جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجهه عرفانی امام خمینی، تحت‌الشعاع وجهه سیاسی ممتاز و جایگاه فقهی برجسته ایشان، از نگاه اغلب مردم و گاه خواص و اهل معرفت مغفول مانده است. گرچه عرفان عملی و بعد معنوی، در سیره سراسر پرماجرای آن حضرت بر آحاد دلدادگانش نمایان بود، به عرفان نظری و علمی او، و مبانی و اصول آن کم‌تر پرداخته شده است و البته این به معنای انکار تلاش‌های درخور و نکته‌بینی‌های اندیشه‌ورانی چند در این حوزه خطیر نیست. از آن‌جا که چشمه‌های ناب عرفان در نگاه امام جز از بلندای کوهسار قرآن و عترت (ع) نمی‌جوشد، در این نوشتار با تورقی گذرا در آثار گوناگون ایشان به اهتمام وی به احادیث معصومین (ع) به‌منزله یکی از اصلی‌ترین مبانی عرفان الهی و اسلامی پرداخته و چگونگی روایت (نقل) و درایت (فهم) آن‌ها را در سخنان و آثار امام مورد بررسی قرار داده‌ایم.

در این پژوهش با استناد و استشهاد به آیات و روایات سعی شده است تا مشخص شود که کلام حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) ملهم از آنهاست و نیز به نقش تعالیم دینی در رهبری و راهبرد جامعه در جهت حکومت دینی اشاره شده و مورد بررسی قرار گرفته است و در هر فصل بعد از بیانات حضرت امام (ره) به ذکر شواهد قرآنی و روایی استناد جسته ایم و طرح، شامل سه بخش و هر بخش، از فصول مختلف تشکیل شده است و ضمنا هر بخش مربوط به یک دوره (تاریخی) از انقلاب اسلامی می باشد که پیام حضرت امام با توجه به موضوع هر فصل، طرح و تبیین شده است و در یک بررسی جامع به پایه های اساسی تفکرات حضرت امام (ره) اشاره کرده ایم از جمله : 1- قیام الله 2- استقامت و پایداری 3- تکلیف 4- ظلم ستیزی و ...

برای ظهور تأثیرات عملی اعتقاد به توحید ، شدت در عقیده توحیدی و باور قلبی و بلکـه یقین، لازمست. زیرا مـادام که موحد، سیر درونی خود را به سوی حق، آغاز ننموده است و در مرتبه توحید لسانی قرار دارد، انتظار بروز تأثیرات عملی خاصی را از او نمی توان داشت. حضرت امام خمینی – ره – و خواجه عبد الله انصاری – ره – بر همین اسـاس، در آثارشـان، پس از ذکر معانی توحـید، مراتبی را برای توحید و موحد، ذکرنموده و سپس درجات مختلفی از آثار جوارحی ( مانند: اتیان عبادات ، سعی درانفاقو ...) و آثار جوانحی ( مانند: صبر، توکل، رضا و تسلیم و...) را متناسـب با آن مراتـب توحیدی ، قابل انتظار از موحـدین دانسته اند. از این روی طبق آراء این دو عارف عظـیم الشأن، از هر موحدی به تناسب مرتبه ای از توحید که در آن، قـرار دارد؛ اعمالموحدانه جوارحی و جوانحـی ویژه ای را باید انتظـار داشـت که برخـی از آن ها در رابطه موحد با خودش وبرخی دیگر در رابطه موحد با حق و خلـق، پدیدار می گردند و بدین ترتیب،تأثیرات عملی اعتقاد به توحید نیز همانند خود توحید، دارای مراتب و درجات بی نهایتی می باشند.توجه به تأثیرات عملی اعتقاد به توحید، خصوصاً در رابطه میان موحد و جامعه پیرامونش، جایگاه ویژه ای را در آثار امام خمینی– ره – داراست و حـال آن که توجه به تأثیـرات عملی اعتـقاد به توحید (و حتی شهود توحید) در رابطه موحد باخداوند، محور اصلی بیانات خواجه عبدالله انصاری- ره- را تشکیل می دهد. آن چه از فحوای کلام این دو عارف در مجموعه آثارشان، حاصل می گردد، این است که عقیده توحیدی پس از شـدت یافتن، به تدریج، سراسر اعمال و رفتار و افکار موحد و سپس جامعه توحیدی را ، تحت تأثیر، قرار می دهد.

دین مهم ترین و اصلی ترین ابزار رسیدن جامعه انسانی به سعادت و کمال الهی است و این امر زمانی تحقّق می یابد که تمامی حاکمان دنیا از مبانی دین برای اجرای سیاست های خویش استفاده کنند . اسلام نیز به عنوان مهم ترین ادیان الهی برای سعادت انسان و به ویژه رسیدن به صلح دستورهای فراوانی دارد که بخش اعظمی از آن ها به صورت فرموده خداوند در قرآن کریم آمده است .علاوه بر دستورهای دینی ، فطرت و نهاد هر انسان نیز متغیّر دیگری برای گسترش صلح و عدالت در جهان است .امّا امروز دین اسلام آماج تهمت های زیادی است مبنی بر این که اسلام ، دین خشونت است . عدّه ای از دشمنان اسلام واربابان کلیسا ، اشکال بر قانون جهاد مطرح نموده ، می گویند : این قانون بر خلاف روش سایر پیامبران ونهضت های دینی ایشان است ، زیرا ادیان سابق تنها مرهون راهنمایی ها و دعوت های خستگی ناپذیر پیامبران بوده وایشان هیچ گاه برای پیشرفت کارشان متوسّل به زور و تحمیل بر دیگراننمی شدند چه رسد به جنگ های خونین وکشتارهای وحشتناک و امثال آن ، و به همین دلیل اسلام را دین شمشیر و خون و دین زور و اجبار و خشونتمی نامند .این رساله با موضوع جنگ و صلح از دیدگاه قرآن و حدیث ، سعی در از بین بردن این تهمت ها دارد ،چرا که اولاً اصل واساس از نظر اسلام صلح است وجهاد نیز ماهیّت دفاعی دارد و اسلام ذلّت و زیر بار ذلّت رفتن را نمی پذیرد.در این رساله پس از بیان کلّیات در بخش اوّل ، به واژه شناسی جنگ و صلح و مترادفات آن ها در بخش دوّممی پردازد و در بخش سوّم این مطلب را بیان می کند که اسلام دین صلح است ، و با بررسی صلح در قرآن و حدیث به این مطلب می رسد کهاسلام از آغاز حکومت خود همواره بر این امر مهم تأکید داشته و اصولی را برای صلح بیان کرده و خواهان گسترش صلح جهانی بوده است .در قرآن نیز به مسئله صلح اهمّیّت زیادی داده شده است . خداوند در یک آیه تصریح می کند : " الصلح خیر : صلح خیر است " و همین یک آیه کافی است تا ارجحیّت صلح و اصالت صلح ، در مسائل خانوادگی ، فردی ، روابط شهری ، روابط اجتماعی ، روابط بین المللی و بین ادیان را به وضوح استنباط کرد . طبق قوانین الهی اسلام ، آشتی ، مهرورزی و دوستی از هر چیزی در هر موقعیّتی برتر است .در بخش چهارم با بررسی جنگ در اسلام به این نتیجه می رسد که جنگ در اسلام ماهیّت دفاعی دارد ، واین که قرآن اساساً جهاد را تشریع کرده است نه به عنوان تهاجم وتسلّّط است بلکه به عنوان مبارزه با تهاجم و دفاع مشروع می باشد . و در رابطه با دفاعی بودن جنگ ابتدایی به این مطلب می رسد که معنا و مفاد دفاعی بودن ماهیّت جهاد ابتدایی این است که روح دفاع در پیکر جنگ و جهاد ابتدایی جاری است . به سخن دیگر ، در هر موردی که جهاد ابتدایی توصیه و واجب شده است ، بدون تردید حق مورد تجاوزقرارگرفته ، و چنین جهادی در حقیقت برای دفاع از آن حق است .

انسانها همواره برای سوالات بیشماری که پیرامون آنها فراگرفته به دنبال پاسخ می گردند لذا گاهی با مسایل برخورد عالمانه می کنند و پاسخی مناسب برای مجهولات خود می یابند یا این که بر پایه برخی از توهمات و خیال باطل برای سوالات خود جواب تراشی می کنند تا به نوعی درد جهل خود را تسکین دهند؛ اینگونه می شود که به عقاید باطل و خلاف واقع متمایل می گردد مجموعه این گونه عقاید و یا اعمالی که از آن ناشی می شود را خرافات می گویند . خرافات آثار مخرب و بعضاً غیر قابل جبرانی دارد از جمله نابودی امت ، دین گریزی و روی آوردن به مسایل بی اساس به جای عقلانیت و ... لذا باید برای مبارزه با آن و تالی فاسدشان تمام قد قیام کرد از این رو است که اسلام به عنوان دین جامع و جادوانه به این امر مهم همت گماشته است ؛ و قرآن کریم و اهل بیت به مثابه دو بال این دین کامل الهی در کنار هم به مقابله با این افیون اجتماعی اقدام کرده اند برنامه های قرآن کریم و عترت را در این رابطه می توان به چند بخش تقسیم کرد : ابتدا مانند طبیبی حاذق به ریشه یابی مرض خرافه گرایی پرداخته و جهل ، تقلید کورکورانه و... را از علل آن تشخیص می دهد سپس با موقعیت شناسی مکانی و زمانی به درمان این مرض صعب العلاج میـ پردازد لذا برای عصر جاهلیت با خرافاتی همچون تطیر ، ازلام ، سحر و.... نسخه ای مناسب می پیچد و برای مقابله با خرافات ادیان منحرف گشته یهود و مسیحیت مانند حس ناسیونالیستی و رهبانیت و.... راهکارهای مناسب ارائه می دهد البته به دلیل جاودانگی آموزه های قرآن کریم و عترت در مقابله با خرافات در عصر حاضر از جمله نحس بودن بعضی از ایام و اعداد و آویزه های خرافی و .... نیز راهکارهایی را ارائه می دهد اهم راهکارهای قرآن کریم برای مقابله با خرافات در همه انواع و اقسام آن می توان به توجه به فطرت ، دعوت به عقل گرایی ، دعوت به برهان و دوری از تقلید کورکورانه و ... اشاره کرد در احادیث معصومین نیزآموزه های مفید و موثری برای مقابله با خرافات وجود دارد که می توان به دعوت به خردورزی ، دوری از تلقین و مستند گویی و دعوت علما به مرزبانی از دین و.... اشاره کرد به این ترتیب در همه اعصار به ویژه در عصر حاضر عالمان آگاه و بصیر به مسایل و معضلات فردی و اجتماعی به این دعوت اهل بیت لبیک گفته اند که در عصر حاضر می توان به عالمانی همچون امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی و شهید مطهری اشاره نمود که با سخنرانی ها ، نگارش های وتلاششان، سعی در زدودن خرافات بر عقاید باطل ازجامعه داشته اند.

داوودبن‌مُحَبِّر، از علمای سده‌ی دوم هجری است که تنها تألیف روایی او با عنوان کتاب العقل، در طی سده‌های متمادی، همواره محلّ نقد و گفتگو میان محدّثان بوده است. این‌که داوود، حمایت روایی از کدام «عقل» را وجهه‌ی همّت خود ساخته، و چه اندیشه و انگیزه‌ای در پسِ تدوین کتاب او نهفته است، پرسش‌هایی است که نوشتار حاضر، در پی یافتن پاسخی برای آن‌هاست. مولّف، با ارائه‌ی تحلیلی بر مضامین کتاب العقل، مباحثی هم‌چون عقل به عنوان عطای الهی، عقل به عنوان ابزار شناخت، عقل و ایمان، رابطه‌ی تعاضُدی عقل و عمل، و فضیلت عقل و ارزش‌دهی به عمل را در کتاب العقل، پی‌گیری می‌نماید.

بررسی ابعاد مختلف زندگی امام موسی کاظم (ع) از مهمترین راه‌‌های شناخت آن حضرت و نشان دهنده نقش وی در پیشبرد اهداف متعالی الهی در آن برهه حساس از زمان است. یکی از آن ابعاد، بررسی تعالیم آن حضرت به لحاظ سیر تاریخی است. امام موسی کاظم (ع) در دوران امامت خویش و پیش از آن، با توجه به حضور جریانات فکری و سیاسی و مکاتب کلامی و فقهی، تعالیمی را در حوزه‌‌های مختلف داشته‌اند. آن حضرت در حوزه کلام به تعالیم موضوعات مهمّ و مبتلابه آن عصر همانند: امامت، توحید، ایمان، قضا و قدر، جبر و اختیار که شبهات زیادی از طرف معاندان و مکاتب کلامی درباره آنها می‌شد، پرداخت و با تبیین درست این آموزه‌ها از انحراف شیعیان جلوگیری کرد. همچنین در حوزه فقه با توجه به حضور مکاتب فقهی همچون مالکیه و حنفیه، و پرسش‌‌های فقهی بی شمار از سوی شیعیان درباره مسائل فقهی، به تعلیم و تبیین برخی احکام مبتلابه در تمام ابواب فقهی ـ از طهارت تا دیات ـ در قالب گفتار، نامه و احتجاج پرداخت. که منابع روایی تعداد این روایات را 2000 حدیث ثبت کرده‌اند. این پژوهش که در پاسخ به پرسش: تعالیم امام موسی کاظم (علیه السلام) به لحاظ تاریخی، در حوزه کلام و فقه چگونه بوده است؟ سامان یافته، می‌تواند به بخش وسیعی از پاسخ‌‌هایی که از امام رسیده، پاسخ دهد. اگر چه سعی بر آن بوده تا تعالیم امام (علیه السلام) به لحاظ سیر تاریخی در تمام دوران حیات ایشان با واکاوی دقیق بررسی شود ولی در عین حال، بیشتر روایات رسیده از امام (علیه السلام) مشخص نمی‌کند که این پرسش‌ها و پاسخ‌ها در چه برهه‌ای از زمان حیات امام مطرح شده است. ولی تلاش بر این بوده در چنین مواردی نیز به قرائن حالی و تاریخ وفات راویانی که در کتب رجالی ثبت شده استناد شود. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر داده‌‌های اصیل ترین کتاب‌‌های روایی و تاریخی موجود است. الگوی این تحقیق، برگرفته از کتاب خانم آرزینا لالانی با عنوان نخستین اندیشه‌‌های شیعی ـ تعالیم امام محمد باقر علیه السلام ـ می‌باشد.

باتوجه به اين كه انسان موجودي اجتماعي خلق شده است ،هرجامعه اي براي تداوم حيات وبقا،به كاروفعاليت ا فراد احتياج دارد . به همين دليل است كهعزت وسربلندي هرجامعه در گرو كار وتلاشي است كه توسط اشخاصآنجامعه انجام مي گيرد . ازآن جا كهبزرگ ترين واساسي ترين بخش زندگي هر انسان راكار تشكيل مي دهد ،در آيين ها و اديان مختلف ،ديدگاه هاي متفاوتي نسبت به كار بيان شده است.در اين پژوهش پديده كار از ديدگاه قرآن وعهدينمورد مطالعه قرارمي گيرد.به اين صورت كه با مطالعه ي قرآن و احاديث منقول از معصومين (عليهم السلام ) كه تبيين كننده ي قرآن مي باشد ومنبع اصلي دين اسلام محسوب مي گردد،جايگاه كار،اهميت كسب وكار ،كسب حلال وتأثيرآن دراستجابت دعا، مقام كارگر،حقوق كارگر،تشويق به كار مذمت بيكاري وفقر در اسلامبررسي مي شود.به دنبال آنهمين مباحث در كتب مقدس نيز كه منبع اصلي دين يهود ومسيحيت شناخته شده است تبيين مي گردد، ووجه افتراق واشتراك آن ها مشخص مي شود .اين پژوهش نشان مي دهد كه توجه وتشويقبه كار و تلاشدر تمامي اديان الهي وجود دارد .وهمه اولياء وانبياي الهي هدف واحدي از تشويق به كار داشته اند، وآن ، سعادت فردي و اجتماعياستكه از طرق گوناگوني حاصل مي شود. يكي از اين شيوه ها كار وتلاش خالصانه ،با انگيزه معنوي است. اين امر در اديان آسماني ، به ويژه ،در ديناسلام به عنوان آخرين و كامل ترين دين الهي به صورت هماهنگ وبدون هيچ تناقضي تبيين شده است .

در این پژوهش به بررسی تقابل ایمان و ایمان پنداری در قرآن کریم و حدیث پرداخته شده است. در فصل اول کلیات پژوهش مطرح شد. در فصل دوم به بررسی معناشناسی و ماهیت ایمان در قرآن و حدیث پرداخته شد. در فصل سوم، ویژگی های ایمان حقیقی در قرآن و حدیث بیان شد. در فصل چهارم به بررسی تقابل ایمان و ایمان پنداری پرداخته شد. ایمان از نظر لغوی به معنای ایجاد اطمینان و آرامش قلبی، و نیز گرویدن، ایمن گردانیدن و باور داشتن آمده است. از نظر اصطلاحی نیز ایمان را به اعتقاد قلبیِ همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی معنا می‌کنند. جمع بندی آیات قرآن، ویژگی های معنایی ایمان را در این موارد خلاصه می کند: ایمان مبتنی بر معرفت، اکتسابی و اختیاری، دارای مولفه عاطفی، فراتر از اسلام، قابل زیادت و نقصان است. همچنین متعلقات ایمان نیز عبارتند از: غیب، خداوند، آخرت، وحی، کتب الهی، پیامبران، فرشتگان و آیات الهی. در برابر ایمان واقعی، مسأله ایمان پنداری در حوزه دین مطرح گردیده است که در تمام ادوار و اعصار به عنوان یک آفت معرفتی شناخته شده و باعث ایجاد بسیاری از مفاسد و رذایل اخلاقی و اجتماعی در میان اقوام و ملل گوناگون گردیده است. افراد مبتلا به ایمان‌پنداری، ضمن پذیرش ظاهری دعوت انبیای الهی، در باطن، مومن به آن نبوده‌اند، و به همین دلیل ضمن اطاعت نکردن از اوامر و نواهی پیامبران، در دین الهی ایشان نیز انحرافات غیر قابل جبرانی را موجب شده‌اند. به دلیل پیوند و ارتباط بین اعتقادات یک انسان و رفتارهایش، تقابل بین ایمان حقیقی و ایمان‌پنداری، و تاثیر آنها بر هم نمایان می شود. بررسی آیات و احادیث نشان داد که انسانی که دارای ایمان حقیقی و اعتقادات درست باشد، غالباً رفتارها و اعمال او نیز بر اساس درستى و پاکى خواهد بود، امّا اگر دچار ایمان پنداری باشد و بر خلاف تصور وهمی خودش، افکار و اعتقادات او بر اساس صحیحى نباشد، معلوم است که چنین مسأله‏اى به صورت اعمال و رفتار منفى در او نمود می‌یابد و طبیعتاً از چنین انسانى رفتارى زشت و ناشایست سر مى‏زند. به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که با وجود آنکه ایمان حقیقی و ایمان پنداری از امور درونی و قلبی هستند، اما تقابل ایمان و ایمان پنداری در رفتار و اعمال انسان نمود می یابد. به عبارت دیگر چه بسا انسان‌هایی که در عین اینکه به ظاهر عمل خالص خدایی انجام می دهند، امّا در رفتار و عمل خود چه بسا دچار ریا و تکبر و حسد و ... و یا یک نوع بندگی غیر خدایی می‌گردند و که خود نشان دهنده نفوذ شرک در درون انسان است.