جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیدایش فرقه‌ها و شاخه‌های جدید از ادیان قدمتی برابر با تاریخ تمدن بشری دارد. موقعیت جغرافیایی و سیاسی کشورهای مسلمان مخصوصاً در حوزه غرب آسیا و شمال آفریقا سبب شده تا از دوران باستان پیروان ادیان گوناگون در کنار هم زندگی کرده و برحسب شرایط سیاسی و حکومتی در دوره‌های مختلف تاریخی هریک از ادیان دچار افت و خیز شوند. مخصوصاً ایران که همواره مستعد پرورش و ظهور ادیان، فرقه‌ها و مکاتب جدید بوده و پیدایش نمونه-های بسیاراز قبیل ادیان میترائیسم، زرتشتی، مانویت، مزدکیسم و... ویا قدرت‌گیری مذهب نسطوری در دوره ساسانی در ایران و عراق و همچنین ادیان دیگر در دوره‌های مختلف تاریخی شاهدی بر این مدعاست. پس از حمله اعراب و ظهور دین مبین اسلام نیز به همین ترتیب شاخه‌های جدیدی از مذاهب تحت تأثیر اعتقادات باستانی وآموزه‌های نو بوجود آمد. در مورد چگونگی شکل گیری مذهب تشیع و رواج آن عقاید گوناگونی اظهار شده است ولی آنچه بدیهی و آشکار است علاوه بر تأثیرات مختلف آن از ایرانیان، بالندگی این مذهب در ایران و محدود بودن تعداد پیروان آن در مقایسه با جمعیت سنی مذهب در ایران قبل از استیلای صفویان است. در یمن و مکه و هندوستان و عراق کنونی و قفقاز و مصر و...نیز تشیع فراز و نشیب‌هایی داشته و جمعیت شیعی دربعضی از این نواحی امروزه نیز تعداد قابل توجهی را تشکیل می‌دهد. طبعاً بدلیل کمبود نسبی منابع ، پژوهش در این مورد مشکل‌تر می‌نماید. از آن‌جایی که بسیاری از حکومت‌های محلی نیز برای اعلان استقلال سکه ضرب کرده‌اند توجه به این سکه‌ها می‌تواند نکات مبهمی از تاریخ را که در منابع مکتوب کمتر به آن‌ها اشاره شده بازگو نماید. حمله مغول با وجود وحشی‌گری‌ها و خرابی‌های بسیار ببار آورده، پیامدهای مثبتی هم بدنبال داشت که نمونه آن اوج آزادی مذهبی پس از اسلام بدلیل تسامح مذهبی مغولان در حوزه حکومتی آن‌ها از آسیای میانه تا سوریه و آناتولی در این دوره بود. علاوه بر مذهب تسنن، آموزه‌هایی از مذاهب شمنی و بودایی که سوغات مغولان بود همراه با آزادی مسیحیان و یهودیان جامعه را دارای تنوع دینی بسیاری کرده بود. در چنین شرایطی مذهب تشیع نیز فرصت خودنمایی و تاثیر گذاری بر طبقه حاکم مغولان یافت تا حدی که توانست سلطان محمد اولجایتو را نیز پیرو خود سازد. شعایر مذهبی شیعی در سکه‌های اسلامی مربوط به پیروان شیعه اسماعیلی، زیدی، دوازده امامی و حتی افرادی که یا مدعی دروغین امامت آخرالزمان بوده (یا خود را به آن منسوب می‌کرده‌اند) می‌باشد و مواردی از آن‌ها در دوره مورد بررسی توسط حکومت‌های محلی حاشیه دریای خزر (مازندران)، حاکمان یمن ،ایلخانان، حاکمان محلی در آناتولی، سربداران، قراقویونلوها، مشعشعیان و... ضرب شده‌اند.بررسی سکه‌ها فصل تازه‌ای در مطالعات سیاسی و مذهبی هرکدام از این سلسله باز کرده و منابع جدیدی را در اختیار پژوهشگران قرار داد. برای اولین بار در این پژوهش سکه‌ها نشان دادند که تشیع اولجایتو برخلاف گفته اکثر منابع تا زمان مرگش پایدار بوده و علاوه بر آن در این رساله برای اولین بار سکه‌های خاندان آل صفی معرفی شده-است.زمانی‌که بالاخره صفویه قدرت یافته و شیعه درکشور ایران رسمی شد فصلی نو در تاریخ مذاهب اسلامی جهان اسلام گشوده شد و مخصوصاً تاثیر بسزایی برآینده کشورهای حوزه ایران تاریخی و فرهنگی و مناطق همجوار گذاشت.

‫فرضيه اين پژوهش آن است که مهاجرت طوايف مختلف سادات، در قرن دوم هجري به افغانستان، و فعاليت و تبليغات فرهنگي آن‌ها، باعث گسترش تشيع در افغانستان گرديده است. سادات علوي در قرن دوم هجري وارد افغانستان شده و در شهرهاي آبسنه، بلخ، غزنه، و هرات سکني گزيدند. آن‌ها مرداني صالح، عالم، محدث، حافظ قرآن، شاعر و اديب بودند که برخي از ايشان جزء اصحاب امام صادق( به حساب مي‌آمدند. عده‌اي از اين سادات، به مناصب حکومتي دست يافته، و به ترويج و تبليغ تشيع پرداختند. سادات موسوي، در شهرهاي بلخ، قندهار و هرات سکونت داشته و در ميان آن‌ها علما، فضلا، محدثين، عرفا و شعرايي وجود داشتند. آن‌ها همچنين متمول و مشهور به سخاوت و ياري فقرا بودند. اغلب آن‌ها داراي منصب حکومتي بوده، و از همين طريق تشيع را تبليغ مي‌کردند. بعضي ديگر، به شيعيان قرآن تعليم مي‌دادند، و برخي عارف بوده و مريدان بسياري داشتند. سادات حسيني در اواخر قرن چهارم هجري به افغانستان وارد شده، و در شهرهاي بلخ، غزنه، و فرغانه ساکن شدند. در ميان آن‌ها نيز عالمان بزرگ، شعرا و نويسندگان زيادي وجود داشت، ولي بيشتر داراي پست‌هاي حکومتي بوده و از تشيع حمايت مي‌کردند. گزارش‌هايي از قيام آن‌ها بر عليه نماينده خليفه عباسي نيز در تاريخ ثبت شده است. و اما سادات حسني بيشتر در بلخ سکونت داشته و به تعليم احکام و تبليغ تشيع مي‌پرداختند. سادات زيديه نيز در نيمه آخر قرن دوم هجري به افغانستان آمده و در شهر هرات مستقر شدند؛ آن‌ها مرداني شجاع و حق‌طلب بوده و عليه ظلم بني‌اميه قيام کردند. مزار آن‌ها که در جريان اين مبارزات به شهادت رسيدند، زيارت‌گاه شيعيان مي‌باشد. از مکان‌هاي معروف که محل تجمع شيعيان کشورهاي مختلف در افغانستان مي‌باشد، شهر مزار شريف، مقبره عبدالواحد، و مزار شاهزاده ابو‌القاسم فرزند امام صادق( است.

‫با وجود اينکه شيعيان بنگال هند 163 سال(1717م – 1880م) در اين کشورحکومت داشتهاند؛ ليکن تا کنون شناخته نشدهاند. پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در بنگال هند و معرفي دانشمندان وشخصيتهاي معروف شيعه پرداخته است و علاوه بر اين، اشارهاي به وضعيت کنوني ايشان نيز داشته است. اين تحقيق داراي پنج فصل است. فصل اول به تاريخ، جغرافياي ايالت بنگال، و وضعيت ديني، اقتصادي وسياسي بنگال احتصاص يافته است. دين رسمي اين ايالت هندوئيسم است. از نقطه نظر قومي، بنگال هويت منحصر به فرد دارد و از نقطه نظر فرهنگي، بنگال هند نژادي جدا از همسايگان خود ندارد. در فصل دوم، چگونگي ورود اسلام به بنگال و تاريخ پس از آن بيان شده است. نخستين بار در سال 615م تبليغ اسلام در سرزمين بنگال توسط گروهي از اصحاب پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم که در مسير چين در سواحل بنگال اقامت کوتاهي داشتند، انجام پذيرفت. پس از آن، ورود بازرگانان، مبلغان، عارفان و جهانگردان به اين سرزمين آغاز گرديد و با سفر دانشمندان عرب به ايران تحرک بيشتري يافت. محمد اختيار الدين بن بختيار خلجي، اولين دولت اسلامي را در بنکال تأسيس کرد. در فصل سوم، تاريخچه تشيع در بنگال بيان شده است. در مورد ورود شيعيان به بنگال، اطلاع دقيقي در دست نيست. امًا اين نکته قطعي است که آنها از طيف بازرگانان، علما، عارفان و جهانگردان عرب و ايران بودند. مذهب تشيع در قرن شانزدهم ميلادي توسط صوفيان در اين سرزمين گسترش يافت. در فصل چهارم، دانشمندان، شاعران، مساجد، مراکز ديني، و مراکز علمي و هنري بنگال که به دوران حکومت شيعيان اختصاص دارد، معرفي شدهاند. در فصل پاياني وضعيت فعلي شيعيان در بنگال بررسي شده است. شيعيان بنگال در حال حاضر از تمام فرقهها و مذاهب موجود در بنگال،در تمام زمينهها عقب ماندهاند. علت اصلي عقب ماندگي ايشان بيسوادي آنان است. همچنين آنها از نظر اقتصادي، از سايرين عقب ماندهاند. تهاجم فرهنگي هم بر جامعه شيعيان غالب شده است.

جهانی شدن از جمله مباحثی است که در دهه های اخیر در میان اندیشمندان مطرح بوده و تا به حال تحقیقات ارزنده فراوانی در این باره صورت گرفته است، تحقیق حاضر نیز با این سوال که؛ تشیع برای جهانی شدن در ابعاد اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی دارای چه ظرفیتی است. آغاز شد و به ارزیابی مبانی و اندیشه های جهانی شدن و مبانی اندیشه های تشیع، هر کدام به طور جداگانه پرداخت، پس از آن اندیشه جهانی شدن و تشیع را با هم مقایسه نمود، آن چه از این مقایسه به دست آمد آن است که؛ اگرچه هر دو اندیشه در بعضی از مبانی اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی مشترکاتی با یکدیگر دارند و این مبانی در بین این دو اندیشه مشترک بیان شده است، اما به صورت کلی این دو دیدگاه از اساس و بنیان با هم متفاوت هستند زیرا اندیشه شیعی برگرفته از دین الهی است و دین در تمام اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی انسان نقش برجسته و بسزایی دارد و در واقع اندیشه شیعی یک اندیشه دین محور، معناگرا، مقدس و ولایت محمور است، در حالی که اندیشه جهانی شدن که برگرفته از دیدگاه لیبرال دموکراسی غربی است، در اعتقادات پیرو اومانیسم و اندیشه هایش و در اجتماع هم پیرو مکتب لیبرال ـ سرمایه داری است و بر این اساس، هیچ جایگاهی در این اندیشه ندارد و این تفکر نوعی دین ستیز و سکولار است و در واقع جهانی شدن به اصطلاح غربی اش، یک تفکر و اندیشه دین ستیز، مادی گرا، دنیامحور و انسان گرا است، که ارزش های الهی و دینی در آن جایگاهی ندارد.

---