جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گـزاره هـايی كـه درديـن پژوهـی آكادميـك سـاخته مـی شـوند، دو نوعنـد. در مرحلـه نتيجه گيری، گاهی گزاره ای در مورد يك بعد يا جنبه ای از دين عرضه می گردد و گاهی خود دين است كه درباره آن گزاره ای ارائه می شود. اين گزاره ها به ويژه گزاره های نـوع دوم كه دغدغه اين مقاله است، كم و بيش دين باوران را تحت تأثير قرار می دهند. اين مقاله اين پرسش را مورد مداقه قرارمی دهد كه دين باوران بدون استناد به منابع درون دينی بايد چه موضعی در قبال اين گزاره های كلی در باب دين بگيرند كه ديـن پژوهـی آكادميـك در دو رويكرد اصلی آن، يعنی رويكردهای علمی ـ اجتماعی و پديدارشناختی می سازد؟ در پاسخ به اين پرسش، اين نكته كليدی مبنای استدلال قـرار مـی گيـرد كـه دو رويكـرد مذكور از بررسی «جنبه ای از دين» آغاز می شوند و گـذار از جنبـه ای از ديـن بـه ديـن بـا اشكال مواجه است. نظر نهايی اين تحقيق را می توان چنين خلاصه كرد: هيچ گزاره ای در باب دين به طور كلی ـو حتی درباره يك دين خاص ـ كـه در ديـن پژوهـی آكادميـك ساخته می شود، برای دين باوران قابل اعتماد نيست.

در این مقاله ابتدا با تبیین نظریة دین طبیعی، بررسی زیست شناسانه ای از دین ارائه می شود و دین هم چون پدیده ای طبیعی بررسی می شود. از نظر نئوداروینیست ها دین حتی اگر متعالی و از جهان دیگر باشد می تواند به عنوان پدیده ای طبیعی که به توسط انسان ظهور یافته و محقق شود، ملاحظه شود. برای تفسیر رویکرد دین طبیعی می توان گفت نئوداروینیست هایی چون دِنت، نمی خواهند دین را «تبیین» کنند، بلکه می خواهند علاقة انسان ها را به دین به صورت فرگشتی بیان کنند؛ یعنی در این تبیین، روایتی تاریخی و فرگشتی از دین ارائه می شود و همچنین دین را از امور سازگار با اجتماع می داند که توانسته است در یک انتخاب طبیعی باقی بماند. استدلال دنت در خصوص ماندگاری دین این است: «دین به این علت باقی مانده است که قدرت نظم بخشیدن به اجتماع را داشته باشد وگرنه طبیعت آن را از میان می برد». از بین خداباوران معتقد به نظریة تکامل، پلنتینگا نقدهایی به دِنت مبنی بر نظریة خود بر اساس خداباوری و «فرگشت خدابنیاد» وارد می کند، از نظر پلنتینگا خدمت عمدة دِنت به موضوع فرگشت و دین پژوهی تکاملی ناظر به طرح نظریة ایدة خطرناک داروین است. ما در این مقاله نشان خواهیم داد، ایدة داروین، لزوماً خطرناک نیست و می توان فرگشت را به عنوان الگویی برای آفرینش الهی درنظر گرفت.

کتاب «ادیان الهند الکبری» نوشته احمد شلبی، چهارمین کتاب از مجموعه مقایسه و بررسی ادیان است که به بررسی ادیان هند پرداخته است. نویسنده در این کتاب ابتدا به توضیح جغرافیایی کشور هند پرداخته است و سپس تحت عنوان الهندوسیه به بررسی آیین هندو پرداخته است و مهمترین عقاید آنان همچون کارما، تناسخ ارواح، وحدت وجود را بررسی کرده و کتب مقدس آن مانند مهابهارتا، کیتا، یوجاواسستها، رامایانا را نام برده و توضیح داه است. سپس با بررسی الجینیه، البوذیه و... به بحث تقارنی میان ادیان هند پرداخته و هر یک را با یکدیگر مقایسه کرده است.

پرفسور عبدالعزیز ساشادینا[i] استاد تمام دانشگاه ویرجینیای آمریکا است. او از شیعیان تانزانیا است که در دانشگاه علیگر هند دورۀ کارشناسی مطالعات اسلامی را گذراند و سپس در رشتۀ ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد تحصیل کرد و از دانشجویان دکتر شریعتی بود. در کنار تحصیلات دانشگاهی، در مشهد، قم و نجف نزد برخی اساتید وقت دروس حوزوی را گذراند. اگرچه محل سکونت اصلی ایشان در آمریکا است اما ارتباط ایشان با کشورهای اسلامی همچون ایران، عراق، تانزانیا و ... برقرار است و در فرصت‌هایی که فراهم می‌شود برای بحث‌های علمی حضور می‌یابند که فرصت مغتنمی را برای علاقه‌مندان به مطالعات اسلامی فراهم می‌آورد. روش‌شناسی مطالعات اسلامی در غرب، درس‌گفتارهایی است از ایشان که در سال 1389 در گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با حضور جمعی از فضلای حوزوی و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه عرضه شد. در این درس‌گفتارها، علاوه بر اصل بحثی که استاد مطرح کرده، پرسش‌ها و پاسخ‌هایی نیز در خلال بحث صورت گرفته است که موجب غنای محتوایی مطالب شده است. کتاب از شش فصل تشکیل شده که استاد ساشادینا در پنج فصل به بررسی و تبیین دوره‌های مختلف اسلام‌شناسی می‌پردازد و در فصل ششم روش اسلام‌شناسی خود را مطرح می‌کند. این اثر را نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مقدمه‌ای از پرفسور ساشادینا و نیز مقدمه‌ای از مدیر محترم گروه، حجت الاسلام حبیب‌الله بابایی، در زمستان 1393 منتشر کرد.[ii] نوشتار حاضر در دو بخش تنظیم شده است: در بخش نخست تلاش شده است ضمن حفظ امانتداری، خلاصه‌ای از فصول کتاب عرضه شود. در بخش دوم به بررسی و نقد ضعف‌های این اثر پرداخته می‌شود [i]. در برخی از متون، نام استاد به صورت ساچادینا نیز به نگارش در می‌آید. [ii]. سری دوم درس‌گفتارهای پرفسور ساشادینا با عنوان روش‌شناسی مطالعات اسلامی در غرب، پس از یازده سپتامبر، در شهریورماه 1394 در گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد که به صورت کتاب در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

تعارضات ناشی از حصر گرایی در ابعاد گوناگون معرفت مانند معرفت علمی، فلسفی، دینی، هنری و غیره، در سطح عینی و ذهنی آن نه تنها مانع بزرگی در پیشرفت معرفت بوده است، بلکه در پاره ای موارد اندیشمندان را فرسنگ ها به عقب می راند. در پاسخ به این سؤال که چرا فلسفه یونان با همه عطش عمیقش به کشف حقیقت اشیاء در نهایت آدمی را در جایگاهی برتر از جایگاه حقیقی خود نشاند، این اعتقاد وجود دارد که یونانین با آگاهی کامل روشها و مفاهیمی را که در تبیین شئوون فردی و اجتماعی انسان به کار می رفت، به قلمرو طبیعت بسط دادند و ما بعدالطبیعه را به حد اعلاء رساندند. احتمالا تطبیق دیدگاهی که مناسب یک حیطه خاص بود، به کل عالم، چنین نتایجی به بار آورد. ریشه این تطبیق و تحویل نابه جا این فرض بود که چون آدمی می تواند پاره هایی از جهان را تحت آگاهی و تصرف خود قرار دهد، اساسا قادر به توضیح و تبیین تمام هستی است. اما بار دیگر تحولی بنیادین در مفاهیم مورد استفاده یونانی، درک آدمی را از جایگاه خود و طبیعت تغییر داد تا جایی که علوم طبیعی و روشهای آن برتری و فضیلت روزی افزون یافتند و عینی گرایی که در علوم تجربی گره های بسیاری را گشوده بود، به تمام معرفت بشری تسری یافت. بیرون راندن آدمی از جهان طبیعت، به عنوان عامل کشف قوانین، مهمترین نیتجه ای که داشت ثنویت بین جهان ماشینی پچیده و فاعل شناسایی آن بود. اکنون باید به این سئوال پاسخ دادذ که معقولیت چنین جایگاهی برای انسان و طبیعت چگونه تبیین می شود. تاریخ تفکر گواهی داده است که اصالت دادن به ذهن، عین، ذات، ایده، روش و غیر و... نه تنها علاج مشکلات معرفتی انسان نیست، بلکه هر کدام خللهای معرفتی را با خود به همراه می آورد. بنابراین مواجهه کثرت گرایانه با روش دیالکتیکی و هدف انسجام بین ابعاد، به نظر می رسد پاسخی به مشکلات معرفتی باشد