جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روش شناسی عرفان تطبیقی به مقایسه و تطبیق ساختارها و پدیده های عرفانی در فرهنگ های متفاوت و یا مشابه می پردازد، تا امکان ارزیابی و فهم بهتر ساختارها و پدیدارهای عرفانی و در نتیجه تفاهم میان فرهنگی فراهم گردد. در مقاله حاضر با طرح مشکلات و راه کارهای عرفان تطبیقی، به مسایلی چون دسته بندی منابع دست اول، دوم و سوم، متون تفسیری و ترجمه ای، عدم دسترسی به منابع اصلی، ضعف در فهم متون دست اول به زبان اصلی، پرهیز از جزیی نگری و تطبیق لفظ به لفظ اصطلاحات عرفانی و اتخاذ رویکرد کارکردگرایانه در تطبیق پدیده های متفاوت، پرداخته شده است تا راه گشای تحقیقات عرفان تطبیقی باشد.

کتاب «روش‌شناسی استنباط در علم کلام» تألیف آقای دکتر مهدی نصرتیان به زبان فارسی و در ۴۳۶ صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۵با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است. نوشتار حاضر در سه فصل تدوین شده است: در فصل اوّل، برخی از مبانی مهمّ استنباط در پنج گفتار تبیین شده است. در فصل دوم، به روش عقلی در استنباط کلامی که شامل سه گفتار است پرداخته شده است. در فصل سوم از کتاب، ضمن ارائه هشت گفتار، به روش نقلی در استنباط کلامی پرداخته می شود.

روش شناسي علم كلام، بررسي راه هايي است كه ما را در علم كلام به استنباط عقايد و دفاع از آن م يرساند. متكلم در مقام استنباط، به معرفت صحيحي از آموزههاي دين ميرسد و در مقام دفاع، آن معرفت را تبيين، تنظيم و اثبات م يكند و به رد شبهات و عقايد معارض مي پردازد. در اين نوشتار از ميان پنج مرحلة مقام دفاع، با مروري بر آثار كلامي متعدد شيخ حر، روش هاي مورد استفادة وي را در دو مرحلة اخير بررسيد هايم. شيخ حر در مقام رد شبهات و مكاتب معارض از روش هايي همچون: رد صورت و مادة استدلال، بيان تضاد در ديدگاه شبهه گر، رد مباني يا لوازم ديدگاه خصم، ذكر مثال و حكايت، تبيين مفردات، تنبيه بر استثناي موجود يا قرائن حالي، ارجاع به بديهيات، طرح سؤال و مطالبة دليل از خصم بهره برده است.

به‌دنبال پی بردن به ضرورت مطالعه میان‌رشته‌ای درباره ذهن و نفس، در قرن بیستم دانشی به نام علوم‏شناختی ایجاد شد. ابن‌سینا در رویکردی مشابه، در آثار متعددش از زوایای مختلف به شناخت نفس پرداخته و از علوم گوناگون پزشکی، عصب‌شناسی، عرفانی و عقلی در این باره بهره برده است. این مقاله در پی شناخت روش و متدولوژی ابن‌سینا در طرح مسائل نفس است تا بتواند آن را با روش علوم‏شناختی مقایسه کند. به‌رغم مشابهت‌های کلی رویکرد ابن‌سینا در مسئله نفس با علوم شناختی، اختلافاتی عمده نیز وجود دارد که باعث به‌دست آمدن محتوا و نتایج متفاوت درباره نفس در هریک از این مطالعات شده است. روش ابن‌سینا که در خطوط کلی مشابه شیوه علوم‏شناختی است و بسیار پیش‌تر از این علوم وجود داشته است، روش میان‌رشته‌ای است. این روش درحوزه نفس‌شناسی در میان متفکران مسلمانان ادامه نیافت.

در این نوشته به یکی از ویژگیهای بنیادین مهم ترین علم دینی بپردازد و هدف اصلی وی روشن ساختن روش علم کلام در دو مرحله استنباط و دفاع است.

این پژوهش به بررسی رویکرد اسلامی سازی معرفت به عنوان قدیمی‌ترین رویکرد در زمینه‌ی نظریه‌پردازی در دانش تربیت اسلامی می‌پردازد. بدین منظور در نخستین گام، مقصود از اصطلاحات «اسلامی‌سازی معرفت»، «تربیت اسلامی» و «روش‌شناسی» بیان گشته و سپس در ادامه، مهم‌ترین آرای اندیشمندان این رویکرد -با تمرکز بر آرای عبدالرحمان نقیب، تربیت‌پژوه مسلمان مصری- در دو سطح مبانی و روش‌شناسی ارائه می‌شود. در پایان نیز به مهم‌ترین نقاط قوت و ضعف این رویکرد و میزان توفیق پیروان آن در دست‌یابی به اهداف خود اشاره خواهد شد. به نظر می‌رسد هرچند این رویکرد نقش به‌سزایی در شکل‌گیری یک جریان فرهنگی اجتماعی نسبت به ضرورت بازتولید دانش تربیت اسلامی و تدارک ادبیات علمی در این زمینه داشته است، اما ضعف در مبانی و عمق نظری این رویکرد، از مهم‌ترین نقاط کور آن به شمار آمده و امکان نقش‌آفرینی جدّی در فضای علوم تربیتی معاصر را از آن سلب می‌نماید.

هدف از انجام این پژوهش بررسی تطبیقی اندیشه علی شریعتی و سیدحسن نصر با تاکید بر نگرش به دین و روش شناسی بود که از روش توصیفی و کتابخانه ای استفاده و روش تحلیل محتوا استفاده گردید. نتایج مطالعات پژوهش نشان داد که دین شناسی و اصول سنت گرایی سیدحسن نصر را می توان به شش بخش تقسیم کرد: حکمت خالده، وحدت متعالی ادیان، کثرت گرایی دینی، گرایش به تصوف، انتقاد از غرب و اعتقاد به علم و هنر قدسی، ولی دین مورد اعتماد شریعتی استک انسانی، مسئولیت آور، تعهد آفرینف ظلم ستیز، معترض، رسالتمند و در تقابل با شرک اجتماعی، روش های شناخت شریعتی عبارت ند از: الگو شناسی، تیپ شناسی و اسطوره شناسی به همراه بازگشت دوباره به متون اصلی دین است. از نظر شریعتی ایدئولوژی موتور محرکه دین است و نوعی فرهنگ جهت دار محسوب می شود که حس مسئولیت پذیری و تعهد را در انسان ها ایجاد می کند. پیامبران به عنوان برجسته ترین پیام آوران ایدئولوژی هستند اما حسین نصر عقیده دارد نهع تنها اثرات، بلکه شالوده های تمدن مدرن را باید بی اعتبار ساخت؛ از این رو با مدرنیسم شریعتی که به نظر او اسلام را تا حد یک ایدئولوژی صرف تقلیل می دهد، سخت مخالف است. افکار و روش های مطالعه نصر در چهار محور صورت بندی می شود عبارت اند از: الف- احیای سنت خای اصیل فکری ایران از راه جان بخشی دوباره به فلسفه و عرفان اسلامی؛ ب- هشدار دادن به ایرانیان در مورد سرشت علم، فلسفه و فن آوری غربی و خطرهایی که اخذ آنها برای فرهنگ ایران به بار آورد و بدین وسیله توانا ساختن ایرانیان به اینکه غرب از دیدگاهی انتقادی و نه از روی عقده حقارت بنگرند؛ ج- آگاه ساختن ایرانیان از فرهنگ ها و تمدن های آسیا به عنوان وزنه ای متعادل سازنده در برابر نفوذ تمدن غرب؛ د-کوشش در ایجاد راهی که از طریق آن حفظ اصالت فرهنگی ایران در برابر فرهنگ نوآوری و علوم غربی امکان پذیر گردد ولی افکار و روش های مطالعه شریعتی در سه محور صورت بندی می شود که عبارت است از: الف- شریعتی، به عنوان احیا کننده مذهبی ب-شریعتی، به عنوان یک مصلح اجتماعی ج-شریعتی، به عنوان یک جامعه شناس.کلیدواژه: شریعتی، سیدحسین نصر، روش شناسی، نگرش به دین، جامعه شناسی.