفی می‌کند و بر لزوم پیروی و پذیرش رهبری آنان تاکید دارد و در آخرین آیات نازل شده، پیامبر امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی می‌کند و اینگونه دین اسلام و رسالت خود را کامل می‌کند.کلیدواژه ها : قرآن، حدیث، تفسیر، تأویل، اهل بیت، ترتیب نزول آیات.

حضرت علی(ع) پسر عم پیامبر(ص)، تنها مولود کعبه و نخستین کسی است که در پرتو همجواری با نبی اکرم اسلام رشد و اعتلای روحی و فکری یافت و از انفاس قدسی و تعالیم نبوی برخوردار گشت. وی نخستین ایمان آورنده پس از حضرت خدیجه(س) بود که در طول بعثت و پس از آن و در تمامی وقایع و حوادث پرفراز و نشیب تاریخ صدر اسلام، یار و یاور همیشگی نبی اکرم(ص) بوده، کسب مقام دامادی پیامبر(ص) نیز بر دیگر مراتب و فضایلش افزود. ایشان پس از رسول خدا، شخصیتی است که اگرچه دوستانش از سر ترس و دشمنانش از سر کینه و دشمنی، فضایلش را کتمان کردند؛ اما با این وجود، مناقب و فضایلش زمین و زمان را پر کرده است. بنابراین به دور از غبار تعصب و به طریق اهل انصاف باید گفت، عظمت علمی و توانمندیهای روحی علی(ع)، او را به الگویی جاویدان برای تمامی عصرها و نسلها تبدیل کرده است و برجستگی شخصیت و امتیازات آن حضرت وقتی چشم گیرتر مى شود که در سخنان و دیدگاههاى دیگران تجلى می یابد. از این رو است که آثار بسیاری در رثای ایشان نوشته شده و افراد مختلف از سلایق و مذاهب گوناگون، او را سرآمد علم و عرفان و سرچشمه همه فضایل دانسته و مقامش را ستوده اند. این مقاله بر آن است تا مقام و منزلت علی(ع) را در احادیث فریقین به روش توصیفی تحلیلی و براساس روایات مورخان مسلمان به ویژه اهل سنت، همچنین از دیدگاه قرآن و تفاسیر منقول از مفسران شیعی و سنی مورد نقد و بررسی قرار دهد.

نوشتار حاضر، از ابعاد مختلف به مقوله جهاد نگریسته و آثار و سنت‌های حاکم بر آن در قرآن و روایات را تجزیه و تحلیل می‌کند. نویسنده ضمن ارائه تعریفی لغوی و اصطلاحی از جهاد به مبانی اولیه جهاد اشاره کرده و تاریخچه‌ای از سیر تکاملی آن را ارائه می‌دهد. وی با تأکید بر اهمیت و ضرورت جهاد در اسلام، جهاد را عامل حفظ اسلام ومسلمانان و اقتدار جامعه اسلامی دانسته و بر این اساس یکی از واجبات مهم اسلامی را عنوان کرده که بدون آن تصویری از اسلام قابل ارائه نیست. آن‌گاه از منظری فقهی، احکام و قواعد شرعی مبتنی بر جهاد را شرح می‌دهد. قسمت بعدی، به جهاد از دیدگاه قرآن کریم اختصاص دارد و آیاتی چند که اهمیت و ابعاد مختلف آن را ترسیم کرده، فراروی مخاطبان قرار می‌گیرد. نگارنده در ادامه از منظری روایی به بحث جهاد می‌پردازد و دیدگاه معصومین( به ویژه امام علی( در نهج‌البلاغه را در مورد آثار و برکات جهاد و تشویق بر آن منعکس می‌سازد. در فصل دوم از این پژوهش، ظرفیت‌های مختلف جهاد از منظر کتاب خدا و سیره معصومین بررسی شده و منطق حاکم بر جهاد، برگرفته از قرآن و روایات تشریح گردیده است. در فصل سوم از روش‌های مختلف جهاد، مانند جهاد نظامی، جهاد سیاسی، جهاد با نفس و جهاد فکری و فرهنگی سخن رفته و به مناسبت بحث از جنگ فرهنگی و فکری، مسأله تهاجم فرهنگی و ضرورت و راهکارهای حاکم بر آن و نیز لزوم گفت‌گوی بین تمدن‌ها و ادیان برای جلوگیری از جنگ تمدن‌ها و برخورد آن‌ها تبیین می‌شود. فصل چهارم به سنت‌های حاکم بر جهاد در قرآن کریم اختصاص دارد و سنت دفاع از مومنان و حمایت الهی از آن‌ها در جنگ و جهاد، سنت بازگشت مکر دشمن به خودش، سنت امداد الهی به کافران و مومنان، سنت محبت الهی نسبت به مجاهدان و سنت خذلان دشمنان الهی در جنگ و جهاد تشریح شده است. در فصل پنجم جهاد اکبر (جهاد با نفس) وصف شده و کیفیت مجاهده با نفس و تهذیب آن، اهداف دنیوی و اخروی و فضیلت جهاد با نفس نسبت به جهاد ظاهری ذکر می‌گردد.

این پژوهش با استفاده از آموزه‌های اسلامی، میزان قدرت و تأثیر شیطان در گمراهی و انحطاط اخلاقی انسان و ضعیف بودن کید و مکر او در صورت علم و تقوای افراد را ثابت می‌کند. نوشتار حاضر دریک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده است. در مقدّمه نویسنده نخست تعریفی از شیطان و ابلیس و اَسما و القاب دیگر شیطان ارائه کرده، سپس ماهیت شیطان را در اندیشه و فرهنگ اسلامی و برخی ادیان و مذاهب دیگر بررسی می‌کند. آن گاه با طرح تاریخچه‌ای از تفکرات انسان درباره شیطان، عداوت او با آدمی را در فرهنگ قرآن کریم تبیین می‌سازد. فصل اوّل حقیقت شیطان را به عنوان یک موجود خارجی و چگونگی انجام اَعمال او از منظری قرآنی و روایی واکاوی و از جنس جِن یا فرشته بودن شیطان و صفات او، مانند کفر، عصیان، جدل و حسد را از این دو منظر بررسی می‌کند. در فصل دوم به عوامل تأثیرگذار، وسوسه‌ها و نفوذ شیطان بر بشر می‌پردازد و ضمن بیان احوال و مراتب نَفس انسانی و برخی بیماری های روحی، همچون: نفاق، ریا، عجله، جدال، غضب و غفلت، راه‌های نفوذ شیطان بر قلب انسان با توجّه به امراض نفسانی او را از منظر قرآنی و روایات، شرح می‌دهد. نویسنده در همین زمینه، ضایع کردن نماز، فراموشی یاد خداوند و کوچک شمردن گناهان را از ابزارهای کاری شیطان برای تسلّط بر نَفس آدمی عنوان کرده، برخی دیگر از تصرفّات عملی او، مانند پرگویی، پرخوابی، و پیروی از راه‌ها و وسوسه‌های شیطانی را باز می‌گوید. در فصل سوم محدوده و کیفیت تأثیر و نفوذ شیطان در آدمی براساس آموزه‌های قرآن و سنّت بیان گردیده و ابزار کار شیطان برای غلبه بر انسان، همچون: وسوسه کردن، نفوذ در ذهن و خیال، تزیین کردن اعمال زشت و زیبا جلوه دادن آن ها، وعده دادن به امور واهی، تشویق کردن به شراب و قِمار، مسایل جنسی و مال حرام، برجسته شده است. در همین زمینه نویسنده به کیفیت تلبیس شیطان، خیر جلوه دادن امور شر و اقسام کیدهای او اشاره می‌کند. فصل چهارم نیز به راهکارهای رویارویی با انواع فریب‌ها و وساوس شیطانی که در قرآن کریم و وصایای اهل بیت(ع) به آن ها اشاره شده، اختصاص دارد.

این پژوهش، براساس ادلّه قرآنی، روایی، عقلی، دیدگاه‌های فقها و متکلّمین اسلامی، به اثبات آزادی اعتقاد در ابتدا در دین اسلام و پذیرش آن همراه با استدلال و برهان و اختیار کامل می‌پردازد و ادلّه مخالفان این اندیشه را نقد می‌کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان یافته است. فصل اوّل با طرح آیات مبنی بر آزادی عقیده در اسلام، عدم اجبار در پذیرش ابتدایی دین اسلام را واکاوی کرده و تفسیر اجمالی آیات را بیان می‌کند. در این فصل نگارنده پس از ذکر آیه مورد نظر، استدلال خویش را از آن استخراج کرده و دیدگاه‌های مناقشه کنندگان در آیات مربوط و نحوه استدلال آنان در غیر معنای مورد نظر خود را ارزیابی می‌کند. وی معتقد است طبق این آیات، خداوند متعال بشر را آزاد آفریده خود اوست که با تحقیق و اختیار دست به گزینش دین دلخواه خویش می‌زند. نگارنده، مبنای تبلیغ همه انبیای الهی را همین اختیار در اعتقاد عنوان کرده و آیات مربوط به جنگ و جهاد را تحمیل اعتقاد به طرف مقابل نمی‌داند. وی در فصل دوم به انعکاس سیره پیامبر اسلام( و اهل بیت آن حضرت درباره پذیرش آزادی اعتقاد ابتدایی در دین اسلام پرداخته و نامه نگاری‌های رسول اکرم به سران کشورهای دیگر و دعوت آنان به پذیرش اسلام و امضای پیمان‌نامه‌های متعدّد آن حضرت با سایر قبایل و ادیان را در همین راستا عنوان می‌کند. در فصل سوم نویسنده به نقد ادلّه برخی فقهای امامیه در زمینه آزادی ابتدایی اعتقاد در اسلام می‌پردازد و دیدگاه فقهایی را که معتقدند باید کفّار را مجبور به پذیرش دین کرد و در غیر این صورت با آن ها جنگید و آنان را کُشت، واکاوی کرده، سس نظریّات برخی فقیهان امامیه را که بر عدم اجبار بر پذیرش دین اسلام تأکید ورزیده اند، تقویت می‌کند. وی نظریّات سی تَن از فقهای امامیه از قُدَما و دَه تن از معاصرین را همراه با ادلّه فقهی آنان در این باره منعکس ساخته و به نقد آن ها می‌پردازد. در فصل چهارم و پایانی نیز ادلّه معتقدین به آزادی عقیده در اسلام مطرح شده و در این زمینه قواعدی کلامی، مانندِ جبرو اختیار، امر بین الامرین، نظریه جبر اشاعره و نقد آن، نظرّیه اختیار مطلق و نقد آن و دلیل و قاعده وجوب تفکر و استدلال در پذیرش اصول دین و دلیل های شیعه امامیه به صورت مبسوط بیان می‌شود.