جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر المیزان محقق و مفسر بزرگ سید محمد حسین الطباطبایی یکی از بزرگ ترین و عام ترین تفاسیر قرآن کریم است که نویسنده در طول مدتی نزدیک به کوشش فراوان و مستمر داشته است. بیست سال از بیشتر زوایای اعتقادی، اعتقادی، فلسفی، تاریخی و حکایتی، تا این که تفسیر در بیست جلد به پایان رسید که شامل تمام عقاید اسلامی و جهت گیری های اعتقادی و علمی است. در این تحقیق به بررسی نظرات دو تن از مهم ترین مفسران و علما در تفسیر آیات الاحکام می پردازیم: سید الطباطبایی در تفسیر المیزان و سید السبزواری در تفسیر. مواهب الرحمن. این امر از طریق مقایسه بین این دو تفسیر انجام می شود، زیرا مقایسه بین این نظرات تنها از طریق روشن شدن آراء و روشن شدن آنها به صورت منظم و منظم صورت می گیرد. علامه طباطبایی با توجه به اهمیت آیات احکام در تشریع اسلام، به عنوان یکی از ارکان اساسی که مدار اسلام بر آن استوار است، به تحقیق درباره مفهوم احکام پرداخته و اقوال و نظراتی را که حول محور آن می چرخد، مورد بحث و بررسی قرار داده است. عملی، چه در سطح خارجی و چه در سطح داخلی و چه در سطح ابتدایی; یعنی وسیله یا عمل خیری که به وسیله آن می توان آن را به درجه یا مرتبه نهایی رساند. یعنی در سطح ثمراتی که انسان در صورت دستیابی می تواند به آن دست یابد حق تعالی می فرماید: (وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً) [سوره بقره، آیه 269].

بر اساس بینش قرآنی، انسان به گونه ای خاص آفریده شده است و خصائصی دارد که او را از بقیه موجودات متمایز می کند. و اینکه این تمایز در توانایی‌ها، نیازها و اهداف مختلف علاوه بر ویژگی‌های روان‌شناختی است که همه انسان‌ها در آن مشترک هستند و این نقطه شروعی برای رشد و یکپارچگی آنها خواهد بود. هدف از نگارش این پایان نامه بررسی تأثیرات تربیتی است که جزء مهمی از خودشناسی به شمار می رود و قرآن کریم بر آن تأکید کرده است. روش مورد استفاده در این پژوهش با توجه به آیات قرآنی که بر جنبه‌های روان‌شناختی انسان تأکید دارد و نقش این جنبه‌ها در تأثیرات تربیتی، تحلیلی و توصیفی است.علامه طباطبایی در پژوهش های خود در باب بینش قرآنی به جهات متعددی اشاره می کند که مؤید این است که انسان دارای قابلیت هایی است که زمینه مناسب تربیت را برای او فراهم می کند و خودشناسی راهی برای تحکیم این قابلیت هاست.از آثار خودشناسی، معرفت به خدا و شناخت دنیا به عنوان حق و هدایت آن است و از این منظر به آثار تربیتی خودشناسی از منظر علامه می پردازیم نتائج حاصل از آثار تربیتی خودشناسی به شرح زیر است:شناخت توانمندی ها و ضعف های انسان، تزکیه،خود کنترلی(مراقبه و محاسبه)، خودنظارت و پاسخگویی، اطمینان خاطر و توکل، و مواردی ازاین قبیل که آثار شناخت خداست که به نوبه خود از آثار خودشناسی ناشی می شود.

یکی از مسائل مهم و بنیادی در حوزه تفکر کلامی مسئله عصمت انبیاء و ائمه (ع) بوده که علمای اسلامی هر یک به نوبه خود، به این امر مهم پرداخته‌اند، و با رفع شبهات وارده بر عصمت انبیاء وتبیین آیاتی که مبین صدور سهو و گناه از پیامبر است، وحی و گفتار و سیره این پیشوایان الهی را استوارترین راه هدایت، برای جامعه بشری معرفی نموده‌اند. این نوشتار با روشی توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخآن‌های در چهار فصل به بررسی مباحث مختلف در حوزه عصمت پرداخته است. علّامه طباطبائی معتقد است که «عصمت» ریشه در علم دارد و علم صورت حاصل در نفس است، حال آن که در مذهب شیعه و بر اساس آموزه‌های دینی، «عصمت» گستره وسیعی دارد و حجت الهی از بدو ولادت معصوم است و علاوه بر گناه و خطا، از سهو و نسیان نیز مصون است. در نتیجه به نظر می‌رسد سخن علّامه طباطبائی رحمه‌الله، با عقیده شیعه امامییه درباره عصمت قابل جمع نیست و سخن ایشان سهو و نسیان را در بر نمی‌گیرد. از نظر فخر رازی، ضروری است که پیامبران بعد از بعثت معصوم باشند. در عین حال، او عصمت قبل از بعثت را برای پیامبران لازم نمی‌داند. او معتقد است که پیامبران به صورت عمد گناه کبیره انجام نمی‌دهند، اما صدور گناه کبیره از آنان به صورت سهوی امکان دارد. او گستره عصمت انبیا را در چهار مسئله اعتقاد، تبلیغ و رسالت، احکام و فتاوی و افعال و سیرت می‌داند. او با تکیه بر برخی مبانی، مثل جبرانگاری عصمت؛ دلایل عقلی، مثل بداهت عقل؛ و دلایل نقلی، مثل آیه 23 سوره جن، عصمت انبیا را اثبات کرده است. همچنین او به شبهاتی که در این خصوص با توجه به برخی از آیات قرآن مثل آیه 87 سوره انبیا جلوه کرده پاسخ داده است.

در موضوع ولایت تکوینی احکام دین و اصول اعتقادی شرع و اخلاق الهی را فقط باید از طریق امامان معصوم (علیهم السلام) دریافت کرد و هیچ کس غیر آن بزرگواران ، حق دخل و تصرف در دین را ندارد؛ما در این رساله به دنبال تبیین ولایت تکوینی از طریق بیانات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و مقایسه بیانات ایشان با دو تفسیر از اهل سنت یکی به نام روح المعانی که یکی از جامعترین تفاسیر اهل تسنن می باشد و دیگری تفسیر روح البیان که مفسر آن صبغه عرفانی دارد به تبیین مقامات فاخره و بی بدیل ائمه معصوم ( علیهم السلام) می پردازد؛ مقاماتی که خود فرموده اند: «و لا یطمع فی ادراکه طامع ».

موضوع اسراف یکی از موضوع قرآنی و اخلاقی است که در قرآن کریم و کتب تفسیری و اخلاقی به آن اشاره شده است و مفسران در این باره بسیار مباحثی مفصلی درمورد این موضوع بیان کرده اند و موضوع ما در این پایان نامه اسراف و تأثیر آن در فروپاشی جوامع از منظر قرآن کریم با تمرکز بر تفسیر المیزان به عنوان نمونه و این موضوع بسیار مهمی است که در آن مباحثی در مورد گذشت از حدودی که خداوند معین ومشخص کرده است و اسراف انواع مختلفی دارد از جمله اسراف در امور معنوی و مادی است،که منجر به زوال و نابودی جامعه بشری می شود، لذا این پژوهش با هدف عینیت بخشیدن به موضوع اسراف در پرتو قرآن کریم و تفاسیر و تأثیر آن در فروپاشی اقتصاد و فرهنگ جوامع و روش های درمان آن از دیدگاه علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان در مورد فروپاشی اقتصاد جامعه است، از جمله شواهدی در آیاتی قران کریم اشاره شده از جمله: اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها، عدم عفت، مسائل اعتقادی، رعایت حد، اعتدال در انفاق، اسراف نکردن در خونریزی و ریختن خون پاکان وشریف، اعتراف مؤمنان به غفلت خود در پیشگاه خداوند متعال، اسراف در گرفتن مال مردم به ناحق و در مورد آثار منفی اسراف بر اقتصاد فرد و جامعه، فقر است،و اتلاف مال، پشیمانی و حسرت گرفتن،آسیب وضرر رساندن به بدن و اتلاف اموال به ناحق،و اما عوامل اسراف بر از بین رفتن جامه انسانی عبارت است از: عدم رعایت اوامر خداوند متعال، همجنس گرایی، عدم عفت (زنا)،بخس میزان،بدبینی نسبت به پیامبران و مخالفت با آنان، دست کم گرفتن انبیا و رسولان و توهین به آنان،و یکی دیگر از عوامل فروپاشی جامعه های انسانی :تنگ دستی وفقر ، زینت بخشیدن کارهای ناپاکان ومسرفان ،سنت استاصال وهلاکت آنان ، شکنناند آنان ودرو کردن آنان بطور کلی و سنگ باران انها .اما علامه طباطبایی علاج پدیده اسراف اقتصادی در تفسیر خود موضوعات گوناگونی آورد از جمله آنها:إستفاده صحیح از نعمتهای زینه، حلال بودن بعضی از زینتهای اما بدون زیاد روی واسراف در آنها،عدم اسراف در خوراکیها وحتی در دادن صدقه، ممنوعیت ریختن خونها واسیب رساندن وقتل انفس،قرار دادن حکم قصاص ودیه برای زنده نگه داشتن جامعه بشری،پیشگیری از افراط وتفریط در خرج کردن اموال خود، کمک رساندن به نزدیکان وفامیل خود وصله ارحام و فقراء و رکمک به ابن السبیل، و شاهد گذاشتن هنگام تحویل اموال یتامی به خودشان،خشوع وخضوع وتذلل در برابر خداوند متعال.وکما اینکه اثرات اسراف در فرهنگ جامعه وجود دارد از دیدگاه علامه طباطبایی که عبارت اند از:تأثیر منفی بر فرهنگ فرد و جامعه مانند: تکبر و تکبر با زینت، اسراف در غذا، مشروب، پوشاک و مسکن، اتلاف مال و تکبر توانایی، علم و حیثیت، و راه‌هایی برای درمان اسراف فرهنگی وجود دارد که از جمله آنها: امر و نهی، مدح و تهمت، روش‌های تطمیع و انذار، امانت و حکمیت صالحان در جامعه، روشهای تعاون در صلاح و تقوا، رعایت حد اعتدال در انفاق، جلوگیری از غلو، اجرای عدالت در حق نیازمندان، جلوگیری از ربا، ترجیح خود، تقوای خداوند متعال، قرض دادن به نیازمندان، جلوگیری از اسراف گر و صالح.واما روش استفاده شده در این پایان نامه توصیفی تحلیلی است.

موضوع احساس مسئولیت از مسائل مهم زندگی انسان های امروزی به شمار می‌رود چرا که امروزه بشریت به دلیل عدم مسئولیت پذیری با مشکلات زیادی مواجه است‌. تحقیق حاضر پیرامون موضوع احساس مسئولیت از دیدگاه مفسر شهیر علامه طباطبایی می‌باشد. نگارنده موضوع احساس مسئولیت را در سه حوزه . احساس مسئولیت نسبت به خداوند . احساس مسئولیت نسبت به خود و احساس مسئولیت نسبت به جامعه بر اساس رویکرد توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است و به این نتایج رسیده است که احساس مسئولیت در برابر پروردگار با ذکر و یاد خداوند متعال در هر موقعیتی و معرفت کامل و درست نسبت به ساحت کبریایی او و عمل به اوامر و ترک نواحی او و نیز با اقرار و اعتراف به بندگیش و رد عبودیت غیر او تحقق می‌یابد. و این مهم زمانی اتفاق می افتد که نوع تربیت انسان، تربیت الهی باشد. همچنین احساس مسئولیت انسان نسبت به خود زمانی بروز می‌یابد که انسان به خود شناسی رسیده و جهاد با نفس داشته باشد. و بالاخره در بیان نمونه های احساس مسئولیت در قبال جامعه می توان به انجام وظایف اجتماعی همانند اجرای عدالت، گسترش صمیمت و دوستی در جامعه، انفاق و دفاع از وطن برای داشتن جامعه‌ ای مطلوب تر و جز آن اشاره نمود. با توجه به آنچه ذکر شد در می یابیم که از نظر علامه طباطبایی ارتباط عمیقی و تنگاتنگی بین این سه حوزه احساس مسئولیت وجود دارد چرا که وقتی انسان به پروردگار مسئولیت داشته باشد، نسبت به خود و جامعه نیز مسئولیت پیدا خواهد کرد.

از تبلیغ در آیات قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای دارد وبدیهی است که برای ترویج یک دین ورسالت به راه‌‌های تبلیغی مؤثر ومتناسب با مضمون آن پیام نیاز است. دانستن روش‌های تبلیغ در قرآن کریم، از این حیث حائز اهمیت است که این روش‌ها با هدف ومحتوای دعوت پیامبران تناسب کامل داشته، وبر این اساس دینداران وامران به معروف وناهیان از منکلا می‌توانند با اعتماد کامل از آنها بهره برند. این نوشتار بر آن است تا با تمرکز بر آراء، توضیحات وتفسیر علامه طباطبایی در تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن»، روش‌های قرآن کریم در تبلیغ ابلاغ ودعوت به سوی خداوند متعال راتبیین کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. نتایج به دست آمده عبارتند از: تبلیغ یکی از مسائل اساسی در زندگی اجتماعی است وقرآن کریم از مجموعه ای از روش های تبلیغی استفاده کرده است، وهنگامی که قرآن کریم ما را به استفاده از انواع روشهای تبلیغی در دعوت به سوی خداوند متعال فرا می خواند، به معنای تمایز در وسایل تبلیغ ودعوت بر حسب شرایط واحوال ومکان است. دعوت وتبلیغ در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی به سه مرحله (تبلیغ زبانی، تبلیغ سلبی وجهاد) تقسیم شده است. تبلیغ به زبان همان روشی است که در همه آیات قرآن می توان مشاهده کرد، ومهم ترین روش‌های تبلیغ زبانی در قرآن کریم عبارتند از: حکمت، موعظه، جدل، بشارت وانذار، تبلیغ تدریجی، یادآوری، مناظره، گفتگو. وتبلیغ یک نیاز انسانی ویک خواسته روانی است ووسیله ای است که انسان می تواند به وسیله آن به کمالات روحی، جسمی وروانی خود دست یابد وتبلیغ می تواند رفتار فرد وجامعه را تنظیم کند واز بزرگترین آثار تبلیغ این که اسلام با تبلیغ سرزمین‌ها وقلعه ها را فتح کرد وبا آن بر سایر ادیان چیره شد.

آیه اِکمال بخشی از آیه سوم سوره مائده است، از مهم‌ترین آیاتی است که علماء و مفسران شیعه و سنی بر اساس آن در مورد خلافت اسلامی مناقشه و بحث کرده‌اند، علماء و مفسران شیعه معتقدند که آیه در مورد ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) برای پیامبر (ص) است. مفسران دیگر معتقدند که آیه در مورد بحث ولایت و جانشینی نیست؛ بنابراین پژوهش حاضر بر آن است که به بررسی آیه اکمال از منظر دو مفسر بزرگ شیعه و سنی یعنی علامه طباطبایی و فخر رازی بپیردازد بدین منظور به واکاوی مقایسه‌ی دو تفسیر موجود از آن‌ها پرداخته است. در این تحقیق علت نزول آیه و مقصود از معانی مهم موجود در آن مانند (الیوم)، (یأس الکفار)، (اتمام النعمه) را تبیین نمودیم سپس به بررسی ارتباط معنایی شروع و پایان آیه پرداختیم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که علامه طباطایی معتقدند که آیه در مورد ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) است و او با تفسیر واژگان آیه و استناد به روایت شیعه و سنی این موضوع را اثبات نموده و ارتباط بین شروع و پایان آیه را نفی می‌کند؛ در حالیکه فخر راضی معتقد است که آیه روز عرفه نازل شده و ربطی به موضوع ولایت و جانشینی ندارد و همچنین شروع و پایان آیه را متربط می‌داند. از سوی دیگر، فخر رازی معتقد است که در روز عرفه سال حجه الوداع نازل می شود و ارتباطی با موضوع تعیین خلافت ندارد، همچنان که پیوند و رابطه می یابد. بین آن و ابتدا و انتهای آیه. . و پس از مطالعه آیه تکمیل و مقایسه میان آنچه عالم بزرگوار سید محمد حسین طباطبایی آن را تفسیر کرده و تفسیر آن فخر رازی در این باره به نتایجی دست یافتیم، از جمله اینکه در بیان علت. در نزول آیه مبارکه، علامه سید طباطبایی علت نزول آیه مبارکه را حوادث انتصاب خلافت و امر امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته است. سلام) اما فخر رازی در مورد علت نزول آیه مبارکه چیزی ذکر نکرده است. محقق سید طباطبایی در باب تبیین معنای امروز در آیه شریفه معتقد است که منظور از روز در آیه مبارکه روز نزول آیه شریفه است که روز هجدهم است.

در این مطالعه، از میان ده ها تفسیر قرآنی که به بررسی معانی قرآن پرداخته، تفسیر المیزان علامه طباطبایی را انتخاب کردیم. زیرا یکی از تفاسیر کلی و مبسوطی است که در هر مرجعی از مراجع علمی و فقهی لازم است. هدف این مطالعه بررسی ماهیت ایمان و نقش عمل به آن از منظر قرآن کریم براساس تفسیر المیزان علامه طباطبایی (رحمه الله) است که از درسهای مهمی است که به دلیل ارتباط تنگاتنگ با قرآن کریم باید موردتوجه قرار گیرد زیرا ایمان با اعمال نیک بر زندگی انسان تاثیر می گذارد و مبنای عمل صالح او و مقیاس واقعی تعالی است. این مطالعه از چند فصل تشکیل شده است. در فصل اول مفاهیم مندرج از قبیل ماهیت و ایمان و عمل صالح در عنوان را از نظر لغوی و اصطلاحی تبیین میکنیم و سپس، به زندگی علامه طباطبایی پرداختیم. در فصل دوم حقیقت ایمان را از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بررسی کردیم و با مقایسه آن با تفاسیر دیگر به تبیین آثار آن در دنیا و آخرت پرداختیم. سپس در فصل سوم واقعیت عمل صالح و کمال ذکر شده در تفسیر المیزان و بیان آثار آن در دنیا و آخرت را براساس نظر سایر مفسران مطرح کردیم. هدف این مطالعه تبیین معنای واقعی ایمان در آیات قرآن و رابطه ایمان با عمل صالح و آثار آن را برای فرد مسلمان و جامعه و معیشت مردم است. در این مطالعه به مجموعه ای از نتایج رسیدیم که مهم ترین آنها این است که علامه طباطبایی به ما توضیح دادند که ایمان مسئله قلبی است و عمل صالح یکی از نتایج آن است زیرا ایمان راه رسیدن به عمل صالح است همان گونه که اعمال صالحی که انسان انجام می دهد، حاصل ایمان است، یعنی ایمان و عمل صالح دو روی یک سکه هستند. امیدواریم این مطالعه بتواندچراغ روشنگری برای امت اسلامی باشد.