جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از صفاتی که برخی مقامات نویسان به احمد جام نسبت داده اند «امی بودن» وی است. آنان، با انتساب چنین صفتی به شیخ جام، همه گفته های او را برگرفته از الهام ربانی و کشف و شهود عارفانه می دانند. اگر، بنا به نوشته این مقامات نویسان، همه آثار و نوشته های احمد جام متاثر از «الهامات غیبی» باشد، این همه شباهت میان آثار او با نوشته های مشایخ متقدم چه می شود؟ و چگونه می توان این مشابهت ها را توجیه کرد؟ آیا مقامات نویسان، با این همه اصرار به نقش «الهام» در آثار شیخ، تلویحا نخواسته اند که او را با «نبی امی» برابر سازند؟ و از این راه بر مقامات و کرامات شیخ نزد آیندگان بیفزایند؟در این مطالعه کوشیده ایم، ضمن مقدمه ای درباره «الهام و وحی دل» عارفان، به سوالات یادشده پاسخ دهیم. بدین منظور، آثار منثور شیخ جام را با شش اثر عرفانی متقدم سنجیدیم و به بررسی و تحلیل تشابهات تفسیری- تاویلی و هم چنین تشابهات عرفانی این آثار پرداختیم و با نمودن وجوه تشابه به اثبات این نکته پرداختیم که احمد جام، بر اثر مطالعه و تحقیق، با میراث عرفانی پیش از خود کاملا آشنا بوده و آثار او ترکیبی است از الهامات الهی و متاثر از گفته ها و نوشته های مشایخ پیشین.

بی تردید اندیشه های وجودشناختی شیخ اکبر، محیی الدین بن عربی و شنکره از بزرگترین ره آوردهای حوزه تحقیقات نظری و کشف و شهودهای عرفانی در گستره عالم اسلام و خطه پهناور هند، بلکه سرتاسر پهنه خاک به شمار می رود. اندیشهای عرفانی که در تنگنای حصار «وجود بما هو موجود» محدود و محصور نمی ماند، بلکه فراتر از همه شناخت آن را روزنه ای به روی خورشید و راهی به سوی رهایی می داند و مکتب رفیعی را بر شالوده آن استوار می سازد که به مکتب «وحدت وجود» معروف است. از این روی، نوشتار حاضر به لحاظ اهمیت موضوع برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه بهتر آرا و اندیشه های وجودشناختی این دو اندیشمند بزرگ مسلمان و هندو بر اساس وجوه تشابه و قرابتهای قیاس پذیر که مآلا آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد، به بررسی و مقارنه مفهوم ذات بلاتعین در نظام عرفانی ابن عربی با نیرگونه برهمن شنکره، که در هر دو مکتب «وجود» خوانده می شود، می پردازد.

---

‫دو روش تفسير ترتيبي و موضوعي اگرچه مورد توجه مفسران قرآن کريم بوده است، اما علماي فريقين با رويکرد تطبيقي کمتر به اين مقوله پرداخته‌اند. پژوهش حاضر کوشيده است تا سوره تحريم را با رويکرد تطبيقي و با استفاده از مهم‌ترين کتب تفسيري فريقين، بررسي نمايد. سوره تحريم از سوره‌هاي ممتحنات است، که بر اساس ترتيب نزول سوره 107 قرآن بوده، و در سال دهم هجرت در مدينه نازل شد. آيات نخستين اين سوره به ماجراي پيامبر و همسران آن حضرت اشاره نموده، و برخورد شديدي با اين ماجرا دارد؛ زيرا پيامبر را مورد عتاب قرار مي‌دهد، که در واقع اين عتاب به برخي از همسران آن حضرت باز مي‌گردد که سرّ آن حضرت را افشا نموده بودند. آن‌ها با افشاي سرّ، از خط مستقيم خارج شده و به‌سوي باطل رفته، و با همدستي عليه آن حضرت، موجبات آزار پيامبر را فراهم ساختند، که از نظر قرآن، جزء گناهان کبيره است. درباره ماهيت اين سرّ اگرچه اختلاف نظر وجود دارد، اما فريقين اتفاق نظر دارند که مخاطب قرآن، عايشه و حفصه بوده‌اند. مراد از صالح‌المؤمنين نيز در اين آيات، امام علي( است. از ديگر آيات اين سوره نيز استفاده مي‌شود که مؤمنان در برابر خويش و خانواده خود مسئول بوده و مي‌توانند خانواده خود را با تربيت صحيح و آموزش احکام دين، از عذاب حفظ کنند. همچنين در اين سوره نسبت به جهاد در برابر کفار و منافقان، و توبه از گناهان تذکر داده شده است. نکته ديگر آن است که زن و مرد از لحاظ رسيدن به مقام قرب الهي يکسان بوده، و هرکدام مي‌تواند مقامات والاي انساني را کسب نمايد. همان‌طوري که بعضي از مردان با خودسازي و تقوا توانسته‌اند فرشته الهي را مشاهده کنند، و با او صحبت نمايند، بعضي از زنان هم به اين مقام رسيده‌اند، که در اين زمينه قرآن به داستان مريم( اشاره مي‌کند.