جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر موضوعی، عهده­دار استخراج و اکتشاف نظریۀ قرآنی از مجموعه‌ای از آیات است. میزان گسترده­ای از روایات تفسیری پیامبر9 و اهل بیت: مبتنی بر این رویکرد، ارائه شده است. تحلیل روش­شناختی این روایات، موجب آشکار شدن زوایای دیگری از تفسیر موضوعی شده و امکان به کار گیری این روش­ها را­ در قرآن، فراهم می­نماید. در این مقاله، ضمن تحلیل روایات اهل بیت:، در تفسیر موضوعی، گونه‌ها و ویژگی‌های روش ایشان تبیین شده است. روش‌‌های به کار رفته در روایات تفسیر موضوعی، در دو زمینه قابل بررسی است: نخست، راه­کارهای دستیابی به آیات استنادی ائمّه توسّط افرادی که توان تعامل آنها با قرآن، پایین­تر از سطح معصومان است؛ و دیگری تبیین و جمع‌بندی این آیات جهت دستیابی به نظر قرآن. در این راستا جستجو از طریق کلید واژه، جستجوی مفهومی، آگاهی از اطّلاعاتِ پیرامونیِ آیات و استنطاق آیات، کارآمد است.

ابوصلاح حلبی، فقیه و متکلم امامی قرن پنجم و از شاگردان سید مرتضی و شیخ طوسی است. به لحاظ روش کلامی، متلق به مکتب عقل گرایی غیر فلسفی متکلمان شیعی بغداد است. این مقاله به بیان تفکرا ایشان پرداخته است.

روش شناسی علوم نقش تعیین کننده در دستیابی علوم به اهداف ویژه آنها دارد. علم کلام با توجه به موضوع و اهداف آن از همه روش های منطقی استدلال و احتجاج می تواند بهره بگیرد و از نظر منبع معرفتی، یعنی عقل و نقل، علمی عقلی - نقلی ( عقلانی - وحیانی ) به شمار رود. روش جامع در مباحث کلامی این است که نقش ویژه هریک از عقل و وحی در این باره اعمال گردد. برای دستیابی به این مقصود لازم است عقاید دینی را به سر دسته پیشاوحیانی، فرا عقلی و عقلانی - وحیانی تقسیم کرد.

کتاب الحاشیة علی اصول الکافی، اثر علمی اندیشمند قرن یازدهم هجری، سید بدرالدین حسینی عاملی است. در واقع این اثر حاشیه ای است مختصر و پرثمر بر معتبرترین کتاب حدیثی شیعه. وی بر اساس روش و سبک بدیعی که در سه حوزه مطالعات حدیثی، رجالی و زبانشناسی بنا نموده، به شرح و تفسیر کتاب کافی پرداخته است. حتی ایشان در این اثر، ملاحظاتی تازه را پیرامون رجال و حدیث و ادبیات، در قالب حاشیه بر کافی ارائه نموده است. وی با استمداد از سعه اطلاعاتی و مجموعه نوآوری هایش در این سه حوزه، به تحلیل نوینی نسبت به تفسیر متون وحیانی دست یافته است. اثر فوق العاده او، صبغه ای زبانی و تحلیلی دارد که در نوع خود منحصر به فرد است. وی عناصر فلسفی، کلامی و عرفانی را در تفسیر روایات، داخل نساخته، لکن با دستیابی اجتهادی به قواعد زبانی، از راه شعر و نثر عرب و توجه لازم به بافت و ساختارهای آیات و احادیث و تحلیل لغوی مفردات و معناشناسی آن، به روش نوینی در تفسیر متون وحیانی دست یافته است.

هر­ زبان برای تأکید در کلام و تثبیت معنا در ­ذهن مخاطب، روش‌های خاصی را به‌کار­می‌گیرد. در این میان، قرآن کریم را بهترین و برترین الگوی وادی سخنوری برشمرده‌اند که شیوه‌های ویژه‌ تأکیدی را با گزینش حکیمانه و شگفت کلمات، در خود جای داده است. نظر به اهمیت این موضوع در قرآن کریم، پژوهش پیش‌رو کوشیده است تا ترجمه ادوات تأکید را در ترجمه‌های سه‌گانه قرآن یعنی تحت‌اللفظی؛ وفادار و تفسیری، مورد بررسی و کندوکاو قرار دهد. نگارند‌گان، نخست ضمن اشاره‌ای کوتاه پیرامون ادوات تأکید، مصادیق آن را از لابه‌لای ترجمه‌های موردنظر استخراج نموده و آنگاه به برابرسازی این ادوات در ترجمه‌های معاصر قرآن کریم و مقایسه و ارزیابی ترجمه‌ها پرداخته‌اند. رهیافت این جستار علمی، از این قرار است که ترجمه‌های تحت‌اللفظی، در ترجمه ادوات تأکید، ریزنگری و تعمق کامل‌تر و دقیق‌تری از دیگر ترجمه‌ها داشته‌ است. سپس ترجمه‌های تفسیری، به‌ویژه در ترجمه نون تأکید، نهایت دقت و توجه را نموده، و در مرتبه سوم نیز، ترجمه‌های وفادار قرار می‌گیرد که توجه لازم را در ترجمه نون تأکید نداشته و البته «إِنَّما» را تقریباً بطور کامل، برابرسازی کرده‌اند.

علامه محمدتقی جعفری از عالمان برجستۀ عصر حاضر است که تألیفات متعددی، از جمله شرح و تفسیر نهج‌البلاغه، دارد. مطالعۀ روش‌شناسانه این اثر، عظمت کلام علی (ع) و نیز ذوفنون‌ بودن مفسر را آشکار می‌سازد. تحقیق روش‌شناختی نوشتار حاضر مبتنی بر منابع و استنادهای تفسیری است. آیات قرآن کریم، روایات معصومان (ع) و آرای شارحان نهج‌البلاغه از مهم‌ترین ابزار و گزاره‌هایی است که مفسر در جهت فهم کلام علی (ع) به‌کار بسته است. از قرآن به‌عنوان مهم‌ترین منبع فهم روایات، و پس از آن از روایات سایر معصومان (ع) و نیز از کلام حضرت علی (ع) به‌عنوان قرائن کلامی بهره‌برداری شده است. تنوع بهره‌گیری از منابع مورد استناد همانند توجه به رویکرد تطبیقی و یا تأییدی آنها و نیز نگرش جامع به آیات و روایات در تبیین چگونگی استناد، مؤثر و کارآمد است.

در این پایان نامه روش حدیث گزاری شیخ حرعاملی را در کتاب«وسایل الشیعه» بررسی کرده ایم. پایان نامه در شش گفتار سامان یافته است. گفتار اول: در این گفتار مباحث عمومی مرتبط با پژوهش را عرضه کرده ایم، و آن را در دو بخش سامان داده ایم. بخش اول«مشتمل است بر: تاریخ نوشتن حدیث: آغاز نوشتن حدیث، و آغاز منع از کتابت حدیث: پیشینه این بحث؛ انگیزه ما از این پایان نامه؛ موضوع پایان نامه؛ اهمیت بحث؛ روش ما در نوشتن آن؛ و تعریف بعضی از مصطلحات، مانند : سند حدیث، متن حدیث. بخش دوم: در این بخش زندگی نامه شیخ حر عاملی از جوانب گوناگون را بررسی کرده ایم. گفتار دوم: در این گفتار شناخت عمومی کتاب«وسایل الشیعه» را آورده ایم. مانند: نام کتاب؛ نام نویسنده کتاب؛ محتوای کتاب؛ توانایی در نوشتن؛ چاپها؛ بزرگداری عالمان؛ طعن علماء؛ جایگاه کتاب؛ و شرحهای آن. گفتار سوم: در این گفتار ویژگیهای عمومی روش شیخ حرّ در کتاب«وسایل الشیعه» را بررسی کرده ایم، و این گفتار را به چهار فصل تقسیم کرده ایم: فصل اول: در این فصل تقسیم بندی کلی کتاب و چگونگی نظم و چینش فصول آن را گزارش کرده ایم. فصل دوم: در این فصل بر بررسی مضمونی عناوین ابواب پرداخته ایم تا نشان دهیم که عناوین فصلها نشانگر محتوای احادیث آن فصل است و در این جهت کوشیده ایم تا برخی از ابهامها را رفع کنیم. فصل سوم: در این فصل از اختصار سند، طرق احادیث، و مسائل مرتبط با آن بحث کرده ایم. فصل چهارم: در آن حاشیه نویسی های زیاد و گوناگون شیخ را آورده ایم که بسیار مهم و ارجمند است. گفتار چهارم: در آن ویژگیهای اسناد احادیث را عرضه کرده ایم. گفتار پنجم: در این گفتار«عطف» بین احادیث را آورده ایم که بسیار مهم است. گفتار ششم: درآن ویژگیهای متون احادیث را عرضه کرده ایم، مانند« اختصار متون احادیث، تقطیع آنها، وگاه حذف متن ها به جهانی تر گزارش کرده ایم.

هدف این رساله بررسی و تبیین روش شناسی پژوهش تربیتی میان رشته ای از منظر رئالیسم انتقادی باسکار می‌باشد. به منظور تحقق هدف فوق سه گام اصلی برداشته شده است. گام نخست، تبیین ماهیت پژوهش میان رشته ای از دیدگاه باسکار است، دوم، تبیین روش شناسی پژوهش تربیتی میان رشته ای از دیدگاه باسکار و سوم، تبیین چگونگی پژوهش تربیتی میان رشته ای از دیدگاه باسکار می‌باشد. بر اساس دیدگاه باسکار، پژوهش تربیتی میان رشته ای یعنی؛ بررسی و تبیین یک پدیده پیچیده تربیتی یا سیاست گذاری‌ها یا اهداف غایی تربیتی در سطوح مختلف واقعیت با تاکید بر شروط لازم تعریف کننده همراه با تعیین شروط لازم تجربی از چشم انداز علوم مختلف با هدف توصیف و نقد وضع موجود، و رسیدن به دانش ترکیبی جدید به منظور ارائه بدیل‌های موثر. مراحل پژوهش تربیتی میان رشته ای شامل توصیف موضوع، پرسش استعلایی، باز توصیف پدیده‌ تربیتی، توجه به بررسی سطوح، ترکیب دانش‌ حاصل گردیده و در نهایت کنش می‌باشند. مبانی هستی شناختی به ترتیب شامل وجود قانون علی و زمینه در رابطه با ابعاد مختلف موضوع انضمامی و مبنای ارتباط ابعاد ناگذرای موضوعات می‌باشند. مبانی معرفت شناختی نیز به ترتیب شامل مبنای ارتباط ابعاد گذرای معرفت، مبنای طبیعت گرایی انتقادی و کنش و نتایج ناخواسته کنش‌ها می‌باشند. بر اساس مبانی فوق، اصول هستی شناختی پژوهش تربیتی میان رشته ای به ترتیب شامل : بررسی انضمامی با رعایت رابطه قانون علی و زمینه، توجه به ابعاد مختلف موضوعات تربیتی (جامعیت)، رعایت تحلیل و ردیابی تأثیرات انباشتی سطوح زیرساختی به ترتیب عمودی از پایین به بالا، رعایت تحلیل و ردیابی تأثیرات مرزی سطوح روساختی به ترتیب عمودی از بالا به پایین. اصول معرفت شناختی، به ترتیب شامل رعایت: تعیین مفاهیم، تفکیک، روابط مرزی علوم، کفایت تبیینی، دلایل به مثابه علت و اصلاح خطاها و ارائه بدیل‌ها. راهبردهای پژوهشی به ترتیب شامل:راهبردهای ناظر به چیستی که خود شامل بررسی تاریخچه موضوع و پرسش استعلایی می‌باشند. راهبردهای ناظر به چرایی که شامل مفهوم سازی و انتزاع، بررسی ساختارها و تحلیل فرایندی، توجه به کنش و فعالیت انتقالی عاملان تربیتی و نقادی آن و آموزش قواعد انتقاد می‌باشند. راهبردهای ناظر به چگونگی شامل مفهوم سازی (حرکت از تعریف مفهومی به تعریف واقعی)، اصلاح خطاها و سیاست گذاری‌های آموزشی می‌باشند.

آیت الله معرفت از محققانی است که در حوزه علوم قرآن و حدیث صاحب آثاری مانند التمهید فی علوم القرآن و التفسیر و المفسرون و التفسیر الاثری الجامع می باشد. التفسیر الاثری الجامع، تفسیری است با مقدمه ای نسبتا مبسوط که در آن گزارشی است از مبانی، اصول و روش تفسیر صحیح قرآن.بهره گیری از روایات صحیح، تعریف خاصی از تاویل و نظریه تداعی معانی در نحوه نگرش تفسیری وی در این آثار بازتاب یافته است. در دیدگاه این مفسر، تفسیر اثری دارای آفات و آسیب هایی است مانند: ضعف سلسله سند، جعل و پدیده اسرائیلیات.به نظر وی راههایی برای برون فت از این آسیب ها با استناد به روایات عرض و توجه به معیارهای عقلی وجود دارد. روش مفسر در این تفسیر، روایی و با رویکردی تقریب گرایانه است. با اینکه مفسر در التفسیر الاثری الجامع تلاش کرده با تمییز روایات صحیح از غیر صحیح تبیین استوای از آیات ارائه کند اما در عین حال کمتر توفیق یافته روایات تفسیری را مورد پالایش قرار دهد و در موارد زیادی به صرف نقل اکتفا کرده است این بدان معناست که روایاتی در تفسیر وی وجود دارد که با معیارهای فقه الحدیثی قابل نقد و ارزیابی است. یکی از اهداف مهم این مفسر گردآوری و جمع روایات تفسیری در یک مجموعه و نشر فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) و کوشش بری مباحث تقریبی از رهگذر تفسیر قرآن بوده است.به رغم تفاوتها و گونه گون بودن عبارات برخی از احادیث وجوه اشتراک فراوانی در روایات مورد استفاده این مفسر در این کتاب وجود دارد.نکته در خور توجه دیگر آنکه آراء تفسیری و آنچه به عنوان اصول و مبانی تفسیری از دیدگاه وی یاد می شود در مقایسه با یکدیگر همپوشانی دارد.

مقدمه: رواج تفسیر موضوعی قرآن نیازمند تدوین و شناسایی مبانی معرفتی و روشی است. چون «ابناء بشر از زمان نزول قرآن تا قیامت مخاطبند و باید بتوانند پیامها و معارفِ متفاوت آن را بفهمند» و «علوم بشری بر نحوه فهم انسانها از مسائل و میزان معرفت به معارف قرآنی تأثیر می گذارند»، می توان ضرورت توسعه فهم متون مقدس، نظام مندی فهم و تفسیر، و استخدام علوم در استنطاق و فهم موضوعی معارف قرآنی را نتیجه گرفت. بنابراین، روشهایی کارآیی دارند که در لایه های مختلف ارائه پیام، در سطوح مختلف فهم و در زمانهای مختلف کارآ باشند مانند روش تحلیل مفهومی که می تواند (با ملاحظاتی معرفتی و روشی) در حوزه معناشناسی و مفردات، هرمنوتیک و تفسیر موضوعی قرآن به کار رود. هم اکنون با پیشرفت فنآوریِ علوم پزشکی و امکان باروری با روشهای کمکی، موضوعاتی نوپدید مانند «رحم جایگزین»، «اهداء اسپرم»، «اهداء تخمک»، «تغییر جنسیت»، «شبیه سازی»، و «نَسَب» پیش آمده اند و تلاش فقها و مجتهدین را در استخراج نظرگاه قرآنی به چالش کشیده اند.هدف پایان نامه «تبیین چگونگی به کارگیری روش تحلیل مفهومی در فهم و تفسیر موضوعی و استخراج نظرگاه قرآنی درباره شش موضوع فوق» بود. این پژوهشِ توصیفی-تبیینی با فیش برداری از منابع کتابخانه ای و تحلیل داده ها انجام گرفت و در چهار فصل به «بیان ضرورت، اهداف، پیش فرضها و سوالات»، «تبیین مبانی نظری تحلیل مفهومی و بنیانهای معرفتی مباحثی کلیدی در حوزه تفسیر و علوم قرآن»، «تعیین ملاحظات روش شناختی فهم و تفسیر قرآن و تحلیل مفهومی و تبیین نسبت میان آنها»، «پژوهش موضوعی قرآن با روش تحلیل مفهومی در شش مسأله فوق و تعیین نظرگاه قرآنی با استفاده از یافته های تفسیری» پرداخته است.