جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه با شبکه نسبتاً سامان یافته ‏ترى از مفاهیم مواجهیم که مى‏ تواند در مقام تبیین منظومه فکر سیاسى اندیشمندان و ساماندهى انبوه اظهارات پراکنده، نقش مهمى ایفا کند؛ از جمله مفاهیم معدودى که مى‏توان آن را از مقوله‏هاى کلیدى در حوزه فلسفه سیاسى قلمداد کرد، «حق» است که در زمره مقوله هاى ارزشى قرار مى‏گیرد. دیدگاه هر متفکر در این باره پایه‏ هاى اصلى نظریه او را درباب نظم مطلوب سیاسى تشکیل مى‏دهد. در این مقاله مؤلف سعى کرده است تا بخشى از اندیشه سیاسى آیه‏ اللّه‏ مطهرى را ذیل عنوان «حق» تشریح و تبیین کند.

مقاله حاضر با تکیه بر آثار آیه‏اللّه‏ مطهرى، به دنبال پاسخ به پرسش از چیستى و هستى جامعه است. در این راستا، ضمن گزارش پاسخ‏هاى اندیشمندان اسلامى به سؤال فوق، استدلال آنها را در تعامل با نظریه آیه‏اللّه‏ مطهرى قرار داده و به نقد و ارزیابى آنها پرداخته و معتقد است گر چه دلیل عقلى مطهرى بر وجود جامعه در معرض اشکال است، ولى استدلال وى درباره امکان تحقق جامعه داراى استحکام لازم است و نیز دلایل نقلى وى از حد ظهور آیات فراتر نمى‏رود و در حکم نص نیست.

انحطاط تمدن اسلامی ـ ایرانی از دیر باز مورد توجه اندیشمندان بوده است. تحقیق حاضر با تکیه بر آثار منتشره از این دو اندیشمند با روش مطالعه تطبیقی در صدد مقایسه دیدگاه آنان درخصوص عوامل انحطاط تمدن اسلامی ـ ایرانی و راهکارهای برون‌رفت از آن می‌باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد، آنها عوامل انحطاط را به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم کرده‌اند. و در معرفی عناصری مانند حاکمیت استبداد و استعمار به‌عنوان عوامل انحطاط اشتراک دارند، اما در برخی موارد نیز اختلافاتی دارند. در بخش عوامل داخلی شهید مطهری بر عواملی مانند تحریف تعالیم اسلام، حمایت زیان بار از دین و ... تأکید دارد و نصر بر مواردی ازجمله انحطاط در نهاد دین، انحطاط نهادها و... . ودر بخش عوامل خارجی شهید مطهری به نقش غیر مسلمانان، سلطه و استعمار سیاسی اشاره اما نصر تاثیرگذاری علم و فناوری غربی و آسیب های فرهنگی در پرتو جهانی سازی را متذکر می شود. در بخش راهکارها نیز هر یک نظرات خود را دارند.

فهم و تبيين تغيير و پويايي جوامع انساني همواره مورد توجه انديشمندان علوم اجتماعي بوده است. پيرامون جهت تغييرات و دگرگوني جوامع و اينكه روند تغييرات جوامع چه سمت‌وسويي دارد، سه ديدگاه کلي تحت عنوان نظريه‌هاي تکاملي، دوري يا چرخشي و انحطاطي وجود دارد. نظريه‌هاي تکاملي مبني بر پيشرفت و ترقي جوامع در طول تاريخ همواره درصدد تبيين هويت، علت، غايت و چگونگي تکامل اجتماعي با توجه به مباني و پيش‌فرض‌هاي خود بوده‌اند. در اين زمينه، اين مقاله درصدد است با تأکيد بر ديدگاه تکاملي علامه طباطبائي و شهيد مطهري نسبت به تحولات اجتماعي، به بررسي و تبيين هويت، علت، غايت و چگونگي تکامل اجتماعي بپردازد. اين پژوهش، از اين جهت که بر آثار مکتوب علامه طباطبائي و شهيد مطهري تمرکز کرده است، تحقيقي متن‌محور محسوب مي‌شود. ازاين‌رو، روش اين پژوهش تحليل محتواي متن مي‌باشد. علامه طباطبائي و شهيد مطهري، با قرار دادن فطرت کمال‌طلب در کانون توجه خويش، معتقدند تکامل اجتماعي در نسبت با فطرت به‌عنوان امري ثابت و بدون تغيير در طول زمان فهم مي‌گردد. فطرت دو نقش عمده در تکامل اجتماعي ايفا مي‌کند: اول اينکه، فطرت به‌عنوان عاملي دروني و ديناميکي، علت اصلي تکامل جامعه محسوب مي‌گردد. دوم اينکه، فطرت جامعه را هم از جهت ساختاري و هم از جهت ارزشي تکامل مي‌بخشد.

از دیدگاه شهید مطهری;، بر اساس روایات، حکم اولی ازدواج موقت، کراهت با هدف منع از تنوع‏طلبی (ذواقیت) و هوسرانی است؛ ولی در برخی دیگر از روایات، به عنوان حکم ثانوی، یعنی به قصد احیای سنت متروک اسلام، به آن ترغیب شده است. هر کدام از این نوع روایات در فضای خاص خود صادر شده است و بی‌توجهی به فضای صدور موجب تناقض‏نمایی روایات در این باب و برداشت احکام گوناگون از آن می‌گردد. این نوع نگاه به حکم متعه در کتاب صاحب جواهر و نیز روایات باب متعه کتاب الکافی‏ دیده می‌شود و به نظر می‌رسد که در میان فقها، تنها کلینی در الکافی و صاحب جواهر، حکم اولی متعه را بر خلاف دیگر فقها، منع (کراهت) می‌دانند که دیدگاه شهید مطهری; نیز مبتنی بر همین نوع نگاه فقهی روایی است.

چکیده اقبال و استاد مطهری دو اندیشمند مسلمان اند که در مواجهه با سئوالات زمان خود در باب مسائل کلامی با دیدگاهی نو،تقریری تازه از توحید،نبوتومعادعرضه کردند. اقبال با رویکردی درونی و بر اساس تجربه ی دینی به پاسخ گویی به این سئوالات می پردازد.از نظر او بهترین روش برای اثبات خداوند،روش درونی و فطری است.او معتقد است که وحی نوعی غریزه و خاصیتی از زندگی است که در تمام موجودات یافت می شود و ختم نبوت به معنای ختم دیانت نیست؛بلکه باب اجتهاد (یا همان قیاس )همچنان باز است.از نظر اقبال کیفیت معاد روحانی است و هدف از عذابهای جهنم پاکیزگی نفس است و سر انجام همه ی انسانها به بهشت می روند.استاد مطهری نیزبا رویکردی عقلی و فلسفی با این مسائل مواجه می شود.او روش فلسفی را بهترین روش برای اثبات خداوند می داند،زیرا این روش قابل فهم و بیان برای همگان است.او وحی را نوعی اتصال ضمیر انسان با غیب در حالتی آگاهانه می داندودر دوران خاتمیت باب اجتهاد به معنای استخراج فروعات از اصول را باز می داند.او کیفیت معادرا جسمانی و روحانی می داند.از نظر او جسمانی بودن معاد را با نظریه ابداع می توان توضیح داد:به این معنا که هر موجودی در مرتبه ی خودش بدون تغییر و تحول برای خود اشیایی را ابداع می کند.استاد مطهری و اقبال هر دو وجود خداوندرا اثبات پذیر می دانند و معتقدند در دوران خاتمیت باب اجتهاد باز است،اما در روش اثبات خداوند،تعریف اجتهادوکیفیت معاد دارای دیدگاههای متفاوتی هستند.

مسئله معاد و سرنوشت انسان پس از مرگ به دلیل اهمیتی که دارد همواره موردتوجه ادیان بوده است. در این رساله در پی آن هستیم که نظر استاد مطهری و جان هیک را درمورد معاد بررسی و مقایسه کنیم. هردو متفکر، تجردروح، عالم برزخ و ادامه حیات روحانی انسان پس از مرگ را بر اساس قرآن و کتاب مقدس قبول دارند. استاد مطهری با دیدگاهی عقلانی و استناد به قرآن مراحل حیات پس از مرگ را تبیین می کند. و معتقد است انسان پس از مرگ بر اساس اعمالی که در این جهان انجام داده، ابتدا وارد عالم برزخ می شود و به بخشی از پاداش و جزای اعمال خویش می رسد و پس از آن وارد عالم قیامت شده و در آنجا پاداش و جزای کامل را دریافت می کند و در آنجا جاودانه است. حال آنکه جان هیک با دیدگاهی تجربی و با استناد به کتاب مقدس پس از رد اندیشه تناسخ معتقد است که روح و جسم به هم وابسته اند که با مرگ جسم، روح نیز از بین می رود؛ اما این موجود یکپارچه به شکلی دیگر پس از مرگ ادامه حیات خواهد داد، که این همان رستاخیز بدن است. به عقیده جان‌هیک خدا این توانایی را دارد که عیناً یا همانند شخص از دنیا رفته را دوباره خلق کند. بنابراین دو فیلسوف معاد را قبول دارند هرچند درمورد کیفیت آن دیدگاه های متفاوتی دارند.

مسئله عقل وایمان ازمهم ترین مسئله حوزه فلسفه دین است.عمده ترین سوال حوزه این پژوهش این است :هنگام مواجهه با گزاره های باید جانب عقل را گرفت یا ایمان؟آیا اعتقاد دینی عقلانی است یانه؟ودرصورت دوم غیر عقلانی است یا ضدعقلانی؟نسبت به سوال طرح شده دو دیدگاه کلی عقل گرایی وایمان گرایی مطرح است متناسب با دیدگاه ایمان گرایی عقل وایمان با هم ناسازگارودرتضادهستند.وحامیان نظریه عقل گرایی براین عقیده هستندکه عقل وایمان با هم سازگارهستند وبا یکدیگرمنافاتی ندارند.ازنگاه اسلام ایمان دینی مبتنی برعقل است ودرحوزه فلسفه دین هنگامی که بحث ازایمان وعقل مطرح می شودمنظوراز آن بحث نسبت دین وعقل است.استاد جوادی آملی به عنوان یکی ازفلاسفه ومتفکرین معاصرنوصدرایی موثر در دنیای جدید اسلام نقشی برجسته درتبیین مسایل کلامی داشته است وی در کتاب معرفت عقل درهندسه معرفت دینی به دفاع از نظریه ای پرداخته که عقل دربرابرنقل گرفته نه درمقابل دین است. همچنین آلوین پلانتینگافیلسوف ومتکلم مسیحی آمریکایی ازهمان اوایل در صدد بود که درفلسفه دین نظریه ای جامع ومعقولی ارائه دهدواین اقدام را با طرح نظریه معرفت شناسی اصلاح شده آغازنمودمهمترین نکته این مکتب این است که معرفت بشرازخداوندرا بی واسطه وبدون نیاز به دلیل می داند.حال دراین پژوهش بابررسی دقیق شواهدواستنادهای دوفیلسوف بایددیدکه این دومتفکراولا دیدگاه عقل گرایی دارندیا ایمان گرایی؟هدف اصلی این پژوهش اولا ارائه نظریات دو فیلسوف وبررسی اندیشه های جوادی آملی وپلانتینگا درباب عقل وایمان است ودر وهله بعدتطبیق نظریات این دو وذکرنکات اشتراک وافتراق این دومتکلم است.