جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاسلام‌شناسی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های شرق‌شناسی، از دیرباز مورد توجه خاورشناسان بوده و آنها را به مطالعه زبان عربی به عنوان زبان اسلام و نیز قرآن، که نماینده زبان عربی فصیح است، علاقه‌مند ساخته است. در مطالعات صورت گرفته توسط مستشرقان، گاه به دلیل غرض‌ورزی و گاه، عدم اطلاعات کافی، دیدگاه‌هایی مطرح شده که خالی از اشکال نیست. پژوهش حاضر در راستای ترجمه و نقد یکی از این آثار به روش اسنادی- کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی تدوین یافته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که نویسنده‌ی مقاله، علی‌رغم داشتن تخصص لازم در زمینه‌ی زبان عربی و ذکر موارد متعددی از قواعد آیات قرآن، گاهی در بیان مطالب، دچار اشتباهاتی نیز شده است؛ از جمله اختلاط مباحث و دسته‌بندی‌های ناصحیح، برداشت‌های اشتباه از مفاهیم واژگان قرآنی و موارد دیگر. اما در مجموع، چنین به نظر می‌رسد که نویسنده‌ی مذکور، بدون غرض‌ورزی و با بی‌طرفی به بررسی قواعد قرآنی پرداخته است.واژگان کلیدی: ترجمه، نقد، گرامر، دایره‌ المعارف قرآن لیدن، شرق‌شناسی، مستشرقان

مؤلف، در این اثر، در پی تبیین مفهوم انتقاد و انتقاد پذیری است. او بر این باور است که انتقاد صرف یک داوری و ارزیابی از یک پدیده، و یا یک طرز تفکر است، نه چیز دیگر. سپس در ادامه به بیان تقسیمات و تبیین قیودی که برای یک انتقاد مطرح شده می‏پردازد و بر این نکته اصرار می‏ورزد که نباید برای انتقاد هیچ قیدی را منظور کرد و آن را مقید به اوصاف و قیودی نمود در انتها نیز به آداب انتقاد می‏پردازد و چگونگی تأثیر آن را در به هدف رسیدن منتقد، شرح می‏نماید.

ابومحجن ثقفی از شعرای مخضرمی است كه دو عصر جاهلی و اسلام را درك كرد و از باده نوشانی بود كه بدین خاطر بارها حد شرعی بر او اجرا شد و با شركت در فتوحات در زمان خلیفۀ دوم و جنگ قادسیه جهت گسترش دین اسلام در ایران، اشعاری در تفاخر به رشادت های خود و قبیله اش و رثاء همرزمانش سرود كه به اشعار فتوح شهرت یافته است.قطعه هایی كه از اشعار او به دست آمده(حدود100 بیت)شامل سروده های جنگی، تفاخرات قبیله ای و چند مرثیه، حكمت،حماسه و خصوصاً خمریات است كه باعث شهرتابو محجن شده است.قسمت بیشتر دیوان وی را، ادیب و لغت شناس قرن چهارم ابوهلال عسكری، شرح كرده است. در رسالۀ حاضر قصد آن داریم كه به بررسی و نقد شرح ابوهلال بر این دیوان بپردازیم و بدین منظور برای دستیابی به این هدف ابتدا زندگی نامۀ ابو محجن و نقش وی در پیروزی مسلمانان علیه ایرانیان در جنگ قادسیه، زیبایی شناسی فخریات و خمریات و سبك شاعری وی در دو عصر جاهلی و صدر اسلام به صورت مجزا و خصائص اشعار فتوح و تأثیردو عامل اساسی دین اسلام و خلق و خوی عمر بن خطاب بر مضامین خمریات وی مورد بررسی قرار گرفته و سپس تاریخچۀ تحول نقد عربی از عصر جاهلی، تا عباسی و شیوه های نقد عربی و معرفی ابوهلال عسکری ارائه گردیده و در نهایت شرح ابوهلال عسكری از دریچۀ نقد مورد بررسی قرار گرفته است.با بررسی و نقد این شرح در می یابیم كه شرح وی از زیبایی ها و نكات بلاغی و اطلاعات تاریخی و لغوی فراوانی برخوردار است كه در كمتر كتابی به آن بر می خوریم، هرچند دارای نقایص و اشتباهاتی است كه در حد امكان سعی شده، به اصلاح و تكمیل آن بپردازیم.

نقادی و نقد پذیری در راستای پرسش گری و پاسخ گویی، برای کمال و اصلاح اجتماع، سرمایه‏ای است بس گران‏بها. شناخت کاستی‏ها و نواقص و تلاش در جهت رفع آنها، گامی مقدس در مسیر فلاح فرد و جامعه است. به جای پاسخ گویی خود را به نادانی زدن، پرده پوشی بر آنچه بوده و هست یا انکار نواقص و مشکلات، واقعیت‏ها را عوض نکرده و دردی را درمان نمی‏کند. مدیریت مبتنی بر دیانت و خرد و هیأت حاکمه‏ی ارزش مدار و الهی، همواره در جستجوی آن است که در مسیر تکاملی خود، آفت‏ها و آسیب‏ها را بشناسد و بزداید. اگر فرهنگ نقد و انتقاد پذیری رایج گردد، آداب و مرزهای روایی و ناروایی انتقاد و ویژگی‏های ناقدان روشن شود و ناقدانی بنیاد بصیر به عرصه‏ی نقد ورود یابند، بسیاری از تنش‏ها و کشمکش‏ها فروکش کرده و بسیاری از ضعف‏ها، نقص‏ها و کاستی‏ها زمینه‏ی ظهور نمی‏یابند. به خصوص اگر مدیران از لاک خودمطلق‏انگاری و خودبرتربینی درآمده و معتقد باشند که در معرض خطایند، به سادگی در می‏یابند که هیچ کس بی‏نیاز از تذکر و انتقاد از ناحیه‏ی دیگران نبوده و حتی امام علی علیه‏السلام ، با آن مقام عصمت و عظمت، از مردم می‏خواهند تا از ابراز سخن حق و خیرخواهی نسبت به روش حکومت خودداری ننمایند. (فیض‏الاسلام، 1351 ، خطبه‏ی 207) و می‏فرمایند: «مردمی که خیرخواه یکدیگر نیستند و از خیرخواهان نیز استقبال نمی‏کنند، از سعادت و بهروزی بدورند.» (آمدی، 1997 ، ج 7 ، 372) و نیز می‏فرمایند: «بدترین برادران دینی تو آنانی هستند که با چرب زبانی و دورویی با تو رفتار می‏کنند و عیب تو را از خودت می‏پوشانند.» (محمدی ری شهری، 1363 ، ج 7 ، 146) و در جای دیگر می‏فرمایند: «کسی که زشتیت را از تو پوشیده دارد، دشمن تو است.» (محمدی ری شهری، 1363 ، ج 7 ، 350) کسانی هم که مورد انتقاد واقع می‏شوند، نباید نقد و انتقاد را کینه و عداوت تلقی کنند و آن را تضعیف موقعیت خود بدانند، چرا که در یک چرخه‏ی صحیح نقد و انتقاد پذیری، منتقد برادری دل سوز، تیزبین و خیرخواه است که با نمایاندن نواقص و کاستی‏ها به دنبال بهبود وضعیت موجود است. براین اساس، مقوله‏ی نقد را گشوده و آداب و وظایف ناقدان و نقد شدگان را در راستای برآوردن عملی امر پاسخ گویی به معرض بررسی نهاده‏ایم و کوشیده‏ایم تا این فرهنگ را در جامعه، به عنوان یک رسالت، مطرح نماییم.

ایهام در بلاغت فارسی و عربی جایگاهی ویژه دارد و دارای ارزش زیبایی‌شناسی قابل توجّهی است. بیشتر کتاب‌های بلاغی فارسی و عربی ایهام را آوردن کلمه‌ای در کلام می‌دانند که دارای دو معنا باشد.یکی معنای نزدیک به ذهن و دیگری معنای دور از ذهن که خواننده در نگاه اوّل می‌پندارد معنای نزدیک مورد نظر است اما با کمی تأمّل به سوی معنای دور که مقصود شاعر و یا نویسنده بوده است، رهنمون می‌شود. در بیشتر کتاب‌های بلاغی ایهام در حوزه بدیع معنوی قرار می‌گیرد.ما در این پژوهش نشان داده‌ایم که ایهام با توجّه به کارکرد ایجازی آن می‌تواند در علم معانی نیز قابل طرح باشد. در آثار بلاغی تا کنون اشاره‌ای به این موضوع نشده است. بلاغت فارسی و عربی انواعی را برای ایهام بر-شمرده‌اند که این انواع در بلاغت فارسی از تنوّع و گستردگی فراوانی نسبت به بلاغت عربی برخوردار است. این تحقیق پس از بررسی صنعت بدیعی ایهام در کتاب‌های بلاغی فارسی و عربی به نقد تعریف این صنعت می‌پردازد. همچنین ضمن بررسی سیر و تطوّر تاریخی این شگرد ادبی در بلاغت فارسی و عربی، به جز انواع مطرح شده ایهام از سوی بلاغیون، انواع دیگری را در بلاغت فارسی و بلاغت عربی بر آن می-افزاید. جدا از بلاغیون و ادبا، زبان‌شناسان نیز سعی در توصیف شیوه‌های بیان ادبی با روش‌ها و مفاهیم خود داشته‌اند. از این رو می‌توان در تبیین کارکرد‌های بلاغی ایهام از مفاهیم ویژه زبان‌شناسی همچون برجسته‌سازی، آشنایی‌زدایی و ابهام یاری جست. پایان‌نامه حاضر به سه فصل تقسیم شده است. فصل نخست به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی ایهام، جایگاه ایهام در قرآن کریم، نقش و جایگاه ایهام در مباحث بلاغی و کارکرد‌های ادبی- بلاغی ایهام اختصاص دارد. فصل دوم مشتمل بر سیر تاریخی و تطوّر ایهام در بلاغت فارسی و عربی و نیز بررسی انواع ایهام و آسیب‌شناسی آن است. در فصل سوم به بررسی این صنعت از منظر زبان شناسی پرداخته و به ارتباط ایهام با برجسته‌سازی، آشنایی‌زدایی و ابهام اشاره کرده ایم.در نهایت پایان‌نامه حاضر، ایهام را آوردن کلمه‌ای در کلام می‌داند که بر دو یا بیش از دو معنا دلالت می‌کند و همه معانی کلمه-نزدیک و دور-مورد نظر قرار می‌گیرد.