جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرق‏شناسی مطالعاتی با نظریات و روش‌های اجرایی خاص است که اندیشمندان غربی در مورد موضوعات مختلف کشور‌های شرقی از جمله موضوعاتِ تاریخی، دین‌شناسی، مردم ‏شناسی، زبان شناختی و... انجام می‏دهند. از جمله مباحثی که مستشرقین همواره به آن پرداخته‌اند، تصوّف و عرفان است. متون صوفیانه به لحاظ جنبه‌های هنری – ادبی، بافت سنّت شکنانه که در بعد اندیشگی آن نیز مشهود است و هم به سبب اسلوبِ تساهلی و هرمنوتیکی آن مورد توج? مستشرقین بوده است. از این منظر، تحلیل و شناسایی نوع نگاه این پژوهشگران در مواجهه با متون عرفانی و اساساً شناخت روش علمی آنان اهمیّت دارد. در این حوزه، تحقیقاتِ تطبیقی عرفان با علومی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی، شجره‌شناسی و... موضوعاتی درخورِ پژوهش است. به سبب گستردگی حوزه‌ای که مستشرقین در آن تحقیق کرده‌اند به طور گزینشی به معرّفی پنچ تن از آنان پرداخته‌ام. بررسی و تحلیلِ پژوهش‌هایی که آنه ماری شیمل، فریتس مایر، لئونارد لویزُن، ویلیام چیتیک و هانری کربن در رابطه با عرفان و تصوّف انجام داده‌اند و به زبان فارسی ترجمه شده؛ موضوع پژوهش حاضر است.

تاریخ قرآن و موضوعات آن از مسائل مهم حوزه اسلام است که همواره کانون توجه قرآن‌پژوهان مسلمان و غیرمسلمان بوده است. به نظر می‌رسد مطالعات گسترده خاورشناسان که با تکیه بر پیش فرض‌های خاص آنان بوده، سعی در نادیده گرفتن آثار شیعه در این موضوع مهم داشته‌‌اند. خاورشناسان در کنار منابع مسیحی و یهودی، همگی از منابع اهل سنت استفاده کرده‌اند که پیش فرض‌های غرض ورزانه و نتیجه گیری‌های اشتباه را در موضوعات تاریخ قرآن در پی-داشته است. اکثر مطالعات تاریخ قرآن مستشرقان، برگرفته از تاریخ قرآن نولدکه بوده است. در این نوشتار سعی شده نظرات خاورشناسان پیرامون نقش شیعه در تاریخ قرآن با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی گردد.

در کتاب حاضر، بعد از ترجمه مدخل از دایرة‌المعارف قرآن لایدن مهم‌ترین محورهای منقول در آن، در حد توان موردبررسی و نقد قرار می‌گیرند. فصل اول مربوط به کلیات و مفاهیم موردبحث است. در فصل دوم مدخل موردنظر به‌طور کامل ترجمه‌شده است. برای حفظ انسجام متن و جلوگیری از درهم‌ریختگی آن، ارجاعات درون متن مقاله به پاورقی منتقل شده است و به عبارت مشخص شده است. نکته دیگر این‌که نقدهای حاشیه‌ای و توضیحات بعضی مطالب جهت حفظ یکپارچگی و نظم در تنظیم مطالب، در قسمت پاورقی همین فصل گنجانده شده است. فصل سوم مربوط به بررسی و نقد مقاله، ذکر امتیازات، نواقص، اشکالات و ابهامات مقاله است. فصل چهارم کتاب نیز به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری اختصاص داده شده است.

کتاب حاضر به بررسی تاریخی برخورد پیامبر با یهودیان مدینه و نظراتی که مستشرقان پیرامون این واقعه ابراز داشته‌اند، می‌پردازد. پیامبر اکرم پس از هجرت به مدینه، با مشکلات و مخالفت‌های عمده‌ای روبرو شدند. یکی از این مخالفت‌ها از سوی یهودیان مدینه اعمال شد که به کارشکنی و مخالفت با پیامبر پرداختند و با بحث و جدل، سئوالات بی‌مورد، تمسخر و تفرقه‌افکنی، همکاری با منافقان و مشرکان، اقدامات نظامی و غیره سعی در براندازی اسلام نمودند. در مقابل پیامبر همواره با تسامح و مدارا با آنان برخورد می‌کردند. در این نوشتار تلاش شده ابتدا اقدامات یهود و برخوردهای پیامبر تبیین شده و سپس نظرات مستشرقان مطرح و مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

برخي از مستشرقان از روي جهل يا غرض‌ورزي به اصل وحيانيت الهي وحي قرآن، حقيقت، امكان، ماهيت و مصدر آن شبهه وارد كرده‌اند و يكي از علل مهم غرض‌ورزي مستشرقان اين بود كه مسلمانان توانستند از قرن هشت تا دوازده ميلادي در گسترش احكام و قوانين الهي در جهان موفق شوند. نگارنده در كتاب حاضر بنا دارد مفاهيم وحي و واژگان مرتبط و متقارن با آن، مصدر وحي، ادله و شواهد امكان وحي لفظي و محتوايي، تبيين واژه استشراق، بررسي نظرات مستشرقان منصف، نقد شبهات برخي از مغرضان و ... را مورد بررسي قرار دهد.

رویکردی انتقادی در بررسی برخی دیدگاه‌های مستشرقان پیرامون پاره‌ای از حوادث مهم زندگی پیامبر اسلام(ص) می‌باشد که با هدف تامین متن درسی برای درس «تاریخ اسلام و مستشرقان» در مدارس عالی جامعة‌المصطفی العالمیة، تدوین یافته است. در این راستا، فصل نخست به مفاهیم کلیدی پژوهش اشاره نموده و به‌دنبال آن، پس از بررسی پیشینه موضوع، محدودیت‌های مستشرقان را از نظر سیاسی و فرهنگی تبیین نموده تا زاویه دید آن‌ها را به بسیاری از مسایل اسلامی، تبیین نماید. در ادامه، شیوه تاریخ‌نگاری مستشرقان، با الگو قراردادن یکی از مقالات دایرة‌المعارف اسلامی لیدن ـ که از نظر علمی مورد توجه مراکز آکادمیک می‌باشد ـ ارزیابی شده است. در این میان، مستشرقان برجسته دارای آثار درباره پیامبر اعظم(ص) نیز، معرفی شده‌اند. در فصول دیگر، دیدگاه‌های شرق‌شناسان درباره آیین پیامبر(ص) پیش از بعثت، چگونگی آغاز وحی، امی‌بودن رسول خدا(ص) و ازدواج‌های وی، مطرح و نقد و بررسی شده است.

معناشناسی به عنوان یکی از شاخه‌های زبان‌شناسی که به پیدایش معنا و سیر پیشرفت و تحولات آن می‌پردازد، روابط معنایی بین مفاهیم مختلف را شناسایی می‌کند و شبکه‌ای از معانی مرتبط را استخراج می‌کند، نقش بسزایی بویژه در حوزهمطالعاتقرآنی وتفسیری داشته است.در این پژوهش با بررسی و نقد مکاتب مختلف معناشناسی قابل استفاده در مسیر فهم قرآن کریم، دیدگاه مکتب قوم زبان‌شناسی به عنوان برجسته‌ترین مکتب در این میان، مورد تدقیق بیشتری قرار گرفته است که توشیهیکو ایزوتسو چهره برجسته این مکتببه شمار می‌رود.او یک زبان‌شناس، فیلسوف، اسلام‌شناس و قرآن‌پژوه ژاپنی (1914-1993 م.)بود که علاوه بر ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی دارای دو اثر قرآنی به نام‌های خدا و انسان در قرآن و نیز مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن است که در آن‌ها با رویکردی معناشناسانه به تبیین ساختار اساسی آموزه‌های قرآن، پرداخته است. وی با برخورداری از پیشینه‌‌ای علمی در زبان‌شناسی و فلسفه، به بررسی معنا‌شناسانه واژه‌های کلیدی قرآن پرداخته و سعی کرده با کشف ارتباط معنایی واژگان در یک شبکه معنایی گسترده، به نظام هماهنگ قرآنی دست یابد.وی در روش خود از معناشناسی هم زمانی و درزمانی استفاده می‌کند که در معناشناسی هم زمانی نیز از اصول هفتگانه‌ای پیروی می‌کند که در پژوهش حاضر از جهات مختلف مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. وی طرح عملیاتی خود را در قرآن با توجه به موارد زیر متناسب سازی کرد: الف-فهم ابتدایی کلمه؛ ب - پیدا کردن کلمات کلیدی در متن و یا شناخت کلمه کانونی؛ ج - پیدا کردن شبکه تصویری یا مجموعه کلی با کمک چینشی معنادار؛ د-شناخت فرآیند انتقالی معنا از جهان بینی قدیم به جدید؛ ه- تفکیک معنای نسبیاز معنای اساسی؛ و - یافتن ساحت‌های فرازبانی.کاربست روش معناشناختی ایزوتسو که در آن، اصولی را فراروی مفسر قرار می دهد تا در تفسیر خود از آن‌ها بهره‌مند شود باعث می‌شود که مفسر علاوه بر روش‌های سنتی مراجعه به لغت و... در صورت استفاده از این اصول هفت‌گانه به فهمی دقیق‌تر از معانی واژگان دست یابد که این فهم دقیق واژگانی، زمینه‌ساز تفسیری کارآمد و به روز از قرآن کریم خواهد بود.این تحقیق، به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است و در کنار نقدهایی که بر روش، منابع و محتوای آثار ایزوتسو شده است بر این نکته تصریح شده است که در مسیر فهم قرآن، گریزی از معناشناسی نیست و چنین به نظر می‌رسد که ایزوتسو در به کارگیری رویکرد معناشناختی در تحلیل خود از مفاهیم قرآنی موفق بوده است.

در چند دهه گذشته در چارچوب سنت انتقادی، گفتمان غالب غرب و روایت‌سازی‌های کلان آن در مورد تفاوت‌های انسانی (نژاد، قوم، ملیت و جنسیت) بخصوص فرهنگ، مذهب و تاریخ اسلام و مسلمانان و تصویر منفی از زن مسلمان از مقوله‌های پراهمیتی بوده که مورد بررسی و نقد و بازبینی اندیشمندان قرار گرفته است. این رساله در صدد است با الهام از آثار متفکرانی چون ادوارد سعید، که بر آن است صورتبندی‌های استدلالی آثار فراگیر شرق‌شناسی براساس پارادایم دگربودگی قرار داشته، و استفاده از نظریه قدرت و گفتمان میشل فوکو، و نظریات دیگر متفکران چون آنتونی گیدنز، که به نقش موثر عاملیت انسانی در فرآیند‌های اجتماعی اهمیت خاصی قائل هستند، به نقد و بررسی تصویرسازی‌های گفتمان غالب غرب درباره نقش اجتماعی زن در اسلام بپردازد. دوره مورد مطالعه این رساله از نیمه دوم قرن هجدهم تا آغاز نیمه دوم قرن بیستم خواهد بود. دغدغه اصلی این رساله نشان دادن نفوذ گفتمان متفکران مسلمان سنت‌گرا (بخصوص متون حدیثی و تفسیری و فقهی) بر گفتمان شرق شناسی و به طور کلی گفتمان غالب غرب است. اما به علت تعارض هائی که میان گفتمان جنسیتی متفکران مسلمان سنت‌گرا با مفاهیم قرآنی در این زمینه وجود دارد، این پژوهش ناظر به نقادی این گفتمان و آشکار نمودنتعارض های آن با مفاهیم جنسیتی در قرآن و جایگاه زن در سیره نبوی (ص)است. این رساله از رهیافت تحلیل انتقادی گفتمان ، به عنوان رهیافتی میان رشته ای، برای بررسی نقادانه گفتمان غالب غرب و پیوند و تکیه آن بر قدرت و ایدئولوژی استفاده خواهد نمود. همچنین این پژوهش برای خوانشی نوین از جایگاه اجتماعی زن در قرآن و سیره پیامبر(ص) روش های هرمنوتیکی را برای گفتگو با این متون و به خاطر آوردن حافظه تاریخی فراموش شده بکار خواهد برد.