جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بسم الله الرحمن الرحیمچکیدهقرآن کلام الهی و آخرین کتاب هدایت بشر است. این کتاب شریف دارای زبان خاصی بوده و هرچند معنایی سطحی از آن برای درک و فهم عموم ممکن و میسر است، اما کلامی است ذوبطون و دارای لایه‌های معنایی ای که هر کدام ژرف‌تر و عمیق‌تر از دیگری است.به همین دلیل برای فهم آن احتیاج به تفسیر می-باشد.مسلمانان برای فهم قرآن به سراغ تفسیر کلام الهی به روش‌های گوناگونی رفتند وکسانی را در این طریق الگوی خویش قرار دادند؛ اهل بیت رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و صحابه و تابعان ایشان. ما با بررسی تطبیقی روش تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) با صحابه و تابعین به این نتیجه رسیدیم که در روش تفسیری صحابه و تابعیان کاستی‌ها و ناراستی‌هایی وجود دارد و ایشان دچار انحرافاتی گردیده‌اند. و در آنجا که به تفسیر قرآن پرداخته‌اند و در مسیر صحیح قدم برداشته‌اند، قطراتی را از چشم? وحیانی دریافت نموده‌اند و در مواردی نیز اقرار به این مساله نموده‌اند که آنچه دارند از اهل بیت و امیرالمومنین (علیهم السلام) دارند.ما در بخش اول به بررسی کلیات پژوهش پرداخته‌ایم سپس به مبانی و منابع تفسیری ایشان در نگاه تطبیقی پرداختیم و بعد از آن به روش‌های تفسیر صحیح و نکوهیده در نزد اهل بیت (علیهم السلام)، همچنین در بخش بعدی به سراغ صحابه و تابعیان رفته و روش‌های تفسیری به‌کار رفته توسط آنان را بررسی نمودیم و به ناراستیهای تفسیری و انحرافاتی که دچار شده‌اند بصورت کوتاه پرداخته‌ایم و در بخش آخر امثل? تفسیری ایشان را در روش‌های مشترک و مختص آورده‌ایم.کلید واژه: تفسیر، روش تفسیر، اهل بیت، صحابه، تابعین

عطار نیشابوری از شاعران نامدار ادب فارسی در قرن هفتم می‌باشد، که مضامین عرفانی را به صورت گسترده در آثارش وارد کرده است. وی با وجود داشتن مذهب شافعی و مدح خلفای راشدین در آثارش(الهی نامه، مصیبت نامه، منطق الطیر، مختارنامه، تذکره الاولیاء و دیوان) به مدح و ستایش اهل بیت پیامبر (ص) نیز پرداخته است. حضور ابیاتی دال بر ارادت شیخ نسبت به اهل بیت(ع) پژوهنده را بر آن داشت که به بررسی سیمای اهل بیت(ع) در آثار عطار بپردازد. شیوه‌ی نگارش این رساله به صورت توصیفی- تحلیلی می‌باشد که ابتدا ابیات و نوشته‌هایی که در ذکر منقبت اهل بیت پیامبر(ص) در آثار عطار وجود دارد، استخراج گردید و سپس با آیات و روایاتی که در شأن این بزرگان نازل شده بود، مستند گردید و در ادامه به تحلیل این ابیات پرداخته شد.این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است: در فصل نخست این پژوهش پس از ارائه موضوع پژوهش، به بررسی زندگی عطار پرداخته شد و در ادامه از اهداف و ضرورت‌های این پژوهش سخن رفته است. در فصل دوم کتب و مقاله‌هایی که پیرامون موضوع این پژوهش نگاشته شده بود، مورد بررسی قرار گرفت. فصل سوم این پژوهش که تنه اصلی آن نیز می‌باشد، تحلیل و بررسی جایگاه امام علی(ع) در آثار عطار را در بر می‌گیرد. در فصل چهارم به بررسی و تحلیل جایگاه دیگر اهل بیت(ع) پرداخته شده است و در فصل پایانی نتایج و یافته‌های پژوهش درج شده است. در پایان این نتیجه حاصل گردید که عطار با وجودی که دارای مذهب شافعی است، ‌در آثارش به منقبت اهل بیت پیامبر(ص) نیز پرداخته است و این مناقب بر اساس مستندات تاریخی و روایی می‌باشد و اختلافاتی که در آثار عطار نسبت به کتب روایی دیده می‌شود، اغلب در داستان‌هایی است که از زندگی این بزرگان نقل شده است؛ اما باید این نکته را در نظر داشته باشیم که هدفی که عطار مانند تمام شاعران صوفی مسلک از بیان این داستان‌ها دنبال می‌کند، بیان مضامین عرفانی می‌باشد، بنابراین آن‌چه از نظر این شاعران اهمیت دارد، نتیجه‌ای است که از این داستان‌ها حاصل می‌شود. با تمام این احوال نگاه عطار در آثارش آزادمنشانه است و او درصدد برآمده که درگیری‌های فرقه‌ای را کنار بگذارد و مذاهب را به یکدیگر نزدیک کند. کلید واژه:احادیث، اهل بیت، روایات، عطار.

اهل بیت پیامبر علیهم‌السّلام از همان ابتدای بعثت، هم‌پای آن‌حضرت و مورد لطف خدا و رسول بوده‌اند. اهل‌بیت در تمام صحنه‌های سرنوشت‌ساز اسلام حضور داشته‌اند. ایشان همواره در تلاش برای اصلاح جامعه و ارشاد مردم بوده و به مناسبت‌های مختلف مردم را راهنمایی می‌کردند. بسیاری از مردم ـ با علم به فضایل ایشان ـ دوستدار و قدردان آنها بودند، اما متاسفانه بعد از چند دهه پس از وفات پیامبر (ص) وقایع جانسوزی پیش آمد که فضایل و جایگاه این خاندان نبوی مخفی وناشناخته ماند.از قرن دوم به بعد که جوامع حدیثی تدوین گشت، فضای حاکم بر جامعه اسلامی چنان نبود که محدثان و صاحبان صحاح بتوانند آزادانه از اهل بیت (ع) حدیث نقل کنند و یا حتی فضایل آنها را به‌طور کامل بیان کنند. در اواخر قرن سوم «محمد ابن‌حبّان بُستی» در سیستان دیده به جهان گشود. ابن‌حبّان سفر علمی خود را از شرق تا غرب جهان اسلام ادامه می‌دهد و از دامن بیش از دو هزار استاد خوشه‌چینی کرده و به سیستان باز می‌گردد. او با تاثیر‌پذیری از استاد بزرگ خود « ابن‌خُزیمه» کتاب صحیح را می نویسد. وی در کتاب خود به نقل حدیث از اهل‌بیت پرداخته و مناقب و فضایل ایشان را ذکر می‌کند. در این زمان نیز احساس می‌شود بسیاری از مردم با جایگاه و فضایل اهل بیت (ع) بیگانه‌اند. هدف ما در این نوشته آن است که بتوانیم با محوریت صحیح ابن‌حبّان به معرفی اهل‌بیت (ع) و بیان جایگاه آنها در این کتاب ارزشمند بپردازیم و خوانندگان را با این دانشمند سیستانی بیشتر آشنا کنیم. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکردی قرآنی ـ روایی ضمن بیان مناقب اهل‌بیت در صحیح ابن‌حبان در مقایسه با سایر صحاح به مصداق اهل‌بیت در آیه تطهیر بیان نموده‌ایم. و چنین درمی‌یابیم که اهل‌بیت (ع) از جایگاه ویژه و فضایل بی‌شماری در منابع حدیثی اهل‌سنّت به‌خصوص «صحیح ابن‌حبّان» برخوردارند.

در این تحقیق موضع گیریهاى اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نسبت به خلفاى سه گانه و نحوه تعامل آنان تبیین شده است.بنابراین مسأله این پژوهش این است که، تعامل اهل بیت(علیهم السلام) با خلفاى سه گانه چگونه بوده است؟ آیا اهل بیت(علیهم السلام) با خلفاى سه گانه همکارى کرده اند یا خیر؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا این همکارى به معنى مشروع دانستن حاکمیت خلفا بوده است یا خیر؟ دوران مورد بررسى از سال 11 هجرى تا سال 35 هجرى را شامل مى شود، برخى از نویسندگان در مورد برخورد اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) با خلفاى سه گانه افراط کرده اند و حتّى امام على(علیه السلام) را بازوى اجرائى خلفا دانسته و خواسته اند به نحوى مشروعیت خلافت خلفاى سه گانه را از این استفاده نمایند.اما فرضیه این پژوهش این است که اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) با ملاحظه خطرهایى که در صورت قیام جامعه اسلامى را تهدید مى کرد، از قیام واقدام مسلحانه خود دارى کردند و با صبر و دور اندیشى، جامعه اسلامى را از خطرهاى منافقین، مرتدین و فرصت طلب ها نجات دادند.امام على(علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) که در مسئله خلافت و فدک خود را صاحب حق مى دانستند شیوه ویژه اى را در پیش گرفتند که هم وحدت امت اسلامى حفظ شود و هم حقایق باز گو شود. حضرت على(علیه السلام) در دوران خلفاى سه گاه در پاره اى موارد به همکارى با آنان پرداختند و با مشاوره هاى مشفقانه براى حفظ مصالح اسلام و مسلمانان تلاش وافر نمودند و در موارد دیگر انتقادات شدید به خلفا کردند که از مجموع انتقادات اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) از خلفا مى توان نتیجه گرفت که ایشان هرگز دستگاه خلافت را مشروع نمى دانستند بلکه با صراحت، عدم لیاقت آنها را گوشزد فرموده است.

این مجموعه به عنوان اصول مشترک در سیره عبادی اهل بیت نوشته شده است که دارای دو بخش است:بخش اول یک فصل دارد. از بخش مقدمات، کلید واژه‌ها است به معناهای سیره، عبادت، اهل بیت پرداخته شده است سپس حقیقت عبادت و اهمیت عبادت، و عبادت را به عنوان هدف خلقت مورد بررسی قرار داده است.در بخش دوم: چهار فصل وجود دارد.که درباره سیره عملی اهل بیت(ع) در عبادت و اصول مشترک در سیره آنان است فصل اول: اخلاص در سیره عبادی، در این فصل معنی لغوی و اصطلاحی، اخلاص و تعریف آن و سپس نمونه های چند از سیره مخلصانه اهل بیت ذکر شده است.فصل دوم: وقت شناسی در سیره اهل بیت در این فصل اهمیت زمان گزینش مناسب ترین وقت برای عبادت در سیره اهل بیت(ع) مورد توجه قرار گرفته است.فصل سوم: خشوع در سیره عبادی اهل بیت(ع) است در این فصل واژه شناسی تعریف خشوع و سپس نمونه های از سیره عملی آنان راجع به خشوع در عبادت مطرح شده است.فصل چهارم در اهتمام به عبادت است که در این فصل راجع به اهتمام ویژه اهل بیت(ع) به عبادت به میان آمده است آنگاه اهتمام اهل بیت به نماز، حج، ادعیه، ذکر و قرائت قرآن بازگو شده است.فصل پنجم: نقش زمان و مکان در کیفیت و کمیت عبادت است در این فصل درباره فرصت شناسی اهل بیت و استفاده بهینه از وقت گفته شده است و در آخر نتیجه گرفته شده که زمان و مکان در کیفیت و کمیت عبادت اهل بیت(ع) نقش داشته است.و در پایان نتیجه مباحث این است که سیره عبادی اهل بیت(ع) براساس این اصول، موازین، قابل اقتداء، اسوه گیری است.لازم به ذکر است که آنچه پیش روی خواننده عزیز می‌باشد سیره عملی اهل بیت(ع) به صورت اختصار و اجمال و اگر وقت کافی باشد در این زمینه باید مجلداتی چند نوشت: چون سیره عبادی آنان ابعاد گوناگونی دارد، اگر کسی در همین مختصر هم از نظر عبرت ببیند و چشم خود را باز کند به نتیجه خواهد رسید که: در هستی تنها اهل بیت(ع) بودند که حق عبودیت را ادا نمودند و فقط آنان صلاحیت امامت را دارا هستند.

در قرآن کریم به مسلمانان امر شده، در قبال نعمت هدایتی که توسط پیامبر اسلام(9) به ایشان رسیده است، مزدی پرداخت کنند. این مسئله با سیره انبیاء پیشین که هیچکدام از امتهایشان مزد نخواسته و مزد خود را به عهده خداوند متعال می دانستند؛ تفاوت دارد. لذا این تحقیق با موضوع کارکرد مودت به عنوان اجر رسالت پیامبر اکرم(9) برای دستیابی به عملکردهای مودت به اهل بیت(:) صورت گرفته و با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی به انجام رسیده، به نتایج ذیل دست یافته است: اهل بیت عصمت و طهارت(:) تنها مصداق واقعی اقربای پیامبر اسلام(9) هستند. مودت، محبتی است که اثرش در اعمال شخص محب ظاهر می شود. دوست داشتن اهل بیت(:)، دستمزدی نیست که شخص پیامبراکرم(9)از آن بهره مند گردند، بلکه آثار و برکات آن به شخص محب باز می گردد؛ و دارای نقشهای مهم و سرنوشت سازی است. از جمله عملکردهای آن، اینکه انسان را در راه خدا قرار می دهد، او را دائما به یاد خدا متذکر کرده، قلبش را تطهیر می کند و وی را تسلیم اوامر الهی می کند.

تحقیق حاضر در سه بخش است: بخش اول آن با عنوان مروری بر سیر تحولات تفسیر قرآن کریم بوده و از دو فصل تشکیل شده است، فصل اول آن به سیر تحولات تفسیر در دوران رسالت و فصل دوم به سیر تحولات تفسیر پس از رحلت حضرت ختمی مرتبت (ع) اختصاص دارد. بخش دوم آن ، شامل دو فصل است که در فصل اول به جایگاه و شان تفسیری اهل بیت (ع) در سنت قرآن کریم و در فصل دوم به جایگاه و شان تفسیری اهل بیت (ع) در سنت نبوی (ع) پرداخته است.بخش سوم این مجموعه ، نیز در دو فصل تدوین شده است که فصل اول آن نظری به شیوه های مطرود تفسیری از دیدگاه اهل بیت (ع) افکنده و در فصل دوم شیوه های تفسیری مورد استفاده اهل بیت (ع) را مطرح نموده است.

به نظر می‌رسد درطول سیزده قرن اسلوب غالب بر تفسیر، تفسیر ترتیبی بوده است و مفسران تا قرن چهاردهم به تفسیر موضوعی که اسلوب دیگری در تفسیر است، عنایت کمتری داشته‌اند. این در حالی است که تفسیر موضوعی ممکن است از نظر اصطلاح، اصطلاحی نو ظهور باشد ولی اصل آن از زمان نزول قرآن و همراه تفسیر ترتیبی وجود داشته است. این مطلب از روایات و بیانات پیامبر6و ائمه معصومین:که منشاء علم تفسیر هستند و بیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمی و محک داوری مورد توجه است، قابل اثبات است. در تفسیر موضوعی علاوه بر روش قرآن به قرآن می‌توان از سایر روش‌های تفسیری از جمله روش تفسیر روایی، عقلی، علمی و غیره نیز کمک جست. به علاوه تفسیر موضوعی گرچه دارای همگونی صوری با تفسیر قرآن به قرآن است ولی به دلیل این که هرکدام دارای اهداف متمایزی هستند نمی‌توان آن‌ها را با هم یکی دانست. همچنین باید گفت گرچه شیوه‌ی تفسیر موضوعی دارای موافقان و مخالفانی است؛ ولی با این وجود بررسی روایات و بیانات اهل‌بیت: نشان می‌دهد که این شیوه‌ی تفسیر مورد تایید ایشان است. این روایات به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارت است از روایات دلالت کننده به جایگاه قرآن؛ روایات ارائه کننده تفسیر موضوعی؛ روایات ناظر به تقسیم بندی معارف قرآن. به علاوه ائمه‌ معصومین:در زمینه‌ی بیان معارف گوناگون اخلاقی، اعتقادی و فقهی و غیره و در قالب‌های متنوعی چون نامه، خطبه، مناظره و ادعیه شیوه گردآوری آیات مربوط به یک موضوع و جمع‏بندی و سپس استفاده از آن را آموخته‌اند. همچنین تدوین آثاری در موضوع آیات الاحکام و آیات نازله در شان اهل بیت:توسط شاگردان و اصحاب ایشان و تالیف کتاب‌هایی چون تنزیه الانبیاء، در عصر معصومین:و دوره‌ی نزدیک به عصر ایشان می‌تواند گویای این مطلب باشد که تفسیر موضوعی در مکتب تفسیری و سیره‌ی اهل‌بیت:دارای پیشینه قابل توجهی است. اقسام تفسیر موضوعی عبارتند از: 1- تفسیر موضوعی با رویکرد فهم ارتباط معنایی آیات بر مبنای نظریه وحدت هدف در سوره‌ها؛ 2- تفسیر موضوعی واژگانی؛ 3- تفسیر موضوعی با رویکرد فهم ارتباط معنایی آیات بر مبنای وحدت لفظ و وحدت مفهوم؛ به نظر می‌رسد جوانه‏های این اقسام، گاه به طور مستقیم و گاه غیر مستقیم در بیانات ائمه معصومین:قابل مشاهده است. کلید واژه: تفسیرقرآن، تفسیر موضوعی، اهل بیت:.

فضائل اهل بیت علیهم‌السلام در قرآن کریم به صراحت و با ذکر نام و نشان نیامده است با این وجود، مفسران هنگام تفسیر آیات و سور قرآنی، با روایات و حقایق تاریخی فراوانی در ارتباط با آن دسته از آیات قرآنی که بنوعی بر فضائل اهل بیت علیهم‌السلام دلالت دارند مواجه شده‌اند و آنها را در جای جای تفاسیرشان درج کرده‌اند و در نتیجه کتب تفسیری از جمله تفاسیر جامع اهل سنت منابع ارزنده‌ای را برای دستیابی به فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام تشکیل داده‌اند. در این پایان‌نامه اهم تفاسیر علمای اهل سنت در این ارتباط مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است به این ترتیب که آیات وارده در شان اهل‌بیت علیهم‌السلام یکایک در تفاسیر اهل‌سنت مورد بررسی قرار گرفته و آنگاه با مقایسهء تفاسیر مورد بررسی به بیان موارد اشتراک و پس از آن به موارد مورد اختلاف پرداخته شده و مالا نتایج ذیل به دست آمده است : نخست آنکه میان فرق مسلمین نقاط اشتراک فراوانی وجود دارد، چرا که در توحید نبوت ، قبله، کعبه و بیشتر احکام فقهی با یکدیگر اتفاق‌نظر داشته و تنها اصلی که موجب افتراق شیعیان با براداران سنی مذهب ایشان می‌گردد مسئله ولایت و امامت است ، دیگر آنکه در جهت تقریب افکار و اذهان پیروان فرق اسلامی در راستای تاکید بر نقاط اشتراک بایستی بر فضائل اهل بیت علیهم‌السلام که به وفور در تفاسیر اهل سنت آمده است شناسایی حاصل نموده و به معرفی آنها پرداخت .

موضوع این پژوهش «شیوه‌های تربیتی از منظر علم و سیره اهل بیت علیهم السلام» می‌باشد. فرزندان در مراحل مختلف تأثیرات جسمی و روحی خود را از محیط اطراف به خصوص والدین و مربیان خود می‌گیرند از این رو والدین در تربیت فرزندان نقش مهم و اساسی داشته و نسبت به دیگر عوامل موثر در تربیت همچون مدرسه و دوستان نقش موثرتری دارند، به طوری که می‌توان گفت سرنوشت فرزندان و بالطبع سرنوشت جامعه به دست آنها است. بنابراین اگر والدین فرزندان خود را در تمامی مراحل رشد بر اساس سیره اهل بیت و علم تربیت کنند و بتوانند انسانهای سالمی از جهت جسمی و روحی تحویل جامعه دهند به طور یقین گام بزرگی در پیشرفت و ترقی جامعه خود برداشته اند.با توجه به تأکید دین و علم بر مسئله تربیت، در این پژوهش تلاش شده با بهره گیری از منابع روایی، شروح نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و مراجعه به کتب تربیتی و همچنین کتب تخصصی روان شناسی و تأمل در سیره اهل بیت علیهم السلام در قالب سه فصل مورد بررسی قرار دهیم. در فصل اول پس از توضیح مفاهیم و اصطلاحات و بیان اهمیت و جایگاه تربیت و مفاهیم مرتبط با آنمورد بررسی قرار گرفته است، در فصل دوم سپس به برشماری مهم ترین شیوهای تربیت از دیدگاه علم و سیره اهل بیت علیهم السلام انجام شد. شیوه 1ـ الگو پذیری،2ـ محبت،3ـ موعظه،4ـ تشویق و تنبیه. شیوه‌های تربیت را از نگاه اهل بیت مورد بررسی قرار می‌دهیم چون انسان‌های وارسته و کاملی بودند جانشین خدا بر روی زمین و بهترین معلمان تربیت و وجود معنوی بر دنیوی بر آنها چیره بود از این رو در کنار سیره اهل بیت به دیدگاه علم و نظر بزرگان و روان شناسان دیگر هم می‌پردازیم تا مبحث ما کاملتر شود و اینکه بین دانش علم و اهل بیت تا چه اندازه نقطه نظرات مشترک و یا تناقض وجود دارد و اینکه آیا علم امروز شیوه تربیت اهل بیت را که در چندین قرن قبل از ما می‌زیستند را قبول دارند یا نظراتی مخالف آنها را دارند. در فصل سوم به ارزشیابی شیوه تربیت در سه دوره کودکی ، نوجوانی و جوانی پرداخته می‌شود با بررسی این سه دوران که مهم ترین فصل این پژوهش نامه می‌باشد متوجه می‌شویم که تربیت با توجه به سنین مختلف فرق می‌کند و والدین و زمامداران باید به این امر مهم اهتمام ویژه‌ای بورزند