جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با تامل در آیات قرآن می توان گفت که مراد از توحید در قرآن آن است که در عالم فقط یک خدا هست )توحید ذات( که همه عالم را آفریده است ) توحید خالقیت( و تدبیر و اداره عالم هم به دست اوست )توحید ربوبیت( وسراسر جهان فعل خدا است؛ و تمام لا مُؤَثِّرَ فی الْوُجُوْدِ اِلاّ اللهُ ؛هی موجودی تأثیر مستقل « : کارها، حرکت ها، تأثیر و تأثّرها به ذات پا او منتهی می شود؛ و در حقیقت توحید افعالی( و از اینجاست که به لزوم بندگی و فرمانبری انحصاری از خدا می رسیم )توحید عبادت( که این نوع (». ندارد جز خداوند از توحید باید در همه جنبه ها و احوال و رفتارهای زندگی نمود پیدا کند. به تعبیر دیگر می توان گفت که: اولا، مسئله توحید زیربنای شناخت تمام صفات خداست؛ یعنی اگر توحید حقیقی را بشناسیم همه صفات خدا را شناخته ایم ،در حالیکه اعتقاد به شر ما را از شناخت صفات او به کلی محروم می سازد. ثانیا، شاخه های توحید از ذات پا خداوند به جهان هستی کشیده می شود، به این معنی که از وحدت خداوند به وحدت خالق جهان هستی پی می بریم و وحدت موجود در جهان نشانه ای از وحدت خالق است. ثالثا، سر چشمه پیشرفت و تکامل انسانها وحدت جامعه بشری است که در سایه ایمان به خدای یگانه و در سایه‌سار مکتب توحید محقق می گردد زیرا وجود اختلاف در جوامع بشری باعث تشتت و در نتیجه عقب افتادگی و ضعف ملت ها میشود. رابعاً ،تربیت اخلاقی و پرورش صفات انسانی نیز تنها در سایه توحید میسر است. توحید است که درس خلوص نیت به انسان میدهد و اخلاص، یعنی پاکسازی دل از غیر خدا؛ یعنی اینکه تمام افکار و اعمال انسان در جهت رضایت حق تعالی باشد. بنابراین مسئله توحید و شر تمام ابعاد زندگی انسان را از عقیده گرفته تا اعمال و نیز از فرد تا جامعه همه را تحت شعاع خود قرار می دهد. (makarem.ir)1 حال با توجه به وسعت این موضوع و اهمیت آن در زندگی انسان خداوند پیامبران را مودب به ادب الهی کرده و به عنوان بهترین الگو برای زندگی دنیوی و اخروی انسان معرفی میکند. در قرآن کریم بیش از دو هزار آیه در مورد انبیا آمده است)ثلث قرآن(که مصادیق حقایق ادب و تربیت توحیدی هستند و این حجم بالای آیات نشان دهنده اهمیت و سنگینی بحث است) (vdars.com در قرآن خداوند جهت تعلیم و تربیت یک انسان موحد به حکایت ها و نقل‌ها یی فصلی از ادب الهی متجلی از اعمال انبیاء اشاره میکند که البته این بحثها و موضوعات عقیدتی و فلسفی و تربیتی به طور پراکنده در میان آیات مطرح شده است و برای فهم بهتر آن نیازمند به یک تفسیر جامع و کامل هستیم. از میان تفاسیر نوشته شده المیزان تنها تفسیری است که در حوزه تفسیر و کلام به گونه‌ای وارد شده که توانسته میان دو علم منطق و فلسفه ارتباط برقرار کند 2 ( tat.atu.ac.ir/article_13 (روش علامه در تفسیر روش قران به قرآن است، به این گونه که دستهای از آیات مفسر گروهی دیگر از آیات قرار میگیرند و در کنار آن از روایات تفسیری اهل بیت نیز بهره برداری می شود. آیت الله جوادی آملی از شاگردان مکتب علامه طباطبایی نیز در زمینه تفسیر فعالیت های ارزنده ای انجام داده‌اند و میتوان گفت که تفسیر تسنیم ایشان شرح گونه ای بر تفسیر شریف المیزان است. البته این بدان معنی نیست که ایشان صد درصد با آراء استادشان علامه طباطبایی موافق هستند بلکه در مواردی هم وجود دارد که آراء علامه را با اقامه برهان نپذیرفته و نظر خاص خودشان را مطرح کرده‌اند. به طور مثال یکی از موارد ادب توحیدی انبیا در ادعیه قرآنی در داستان حضرت آدم و همسرش علیهما السلام می باشد که پروردگارا ما بر خود ستم کردیم «: آن دو بزرگوار پس از خوردن از درختی که از آن نهی شده بودند دست به دعا برداشتند و فرمودند و اگر تو ما را نبخشایی و به ما رحم نکنی مسلما از زیانکاران خواهیم بود)اعراف/ 23 (با وجود آنکه در این آیه نهی صورت گرفته نهی تکلیفی تحریمی نبوده و تنها نهی ارشادی بوده و با وجود آن که آن دو بزرگوار گناهی نکرده بودند اما وقتی پای امتحان پیش می آید و بلا شامل حالشان میشود مایوس و غمگین نمیشوند و با التجاء به خداوند خود، به صفت ربوبی وی متصل می شوند که به تعبیر علامه طباطبایی دافع هر شر و جالب هر خیری است؛ زیرا مقتضای ربوبیت الهی این است که دستگیر بنده اش باشد و آنچه عیب و نقصی در بنده است را خود جبران نموده و تکمیل کند و این به شرط آن است که بنده خود اعتراف به نقایص و عیوب خود بکند و از خداوند طلب پرده پوشی و بخشایش نماید)طباطبایی/ 1363 / 378 .) آیت الله جوادی آملی نیز در ذیل تفسیر این آیه می نویسند سه نکته ای که در این آیه هست) ظلم به نفس، درخواست مغفرت و اظهار خسران( متناسب با نشئه ای است که آدم و حوا ) جوادی آملی/ (». علیهماالسلام( در آن بودند ؛ نه حوزه تکلیف و تشریع تا عصمت حضرت آدم )علیه السلام ( خدشه‌دار نشود 1398 / 295 (. جلوه های زیاد دیگری از ادب توحیدی را در دعاهای قرانی که از زبان پیامبران نقل شده ،می بینیم که در پایان نامه به طور مفصل بیان خواهد شد. وَ ما « هدف نگارنده این است تا مردم از گرفتاری بزرگ شر که بر اساس آیات قرآن دامن اکثر مردم را گرفته نجات یابند یوسف/ (» یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِکُون 106 ( و این کار میسر و عملی نیست الا با مطالعه سیره عملی و علمی توحیدی پیامبران که نمونه بارز آن در ادعیه قرانی از زبان پیامبران جلوه گر شده است .از این رو نگارنده، در صدد است یک نگاه اجمالی به توحید و مراتب توحید و جایگاه توحید در نظام هستی و زندگی بشری در قران داشته باشد ودر باب دعاهای پیامبران که مملو از آداب و ادب توحیدی می باشد، به تحقیق و بررسی تحلیلی تک تک پیامبران با ذکر مصادیق و موارد بپردازد تا ان شا الله بتواند خدمت کو چکی در شرک زدایی _به ویژه در عرصه توحید افعالی_ از چهره جامعه مسلمانان انجام داده باشد. با توجه به اینکه در دو تفسیر المیزان و تسنیم در مورد ادب توحیدی پیامبران به طور مفصل بحث شده و در یک راستا هستند به عنوان محور اصلی بحث انتخاب شده‌اند

بر اساس بینش قرآنی، انسان به گونه ای خاص آفریده شده است و خصائصی دارد که او را از بقیه موجودات متمایز می کند. و اینکه این تمایز در توانایی‌ها، نیازها و اهداف مختلف علاوه بر ویژگی‌های روان‌شناختی است که همه انسان‌ها در آن مشترک هستند و این نقطه شروعی برای رشد و یکپارچگی آنها خواهد بود. هدف از نگارش این پایان نامه بررسی تأثیرات تربیتی است که جزء مهمی از خودشناسی به شمار می رود و قرآن کریم بر آن تأکید کرده است. روش مورد استفاده در این پژوهش با توجه به آیات قرآنی که بر جنبه‌های روان‌شناختی انسان تأکید دارد و نقش این جنبه‌ها در تأثیرات تربیتی، تحلیلی و توصیفی است.علامه طباطبایی در پژوهش های خود در باب بینش قرآنی به جهات متعددی اشاره می کند که مؤید این است که انسان دارای قابلیت هایی است که زمینه مناسب تربیت را برای او فراهم می کند و خودشناسی راهی برای تحکیم این قابلیت هاست.از آثار خودشناسی، معرفت به خدا و شناخت دنیا به عنوان حق و هدایت آن است و از این منظر به آثار تربیتی خودشناسی از منظر علامه می پردازیم نتائج حاصل از آثار تربیتی خودشناسی به شرح زیر است:شناخت توانمندی ها و ضعف های انسان، تزکیه،خود کنترلی(مراقبه و محاسبه)، خودنظارت و پاسخگویی، اطمینان خاطر و توکل، و مواردی ازاین قبیل که آثار شناخت خداست که به نوبه خود از آثار خودشناسی ناشی می شود.

در موضوع ولایت تکوینی احکام دین و اصول اعتقادی شرع و اخلاق الهی را فقط باید از طریق امامان معصوم (علیهم السلام) دریافت کرد و هیچ کس غیر آن بزرگواران ، حق دخل و تصرف در دین را ندارد؛ما در این رساله به دنبال تبیین ولایت تکوینی از طریق بیانات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و مقایسه بیانات ایشان با دو تفسیر از اهل سنت یکی به نام روح المعانی که یکی از جامعترین تفاسیر اهل تسنن می باشد و دیگری تفسیر روح البیان که مفسر آن صبغه عرفانی دارد به تبیین مقامات فاخره و بی بدیل ائمه معصوم ( علیهم السلام) می پردازد؛ مقاماتی که خود فرموده اند: «و لا یطمع فی ادراکه طامع ».

تفسیر المیزان محقق و مفسر بزرگ سید محمد حسین الطباطبایی یکی از بزرگ ترین و عام ترین تفاسیر قرآن کریم است که نویسنده در طول مدتی نزدیک به کوشش فراوان و مستمر داشته است. بیست سال از بیشتر زوایای اعتقادی، اعتقادی، فلسفی، تاریخی و حکایتی، تا این که تفسیر در بیست جلد به پایان رسید که شامل تمام عقاید اسلامی و جهت گیری های اعتقادی و علمی است. در این تحقیق به بررسی نظرات دو تن از مهم ترین مفسران و علما در تفسیر آیات الاحکام می پردازیم: سید الطباطبایی در تفسیر المیزان و سید السبزواری در تفسیر. مواهب الرحمن. این امر از طریق مقایسه بین این دو تفسیر انجام می شود، زیرا مقایسه بین این نظرات تنها از طریق روشن شدن آراء و روشن شدن آنها به صورت منظم و منظم صورت می گیرد. علامه طباطبایی با توجه به اهمیت آیات احکام در تشریع اسلام، به عنوان یکی از ارکان اساسی که مدار اسلام بر آن استوار است، به تحقیق درباره مفهوم احکام پرداخته و اقوال و نظراتی را که حول محور آن می چرخد، مورد بحث و بررسی قرار داده است. عملی، چه در سطح خارجی و چه در سطح داخلی و چه در سطح ابتدایی; یعنی وسیله یا عمل خیری که به وسیله آن می توان آن را به درجه یا مرتبه نهایی رساند. یعنی در سطح ثمراتی که انسان در صورت دستیابی می تواند به آن دست یابد حق تعالی می فرماید: (وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً) [سوره بقره، آیه 269].

یکی از مسائل مهم و بنیادی در حوزه تفکر کلامی مسئله عصمت انبیاء و ائمه (ع) بوده که علمای اسلامی هر یک به نوبه خود، به این امر مهم پرداخته‌اند، و با رفع شبهات وارده بر عصمت انبیاء وتبیین آیاتی که مبین صدور سهو و گناه از پیامبر است، وحی و گفتار و سیره این پیشوایان الهی را استوارترین راه هدایت، برای جامعه بشری معرفی نموده‌اند. این نوشتار با روشی توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخآن‌های در چهار فصل به بررسی مباحث مختلف در حوزه عصمت پرداخته است. علّامه طباطبائی معتقد است که «عصمت» ریشه در علم دارد و علم صورت حاصل در نفس است، حال آن که در مذهب شیعه و بر اساس آموزه‌های دینی، «عصمت» گستره وسیعی دارد و حجت الهی از بدو ولادت معصوم است و علاوه بر گناه و خطا، از سهو و نسیان نیز مصون است. در نتیجه به نظر می‌رسد سخن علّامه طباطبائی رحمه‌الله، با عقیده شیعه امامییه درباره عصمت قابل جمع نیست و سخن ایشان سهو و نسیان را در بر نمی‌گیرد. از نظر فخر رازی، ضروری است که پیامبران بعد از بعثت معصوم باشند. در عین حال، او عصمت قبل از بعثت را برای پیامبران لازم نمی‌داند. او معتقد است که پیامبران به صورت عمد گناه کبیره انجام نمی‌دهند، اما صدور گناه کبیره از آنان به صورت سهوی امکان دارد. او گستره عصمت انبیا را در چهار مسئله اعتقاد، تبلیغ و رسالت، احکام و فتاوی و افعال و سیرت می‌داند. او با تکیه بر برخی مبانی، مثل جبرانگاری عصمت؛ دلایل عقلی، مثل بداهت عقل؛ و دلایل نقلی، مثل آیه 23 سوره جن، عصمت انبیا را اثبات کرده است. همچنین او به شبهاتی که در این خصوص با توجه به برخی از آیات قرآن مثل آیه 87 سوره انبیا جلوه کرده پاسخ داده است.

در باب اعجاز ادبی قرآن از گذشته تا کنون تلاش های ارزشمندی صورت گرفته و اندیشمندان مسلمان در هر عصری متناسب با ظرفیت های درونی خود و علوم آن عصر به خلق آثار بدیع یا تکراری پیرامون آن دست زده اند اما با وجود همه ی این تلاش ها باید گفت که اعجاز ادبی بسان چشمه ای جوشان است که پایانی برای آن متصور نیست چرا که در هر برهه ای از تاریخ پژوهشگران تنها موفق به نوشیدن جرعه ای از آن خواهند شد. آنچه از دیرباز تاکنون در ارتباط بااین کتاب آسمانی ذهن بشر را به خود مشغول کرده است وجوه و اسباب اعجاز آن می باشد. این پژوهش به بررسی و تحلیل جلوه های ادبی سوره مبارکه نبا از جمله اعجاز واژگانی،اعجاز صرفی،اعجاز نحوی و اعجاز بلاغی که هر کدام تاثیر مجزایی در فهم و معنای آیات دارند،با توجه به تفاسیر المیزان علامه طباطبایی و الکشاف زمخشری می پردازد.چرا که با همه لطایف و زیبایی هایی که در اثار گذشتگان در حوزه های ادبی قرآن و حدیث دیده می شود باز هم خالی از نقص نیست زیرا یکی از نقص هایی که در آثار آنان وجود دارد پراکندگی آن است و در یک اثر همه مباحث ادبی یکجا گردآوری نشده است. بخشی به لغت شناسی،بخشی به اعراب شناسی و بعضی به بلاغت پرداخته اند.به همین جهت با استعانت از خدای متعال خواستیم مباحث اعجاز ادبی یکی از سوره های قرآن(نبا) را بررسی و گردآوری کنیم و تاثیر این شگفتی های ارزشمند اعجاز را در فهم معنای آیات و تفسیر آن بررسی میکنیم.ان شاءالله

هدف این تحقیق بر رسی آرایه های ادبی سوره مائده با محوریت تفسیر المیزان است.منظور از آرایه های ادبی نکات علم معانی و بیان است. نکات علم معانی مثلاً: خبر و تقسیمات آن، انشاء و تقسیمات آن، احوال مسند الیه و مسند، اطلاق و تقیید، قصر، وصل و فصل، ایجاز، اطناب وغیره، نکات علم بیانی: مثلاً: تشبیه، حقیقت و مجاز، استعاره، کنایه، وغیره، با توجه به این که صاحب تفسیر المیزان علامه سید محمد حسین طباطبایی توجه ویژه ای به لطائف و ظرائف نکات علم معانی و بیانی نموده است.در این تحقیق سعی محقق این است که نکات ادبی که مؤلف در تفسیر خود به آن پرداخته در سوره مائده مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این در این تحقیق معرفی مؤلف و ویژگیهای تفسیر المیزان از دیدگاه های علماء پرداخته شده است. تنظیم این تحقیق بر اساس جواهر البلاغه صورت گرفته و این مشتمل بر سه بخش است بخش اول به بررسی کلیات و مفاهیم تحقیق می پردازد و در بخش دوم به آرایه های علم معانی و در بخش سوم به آرایه های علم بیان پرداخته شده است.

امام مهدی(علیه‌السلام) ومهدویت یکی از بارزترین مسائل جهانی است که همه ادیان بر حسب اختلاف در مصادیق و ویژگی‌های وقوع، به آن معتقدند. این عقیده در میان مسلمانان با ظهور مردی انقلابی از خاندان رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و از فرزندان فاطمه(سلام الله علیها) تجلی می یابد و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به روشنی از ناگزیر بودن ظهور او در صحنه زندگی برای زدودن ظلم و ستم و بازگرداندن عدالت و سنت پیامبر بشارت داد. در این پایان‌نامه به بررسی این موضوع از طریق آیات قرآن کریم و روایات در تفسیر المیزان، المنار و المراغی می پردازیم. این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی به اشکالاتی که در تفسیر المنار و المراغی مطرح شده است، پاسخ می دهد. و از مهم‌ترین نتایج این است که احادیث درباره مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) صحیح و صریح و متواتر است و آن‌چه رشید رضا و مراغی از اشکالات و سؤالات ذکر کرده‌اند، قابل دفاع نیست. اصول اعتقادی مانند دلالت توحید و غایت خلقت و نبوت و امامت و عصمت انبیا(علیه‌السلام) که با آرای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان تطابق دارد ولی با تفسیر المنار و مراغی سازگار نیست. زیرا دو مفسر قائل به عصمت مطلق انبیا و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) نیستند و این دلیل بر اختلاف در تحلیل متون روایات مهدویت بین تفسیر المیزان، المنار و المراغی است.

موضوع اسراف یکی از موضوع قرآنی و اخلاقی است که در قرآن کریم و کتب تفسیری و اخلاقی به آن اشاره شده است و مفسران در این باره بسیار مباحثی مفصلی درمورد این موضوع بیان کرده اند و موضوع ما در این پایان نامه اسراف و تأثیر آن در فروپاشی جوامع از منظر قرآن کریم با تمرکز بر تفسیر المیزان به عنوان نمونه و این موضوع بسیار مهمی است که در آن مباحثی در مورد گذشت از حدودی که خداوند معین ومشخص کرده است و اسراف انواع مختلفی دارد از جمله اسراف در امور معنوی و مادی است،که منجر به زوال و نابودی جامعه بشری می شود، لذا این پژوهش با هدف عینیت بخشیدن به موضوع اسراف در پرتو قرآن کریم و تفاسیر و تأثیر آن در فروپاشی اقتصاد و فرهنگ جوامع و روش های درمان آن از دیدگاه علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان در مورد فروپاشی اقتصاد جامعه است، از جمله شواهدی در آیاتی قران کریم اشاره شده از جمله: اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها، عدم عفت، مسائل اعتقادی، رعایت حد، اعتدال در انفاق، اسراف نکردن در خونریزی و ریختن خون پاکان وشریف، اعتراف مؤمنان به غفلت خود در پیشگاه خداوند متعال، اسراف در گرفتن مال مردم به ناحق و در مورد آثار منفی اسراف بر اقتصاد فرد و جامعه، فقر است،و اتلاف مال، پشیمانی و حسرت گرفتن،آسیب وضرر رساندن به بدن و اتلاف اموال به ناحق،و اما عوامل اسراف بر از بین رفتن جامه انسانی عبارت است از: عدم رعایت اوامر خداوند متعال، همجنس گرایی، عدم عفت (زنا)،بخس میزان،بدبینی نسبت به پیامبران و مخالفت با آنان، دست کم گرفتن انبیا و رسولان و توهین به آنان،و یکی دیگر از عوامل فروپاشی جامعه های انسانی :تنگ دستی وفقر ، زینت بخشیدن کارهای ناپاکان ومسرفان ،سنت استاصال وهلاکت آنان ، شکنناند آنان ودرو کردن آنان بطور کلی و سنگ باران انها .اما علامه طباطبایی علاج پدیده اسراف اقتصادی در تفسیر خود موضوعات گوناگونی آورد از جمله آنها:إستفاده صحیح از نعمتهای زینه، حلال بودن بعضی از زینتهای اما بدون زیاد روی واسراف در آنها،عدم اسراف در خوراکیها وحتی در دادن صدقه، ممنوعیت ریختن خونها واسیب رساندن وقتل انفس،قرار دادن حکم قصاص ودیه برای زنده نگه داشتن جامعه بشری،پیشگیری از افراط وتفریط در خرج کردن اموال خود، کمک رساندن به نزدیکان وفامیل خود وصله ارحام و فقراء و رکمک به ابن السبیل، و شاهد گذاشتن هنگام تحویل اموال یتامی به خودشان،خشوع وخضوع وتذلل در برابر خداوند متعال.وکما اینکه اثرات اسراف در فرهنگ جامعه وجود دارد از دیدگاه علامه طباطبایی که عبارت اند از:تأثیر منفی بر فرهنگ فرد و جامعه مانند: تکبر و تکبر با زینت، اسراف در غذا، مشروب، پوشاک و مسکن، اتلاف مال و تکبر توانایی، علم و حیثیت، و راه‌هایی برای درمان اسراف فرهنگی وجود دارد که از جمله آنها: امر و نهی، مدح و تهمت، روش‌های تطمیع و انذار، امانت و حکمیت صالحان در جامعه، روشهای تعاون در صلاح و تقوا، رعایت حد اعتدال در انفاق، جلوگیری از غلو، اجرای عدالت در حق نیازمندان، جلوگیری از ربا، ترجیح خود، تقوای خداوند متعال، قرض دادن به نیازمندان، جلوگیری از اسراف گر و صالح.واما روش استفاده شده در این پایان نامه توصیفی تحلیلی است.

موضوع احساس مسئولیت از مسائل مهم زندگی انسان های امروزی به شمار می‌رود چرا که امروزه بشریت به دلیل عدم مسئولیت پذیری با مشکلات زیادی مواجه است‌. تحقیق حاضر پیرامون موضوع احساس مسئولیت از دیدگاه مفسر شهیر علامه طباطبایی می‌باشد. نگارنده موضوع احساس مسئولیت را در سه حوزه . احساس مسئولیت نسبت به خداوند . احساس مسئولیت نسبت به خود و احساس مسئولیت نسبت به جامعه بر اساس رویکرد توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است و به این نتایج رسیده است که احساس مسئولیت در برابر پروردگار با ذکر و یاد خداوند متعال در هر موقعیتی و معرفت کامل و درست نسبت به ساحت کبریایی او و عمل به اوامر و ترک نواحی او و نیز با اقرار و اعتراف به بندگیش و رد عبودیت غیر او تحقق می‌یابد. و این مهم زمانی اتفاق می افتد که نوع تربیت انسان، تربیت الهی باشد. همچنین احساس مسئولیت انسان نسبت به خود زمانی بروز می‌یابد که انسان به خود شناسی رسیده و جهاد با نفس داشته باشد. و بالاخره در بیان نمونه های احساس مسئولیت در قبال جامعه می توان به انجام وظایف اجتماعی همانند اجرای عدالت، گسترش صمیمت و دوستی در جامعه، انفاق و دفاع از وطن برای داشتن جامعه‌ ای مطلوب تر و جز آن اشاره نمود. با توجه به آنچه ذکر شد در می یابیم که از نظر علامه طباطبایی ارتباط عمیقی و تنگاتنگی بین این سه حوزه احساس مسئولیت وجود دارد چرا که وقتی انسان به پروردگار مسئولیت داشته باشد، نسبت به خود و جامعه نیز مسئولیت پیدا خواهد کرد.