جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين پژوهش، در سه فصل شبهه‌هايي که تئودور نولدکه، مستشرق آلماني درمورد قرآن کريم و نحوه نزول و جمع آن در کتاب خويش تحت عنوان "تاريخ قرآن" ارائه کرده است، نقد و ارزيابي شده و تلاش‌هايي که وي و برخي ديگر از مستشرقين، در بي‌محتوا جلوه دادن قرآن صورت داده و نقدهايي که در زمينه وحي و نزول قرآن به صورت مخفي و آشکار انجام داده‌اند؛ تجزيه و تحليل شده است. در فصل اول، پس از شناسايي نوع موضع‌گيري تئودور نولدکه در مورد قرآن و آموزه‌هاي قرآني؛ حرکت صورت گرفته در مورد مطالعه قرآن از سوي مستشرقان و اهداف پيدا و پنهان آنان در اين زمينه مطرح گرديده است. در ادامه، پس از بحث و بررسي روش‌هاي مستشرقين در مطالعه قرآن؛ تاريخ و ترجمه‌هاي صورت گرفته از قرآن به زبان‌هاي مختلف اروپايي معرفي شده است. معرفي تئودور نولدکه و افکار او، طرح ديدگاه‌هاي دانشمندان مسلمان در مورد شخصيت علمي وي و آثار او در زمينه‌هاي تاريخ اسلام و قرآن مطالب پاياني فصل اول مي‌باشد. در فصل دوم، پس از اشاره به ديدگاه‌هاي نولدکه در مورد وحي و ماهيت آن، به مفهوم لغوي و اصطلاحي وحي، فرق وحي نبوي با غير آن، ضرورت وحي و ماهيت آن و مفهوم وحي نزد دانشمندان غرب پرداخته شده است. ديدگاه نولدکه در مورد نبوت حضرت محمد( و اعجاز قرآن، بشارت کتاب‌هاي مقدس در مورد نبوت حضرت محمد( و تأثير انديشه‌هاي پيامبر اسلام در قرآن از منظر وي و نقد آنان مباحث پاياني فصل دوم را تشکيل داده است. در فصل سوم، ابتدا ديدگاه‌هاي نولدکه در مورد ترتيب زماني نزول قرآن در مکه و مدينه و کيفيت جمع‌آوري آن مطرح و نقد گرديده و سپس آراي ساير مستشرقان، در زمينه تاريخ نزول قرآن، ترتيب قرآن فعلي، ويژگي‌هاي سوره‌هاي قرآن، روش نولدکه در بيان ترتيب نزول قرآن، مصحف امام علي( و وحدت مصاحف، بحث و نقد شده است.

‫درباره شخصيت امام علي(ع) همواره ديدگاه‌هاي متفاوتي بيان شده است، و اين رساله با روش توصيفي- تحليلي به بررسي و نقد ديدگاه خاورشناسان درباره شخصيت اميرالمؤمنين علي(ع) پرداخته، و شخصيت سياسي، اجتماعي و علمي آن حضرت را از منظر خاورشناسان بررسي نموده است. منظور از شرق‌شناسان، گروهي از پژوهشگران و محققان غربي هستند که در مورد دين، هنر، آداب و رسوم، و ديگر مسايل مربوط به خاورميانه و شرق اروپا مطالعه و تحقيق مي‌کنند. در حال حاضر بسياري از دانشگاه‌هاي غربي، معمولا در قالب تأسيس يک دپارتمان ويژه، در مورد دين اسلام و تشيع آثار علمي قابل توجهي را ارايه مي‌نمايند. ابعاد مختلف زندگاني و شخصيت فردي امام علي(ع) ، از مسايلي است که توجه خاورشناسان علاقمند به مسايل تاريخ اسلام را همواره به خود جلب نموده است. خدمات اجتماعي علي(ع) ، به‌ويژه رسيدگي به بيت‌المال، کشتي‌سازي، حفر قنات، توجه به بهداشت، ساختن آسياب، راه‌سازي، شهرسازي، توجه به مسايل رفاهي و اقتصادي مسلمانان، رفتار او با خلفاي سه‌گانه و مخالفان حکومت، و برخورد فکري و نظامي امام با آنان از جمله مواردي است که مورد توجه شرق‌شناسان بوده است. امام علي(ع) که تربيت يافته مکتب پيامبر گرامي اسلام(ص) است، اولين ايمان‌آورنده به پيامبر بوده، و به‌همين دليل، فضايل او از اهميت مضاعفي نزد خاورشناسان برخوردار است. بسياري از خاورشناسان نسبت به مسأله جانشيني پيامبر اسلام(ص) تحقيق گسترده‌اي انجام داده، و در اين مورد سه نظريه ارايه کرده‌اند؛ گروهي معتقدند که سقيفه، عاملي انحرافي در جانشيني بوده، و علي(ع) جانشين حقيقي پيامبر است. گروه ديگري صرفاً ديدگاه شيعيان و اهل سنت را ابراز کرده و از خود هيچ نظري ارايه نکرده‌اند. گروه سوم معتقدند که پيامبر هيچ جانشيني انتخاب نکرده است. بعد علمي امام علي(ع) ، جمع‌آوري قرآن توسط ايشان، و همچنين نهج‌البلاغه از ديگر مسايل مورد توجه مستشرقان درباره امام علي(ع) مي‌باشد.

‫بررسي و نقد ديدگاه‌هاي مثبت و منفي خاورشناسان درباره اهل بيت(ع)، هدف اصلي اين رساله مي‌باشد که با روش کتابخانه‌اي صورت گرفته است. مستشرقين درباره پيامبر اسلام(ص) ، تشيع و اهل بيت(ع) آثار متعددي تأليف نموده‌اند؛ اما در وراي اين تحقيقات و تأليفات، انگيزه واحدي مشاهده نمي‌شود، و برخي از آنانا کاملاً با اهداف استعماري يا تبشيري به اين وادي قدم نهاده‌اند. نتيجه چنين تحقيقاتي قابل نقد بوده، و عدم تسلط کافي آنان بر متون ديني و بررسي تاريخ تشيع با استناد به منابع مخالف يا معارض، موجب شده که آنان در زمينه اهل بيت(ع) دچار اشتباهات فراواني شوند. برخي از مستشرقان مانند مادلونگ و ماسينيون، با ديد مثبت به اهل بيت(ع) نگريسته و آنان را از خاندان پيامبر(ص) ، و جانشينان برحق او شمرده، و آيه تطهير، مباهله و مودت را دليل جانشيني آنان معرفي کرده‌اند. برخي ديگر از شرق‌شناسان، تشيع را يک نهضت سياسي ناميده‌اند که پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) ، يا در دوران خليفه سوم، و يا در زمان خلافت امام علي(ع) به‌وجود آمده است. از سوي ديگر، زندگاني پيامبر(ص) ، بعثت و کتاب آسماني او، به‌ويژه أثرپذيري آن از يهوديت و مسيحيت، غزوات، ازدواج‌ها، و اتهاماتي که بر پيامبر وارد شده، از مسايل مورد توجه مستشرقين مي‌باشد. ديدگاه‌هاي مثبت و منفي مستشرقان درباره علي(ع) ، همسر و فرزندان او، به‌ويژه شايستگي‌هاي او براي جانشيني، از نظر علم، شجاعت، تقوا و توانايي در آثار خاورشناسان منعکس شده است. برخي نيز اتهاماتي در زمينه حکومت و سياست به امام وارد ساخته‌اند. بعضي از آنان نيز معتقدند که فاطمه( نتوانست از موضع جانشيني پدر خود به‌خوبي دفاع کند. آنان در مورد صلح امام حسن(ع)، قيام امام حسين(ع) ، عدم قيام امام سجاد(، علم امام باقر( و صادق(، برخورد با غاليان، رابطه عباسيان با ائمه(، ولايتعهدي امام رضا(ع)، و مهدويت و زندگاني امام عصر( ديدگاه‌هاي متفاوتي را ابراز نموده‌اند که مورد بررسي قرار گرفته است.

‫پديده خاورشناسي غربيان در حوزه قرآن‌پژوهي، متخصصان برجسته‌اي مانند گوستاو فلوگل و تئودور نولدکه آلماني، مونتگمري وات انگليسي، ژول لابوم و موريس بوکاهي فرانسوي را وارد جهان تفسير و علوم قرآني کرد. اين انديشمندان برجسته درباره مصدر قرآن به يقين رسيده، و با ايمان به قرآن و نبوت پيامبر اکرم رسما به دين اسلام گرويدند. جمعي از دانشمندان غيرمسلمان مانند هانري کربن فرانسوي نيز پس از سال‌ها تحقيق به اين نتيجه رسيدند که معارف قرآن آن‌قدر عالي و منطبق با آموزه‌هاي الهي است که قطعا يک نوع پيوندي با خدا دارد. آن‌ها قرآن را "الهي غير‌وحياني" دانستند. تعدادي از شرق‌شناسان نيز معارف والاي قرآن را برخاسته از نبوغ سرشار حضرت محمد( معرفي نموده، و بدين ترتيب قرآن را کاملاً بريده از وحي و خدا قلمداد مي‌کردند. بسياري از مستشرقان نيز مصدر قرآن را تورات و انجيل و ديگر کتب آسماني پيشين دانسته، و سعي مي‌کردند تا اثبات کنند که پيامبر اسلام( همه معارف قرآن را از برخي کشيشان يا يهوديان اقتباس کرده است. تعدادي از مستشرقان در سده‌هاي اخير تئوري فرهنگ زمانه را مطرح کرده‌اند، که بر اساس آن، شرايط زيستي، اجتماعي و فرهنگي زمان پيامبر اکرم(، تأثيرات و القائاتي را در ذهن آن حضرت پديد آورده، و آيات قرآن نيز مولود همان تأثرات و ذهنيات شخصي پيامبر است. برخي ديگر از دانشمندان غربي، وحي را شبيه ضمير ناخودآگاه و تجلي شخصيت باطني پيامبر دانسته‌اند، و معتقدند که انسان بر اثر صفاي نفس، مشاهداتي از ماوراي طبيعت به‌دست مي‌آورد و به جامعه ارايه مي‌دهد. در اين پژوهش، مجموع اين شش نظريه مستشرقان در باب مصدر قرآن، با پاسخ‌هاي متقن رد شده است. و نتيجه گرفته شده که قرآن فقط کلام الهي است، و تمام توجيه‌ها و تفسيرهايي که دشمنان در‌باره وحي و قرآن دارند مطلب تازه‌اي نيست، بلکه قرآن کريم اين شبهات را از زبان دشمنان اسلام نقل کرده و رد نموده است.

‫در اين پژوهش شبهات برخي از شرق شناسان در خصوص وحياني بودن قرآن، کيفيت جمع و تدوين آن، مصادر وحياني قرآن، قرائت‌هاي مختلف قرآن و ادعاهاي آنان مبني بر وجود تضاد و تناقض در قرآن کريم مطرح و پاسخ داده شده است. تحقيق حاضر در سه فصل سامان يافته است. در فصل اوّل مفهوم استشراق و مستشرق از لحاظ لغوي و اصطلاحي، پيدايش تفکرات و مکاتب استشراقي در غرب، انگيزه‌هاي برخي از قرآن پژوهان و شرق شناسان مانند تئودور نولدکه، بروکلمان و گولدزيهر و... انگيزه‌هاي علمي و استعماري مستشرقان از قرآن پژوهي و بررسي تاريخ اسلام بيان شده است. در فصل دوم به تبيين موضع مستشرقان در مورد مصدر و منبع قرآن و وحياني بودن آن، بررسي معناي لغوي و اصطلاحي وحي نزد مفسران شيعه و اهل سنت، ديدگاه‌هاي مستشرقان در مورد ماهيت وحي و ارتباط دادن آن با تجربه شخص پيامبر اسلام و نبوغ ايشان در دانستن وحي و قرآن و دلايل تاريخي آنان در اين زمينه پرداخته و اين مباحث مورد نقد و ارزيابي قرار گرفته است. در فصل سوم شبهات شرق شناسان در مورد تاريخ قرآن و نزول دفعي و تدريجي آن، جمع و تدوين قرآن در عهد عثمان و قرائات مختلف قرآن مطرح شده و اين ديدگاه‌ها نقد و بررسي شده است.