جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن معجزه بزرگ پیامبر اسلام و متنی فرابشری است، که پژوهشگران از جنبه‌های مختلفی آن را مورد بررسی قرار داده اند؛ تعدّد معانی برخی واژگان در قرآن و سطوح معنایی متعددی که برخی واژگان قرآنی دارند، در تمام مذاهب اسلامی پذیرفته شده است، گاهی یک لفظ در سوره ای از قرآن می تواند معانی متعددی را به خواننده منتقل کند، سطوح گوناگون معنایی در قرآن سبب شده گاهی مفسران برداشت های متعددی از یک آیه داشته باشند، اعتقاد به ساختار چندمعنایی بودن واژگان در شمار مهم‌ترین مبانی تفسیر قرآن است. بر این اساس، برای هر آیه، پس از گذر از معنایی ظاهری، می‌باید به معنایی درونی و لایه‌های بعدی معانی آیات توجه کرد. در این نوشتار پژوهشگرتلاش کرده است بستری فراهم سازد تا ضمن بررسی آیاتی که حاوی واژگان متعدد المعانی هستند، عملکرد علامه طباطبایی و علامه آلوسی را در دو تفسیر «المیزان» و «روح المعانی» در حیطه این نوع از واژگان، نشان دهد. پژوهش حاضر با هدف شناساندن مواضع وجایگاههای چند معنایی های مهم دربرخی سوره های قرآن کریم و بررسی وتطبیق دو تفسیرمذکور ضمن بیان نقاط قوت و ضعف هردوتفسیرو بیان اصول درستِ قواعد وقرائن فهم معنا، به یک درک دقیق ویکسان برسد؛ بنابر این با روش توصیفی - تحلیلی با تکیه برمنابع کتابخانه ای تلاش نموده اهمیت کشف معانی ثانویه و تأثیرآن در فهم عمیق قرآن و نقش دوتفسیر"المیزان " و"روح المعانی" در انتقال معانی الفاظ وعبارتهای چندمعنایی را بررسی کند، و بیان نموده که این دو مفسراز چه روش و مبنایی برای فهم معانی الفاظ وعبارتهای چند معنایی درقرآن بهره جسته اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کشف معنای ثانویه، فهم و درک مطالب را برای مخاطبان قرآن آسان‌تر کرده، و در برخی موارد موجب گردیده احکام نادرست از متن قرآن برداشت نشود. به فراخور موضوع مورد مطالعه، تفسیر المیزان که دیدگاه های یک عالم شیعه اثنا عشری علامه طباطبایی به روش کلامی، و روح المعانی دربردارنده دیدگاه های یک عالم سنی علامه آلوسی به روش اشعری مورد واکاوی قرار گرفته، و مشخص شد علامه طباطبایی و علامه آلوسی فقط به معنای فرهنگ واژگانی کلمات اکتفاء نکرده اند بلکه معنای دوم و بیشتر را نیز برای برخی واژگان در نظر گرفته اند تا ترجمه ای درست و دقیق ارائه دهند و مخاطب را با مفهوم صحیح عبارت آشنا کنند. علامه طباطبایی و علامه آلوسی برای یافتن معنای مراد از علم لغت و تفسیر استفاده کرده اند.

ارتباط میان شرط ﴿وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُواْ فیِ الْیَتَامَی‏﴾ و جوابِ ﴿فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِنَ النِّسَاءِ مَثْنیَ‏ وَ ثُلَاثَ وَ رُبَاع‏﴾ در سومین آیه از سوره نساء از چالش‌های تفسیری بوده که اثر خود را به‌ صورت اختلافاتِ فراوانِ ترجمه‌ای برجای گذاشته است. ترجمه‌های ارائه‌شده پیرامون این ساختار شرط را می‌توان در 7گونه و با محوریت معادل‌یابی از «مِنَ النِّسَاءِ» به صورت‌های زنان، زنان دلخواه، زنان یتیم و غیریتیم، مادر آن ایتام، زنان بالغه، زنان متناسب با عدالت و نهایتاً زنان دیگری غیر از ایتام دسته‌بندی کرد. در این میان به معیاری جهت ترجیح و نقد ترجمه‌ها نیاز بوده که قدرت فهم و تحلیلِ آرای تفسیری را به دلیل وابستگی ترجمه به تفسیر دارا باشد. جهت انجام این بررسی روش مورداستفاده شیوه توصیفی- تحلیلی و به‌طور مشخص روش تحلیل ساختاری سوره‌ها بوده که در آن سوره به مثابه شبکه‌ای در هم‌تنیده از موضوعات مختلف با محوریت سیاق‌هاست. با این معیار گونه هفتم به‌ عنوان ترجمه منتخب برگزیده ‌شده و به‌ صورت ذیل قابل ‌ارائه است: «اگر می‌ترسید که در مورد یتیمان به قسط رفتار نکنید با زنانِ(دیگری غیر از ایتام) به تعداد دو تا، سه تا و چهار تا ازدواج کنید». از این‌رو می­توان مهم­ترین دستاورد این پژوهش را ارائه معیاری درون­متنی جهت تنقیح ترجمه­های پیشنهادی برای متن قرآن به شمار آورد. در نتیجه استفاده از ساختار آیه، ساختار سیاق، ساختار فصل، ساختار سوره و غرض آن مبنای ارزیابی ترجمه­­ها و ارائه ترجمه صحیح است. پیاده­سازی این روشِ نقد ترجمه بر سوره طویل نساء در پژوهش پیش­رو، نمونه­­ای جهت اثبات اثر ساختار در نقد و ترجیح ترجمه ها در سراسر قرآن خواهد بود.

هدف پژوهش حاضر تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که زمان تقریبی نزول آیات مورد بررسی، مربوط به زمان بعد از جنگ اُحد و اواخر سال سوم و اوایل سال چهارم هجرت می‌باشد. موضوعات مطرح شده در این آیات، بیشتر روابط اجتماعی بین مسلمانان است. این نوع ارتباط مربوط به دوره بعد از هجرت و دوره ده ساله نبوت پیامبر اسلام (ص) است. موضوع دیگر مطرح در این آیات، مربوط به سرپرستی و رسیدگی به امور زنان و کودکان بی‌سرپرست است که با ازدواج مجدد زنان بی‌سرپرست، یک حامی و مربی برای فرزندانشان فراهم می‌شد.

از جمله شاخه­ های مطالعاتی حوزۀ معناشناسی، بحث «تحوّل معنایی واژگان» در قرآن کریم است که به معنای توجه به تغییرات ایجاد شده در معنا و مفهوم برخی واژگان در قرآن و پیشینۀ معنایی آن در دوران پیش از نزول یعنی در عصر جاهلی است. تضییق مفهومی به عنوان یکی از این تحولات معنایی، به معنای آن است که ﺗﻌﺪاد اﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ با گذشت زمان و تحول جریانات رو ﺑﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﻬﺎده، و ﯾﮏ واژه، دریک معنا منحصر شده اﺳﺖ. این اصل آن­ هنگام که برای بررسی واژه­ای در همان هنگام نزول اعمال شود، امری طبیعی و بدون نقد است. اما تضییق مفهوم یا معنا در قرآن هنگامی از مدار صحت خارج می­شود که میان نزول قرآن و تفسیر آن فاصلۀ بسیاری قرار گرفته باشد و مفسران بخواهند براساس تضییق مفهومی که برای یک واژه در عصر تفسیر رخ داده، کلام را تفسیر و معنا کنند. برخی از واژگان قرآن مانند ضرب در آیۀ 34 نساء از این سرنوشت برخوردار بوده است. هنگامۀ نزول قرآن این واژه از معانی بسیار متعدد برخوردار بود که یکی از معانی شایع آن نکاح بود. اما پس از چند قرن مفسران که بیشتر و اولین آن­ها غیرعرب ­زبان بودند، مفهوم گستردۀ ضرب را در کتک زدن حصر نموده و پس از آن در پی توجیهات متعدد در تفسیر آیه برآمدند. این پژوهش برآن است تا با بررسی معناشناسانۀ این واژه و تبیین معانی گستردۀ ضرب و تمرکز بر معنای نکاح برای آن تفسیری نو از آیه ارائه دهد و با ادله­ ها و مستندات دیگر آن ­را تحکیم بخشد.

موضوع این پژوهش، بررسی شبهات کتاب نقد قرآن پیرامون ازدواج‌های پیامبر(ص) و یک موضوع میان رشته‌ای و بدون پیشینه‌ی اختصاصی می‌باشد که با روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا اطلاعات مورد نیاز را از منابع تفسیری، روایی، فقهی، کلامی و تاریخی گزارش کرده و سپس به جمع‌بندی و نقد شبهات سها پرداخته است؛ شبهات سها عبارت است از: اتّهام شهوت‌رانی به پیامبر(ص) از طریق تجویز بی حدّ و حصر زنان؛ تصاحب زنان از طریق هبه و برده گیری؛ تصاحب نمودن زن شوهردار؛ بی‌عدالتی نمودن در بین همسران؛ ارتکاب نقض حقوق در ازدواج با عایشه؛ ارتکاب بی‌عدالتی در تحریم ماریه؛ بشری بودن قرآن به دلیل وقوع نسخ در آن؛ ورود جواز چندهمسری در قرآن از فرهنگ زمانه؛ سود نداشتن امور خصوصی پیامبر(ص) در هدایت انسان؛ عدم لزوم بودن آیات افک جزء قرآن؛ پاسخ‌های ارائه شده به ترتیب عبارت می‌باشد از: بودن آیه‌ی پنجاه سوره احزاب در مقام بیان جواز ازدواج پیامبر(ص) با هفت صنفی از زنان؛ ثابت نبودن پذیرش هبه از جانب پیامبر(ص) از نظر تاریخی؛ جایز بودن برده گیری در جنگ شرعی و تصرّفات مترتّب بر آن؛ صورت گرفتن ازدواج با زینب به‌منظور باطل نمودن سنّت جاهلی؛ بودن سنّ عایشه بین ۱۳–۱۷ سال در هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و صورت گرفتن این ازدواج به‌منظور جلب حمایت قبیله‌ی تیم؛ خلط نمودن سها بین «حقّ قَسم» و «حقّ مجامعت» و واجب نبودن رعایت اوّلی بر پیامبر(ص)؛ نبودن محروم نمودن پیامبر(ص) خودش را از امر مباح از مسقطات عدالت؛ نفی شدن عدالت حقیقی در آیه ۱۲۹ نساء و شرط قرار گرفتن عدالت تقریبی عملی در آیه ۳ نساء و بودن حقیقت نسخ تقیید زمانی در اطلاق حکم؛ تجویز شدن تعدّد زوجات برای حلّ معضلات اجتماعی و پذیرفته شدن آن در اسلام به‌صورت محدود و مشروط؛ بودن تخییر زنان پیامبر(ص) دلیلی بر نفی تعدّد زوجات او به‌منظور شهوت‌رانی؛ بودن نزول آیات ۱۱–۲۶ سوره نور در دفاع از پیامبر(ص) در قضیّه‌ی افک به ماریه؛ در نهایت به این نتیجه رسیده است که این شبهات مخلّ به عصمت و نبوّت پیامبر(ص) و وحیانیّت قرآن نیست.

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 1 این جلد با ذکر احادیثی در باب فضل و فضیلت قرآن و عقل شروع شده و سپس به تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل میپردازد: بقره آل عمران نساء مائده انعام

موضوع پایان نامه من شرح مفاد آیات زنان در تفسیری است که از قرآن الهام گرفته شده) توسط فضل او و محمد متولی الشعراوی (اندیشه های قرآن) یک مطالعه کاربردی در مورد سوره نساء و طلاق). از آنجا که پیام من مربوط به توضیح موضوع احکام زنان از طریق سوره نسا و همچنین طلاق سوزو از طریق تفسیری از قرآن با الهام از محمد حسین فضل الله و همچنین تفسیر اندیشه های قرآن است. توسط محمد متولی الشعراوی، جایی که من از طریق این پایان نامه به رویکرد مقایسه ای بین تفسیر قرآن با الهام از محمد حسین فضل الله و تفسیر اندیشه‌های قرآن توسط محمد متولی الشعراوی در توضیح احکام زنان از طریق سوره نساء و همچنین سوره طلاق. و من از طریق این پایان‌نامه به این نتیجه رسیدم که برخی احکام مربوط به زنان در سوره نساء و سوره طلاق وجود دارد که مفسران در مورد آنها به توافق رسیده‌اند، ولی در مورد برخی از آیات مفسران اختلاف‌نظر دارند.

خداوند متعال در آیات 78 و 79 سوره نساء، سرچشمه و منشأ سیئات و حسنات را به خود نسبت داده، اما در آیه 79 همین سوره، تحقق حسنات را از جانب خود و سیئات را از جانب بشر دانسته است. این امر موجب شده است گروهی بدون توجه به اسالیب کلام، عدم بهره گیری از معنای صحیح واژگان و استفاده نکردن از روش درست در فهم قرآن، ادعای موهوم تناقض میان دو آیه را مطرح کنند. مقاله حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و بر مبنای جمع آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای تدوین شده است، در پی پاسخ به این پرسش است که مراد الهی از نسبت سیئات به خود و بشر چیست؟ برای پاسخگویی به این سؤال، ابتدا رویکردهای متفاوت مفسران بیان و سپس ناکارآمدی هر یک بررسی می شود. پس از بررس یهای انجام شده، دیدگاه علامه طباطبایی (ره)به دلیل اتقان، استحکام و قوت استدلال و ارائه راه حل بهتر در جمع میان دو آیه، پاسخی مناسب دانسته شده است و ادله و شواهد برگزیدگی آن ذکر م یگردد.

پژوهش در زمینه مسائل زنان از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مباحث عصر حاضر است. در این‌باره ، بررسی آیات چالش‌برانگیز قرآن در باب حقوق زنان اهمیت بسیار دارد، از جمله این آیات می‌توان به آیه ۳۴ سوره نساء اشاره نمود. بدین منظور در پژوهش حاضر دیدگاههای نواندیشان دینی ایرانی بیان‌گردیده تا از این رهگذر، تفاسیر نوین از آیه مورد نظر مورد ارزیابی قرار‌گیرد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است. در نوشتار حاضر ابتدا نظرات لغویان و مفسران به عنوان زمینه و پیشینه پژوهش بیان-گردید و سپس اقوال نواندیشان دینی ایرانی مطرح‌گردید. برای ذکر این اقوال از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی بهره جسته‌ایم. از مفاهیم به کار رفته در آیه، سه مفهوم قوامیت مردان، فضل و ضرب زنان بیشتر مورد توجه قرارگرفته‌است. در مورد قوامیت به دو حوزه معنایی اشاره‌گردید که در معنای اول محافظت، نگهبانی و خدمتگزاری و در معنای دوم نیز مدیریت و ریاست مرد در خانواده ذکرشد. در باب فضل نیز به سه معنای قوای جسمی بالاتر مرد، انفاق مالی و نیز حضور اجتماعی بالاتر وی در عصر نزول اشاره‌شد. در معنای ضرب نیز نواندیشان مورد نظر پژوهش حاضر به معنای حقیقی زدن اشاره نمودند. یافته‌های این پژوهش نشان داد که نواندیشان در بیان نظرات فوق برخی مبانی نظیر تاریخمندی متن، بازنگری بر اساس حقوق بشر را سرلوحه کار خویش قرار داده‌اند که در میزان کارآمدی و روشمندی آنها نظرات یکسانی وجودندارد. در مجموع نظر غالب نواندیشان بدین شرح است که قوامیت و فضل مردان و ضرب زنان مختص شرایط و عرف زمان نزول بوده و در عصر کنونی موضوعیت ندارد. از پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت که در عصر حاضر برخی احکام مندرج در قرآن از جمله احکام بانوان نیاز به بازنگری دارد و در این راستا برخی تغییرات صحیح و سازنده می‌تواند در وضع موجود زنان تأثیرات مثبتی را ایجادکند. با این همه باید تغییر‌پذیری به کمک مبانی، قواعد و معیارهای متقن و صحیح صورت‌گیرد و در این مسیر ضمن توجه به بستر و عرف زمان نزول، نباید از پیامهای کلی و جاودان کلام الهی و تجرید احکام الهی از خصوصیات زمانی و مکانی و تسری آنها به دیگر زمان‌ها نیز غافل‌شد.

هدف از انجام پژوهش پیش‏رو«مطالعه‏ی تطبیقی روش‏شناسی مفسّران و محقّقان معاصر در آیات مربوط به زنان در سوره‏های نساء و نمل» می‌باشد. در قرآن، آیات فراوانی درباره‌ زنان وجود دارد که برخی مفسّران، آن‏ها را به گونه‌ای تفسیر نموده‌اند که هویّت و شخصیّت انسانی زن را زیرسؤال برده‌اند، گرچه برخی دیگر نیز شخصیت زن را در همان آیات برابر با مردان دانسته‌اند. سؤال اصلی در این پژوهش آن است که کدامیک از گونه‌های مختلف روش‌های تفسیری مفسّران در فرایند تفسیر در آیات مربوط به زنان، متناسب با شرایط نوین زنان در عصر حاضر است؟ اکثر تفاسیر تا پیش از قرن چهاردهم و نیز بسیاری از تفاسیر این قرن در آیات زنان با گرایش‌های روایی، فقهی، کلامی، ادبی، عرفانی، فلسفی، اشاری و نظایر آن به رشته تحریر درآمده است. در حالی که پژوهش‏گران و اصلاح‏گران مسلمان معاصر در نتیجه تلاش‌های افرادی همچون محمد عبده، رشید رضا، علامه فضل‌الله، علامه طباطبایی و زنان مفسری چون آمنه ودود، عایشه بنت‌الشاطی، بانو امین، بانو گرجی و ...، با نگاه اجتماعی در تفسیر قرآن‌کریم خصوصاً آیات مربوط به زنان به تفسیر معاصر سمت و سویی تازه بخشیده‏اند. در این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی این مسئله پرداخته‏، فرضیه محقق آن است که تحلیل هرمنوتیکی بیش از سایر روش‌ها در تبیین عصری مسائل مربوط به زنان تأثیر دارد؛ و نتایج پژوهش نیز نشان داد روش‏ مفسّران و محقّقان معاصر، در تفسیر به روز آیات مربوط به زنان در سوره‏های نساء و نمل، متفاوت بوده و غالب این تفاسیر از روش‏های اجتماعی بهره گرفته و کمتر متأثر از احادیث و روش‏های کلامی، فقهی، فلسفی و عرفانی بوده‌اند. همچنین جنسیّت مفسّر در تفسیر این آیات مؤثّر بوده گرچه قابل تعمیم نمی‏باشد. بر اساس این داده‏ها، رویکرد مفسّران معاصر به مسئله زنان، تا حد زیادی آغاز گفتمانی نوین و پاسخ‏گویانه در برابری حقوقی و آزادی زنان از نگاه گردیده اسلام است. توجه ویژه‌ی قرآن به مسائل زنان با بررسی اوضاع و شرایط آنان پس از اسلام از نظر این مفسران غیر قابل انکار است و نشانه‏های ارج‌گذاری اسلام به زنان به زبان عصری قابل بازنمایی است.