جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشیت واراده الهی از آموزه های علم قرآن وحدیث است، در توضیح فعل الهی در قرآن وروایات گاه تنها اراده یا مشیت ذکر شده است وگاه اراده ومشیت با هم ودر کنار قضا وقدر وگاه غیر از قضا وقدر اموری چون اذن وکتاب واجل نیز ذکر شده است. متکلمان فاعلیت خداوند را فاعلیت بالاراده وبر خلاف فیلسوفان اراده را به عنوان صفت فعلی غیر از علم در نظر می گیرند، اما در تحلیل مشیت واراده در کتابهای کلامی کمتر تحلیل دیده می شود. ودر این راستا یکی از متکلمان معاصر یعنی میرزا مهدی اصفهانی در آثار خود سعی کرده است مشیت واراده را تحلیل کرده وبر اساس آن به تحلیل فعل الهی بپردازد. در این رساله می خواهیم مشیت واراده را در قرآن وحدیث تحلیل کرده وبر اساس آن ماهیت فعل الهی را توضیح دهیم، ودر این راستا از تحلیل های میرزا مهدی اصفهانی نیز بهره خواهیم گرفت، البته ممکن است برخی دیدگاه های ایشان مورد نقد وبررسی قرار گرفته وپذیرفته نشود. میرزا مهدی اصفهانی در موضوع مشیت واراده الهی مساله «رأی الهی» را مطرح میکند وآن را اولین مرحله از مراحل فعل الهی می داند، وچنین تبیین میکند که علم الهی فقط کاشف می باشد واین کشف در بردارنده کیان ونقیضش میباشد واولین مرتبه برای تحقّق فعل الهی لزوم وجود عاملی تعیین کننده ومخصص می باشد که یکی از دو طرف «کیان» یا «لا کیان» را برگزیند، واین امر همان «رأی» می باشدکه تجلّی آن طبق مراحل متعدّد تحقق فعل الهی در مشیت وارادت وقدر وقضا الهی نمود می کند، ودر همه این مراحل حتی بداء تأثیر گذار می باشد. وفرضیه های این تحقیق این است که در احادیث آمده است «مشیت» ابتدای فعل می باشد، وعبارت است از اهتمام به انجام یک فعل، و«اراده» عبارتست از ثبوت مشیت وعزیمت بر آنچه مشیت شده است وقصد ومیل قاطع جهت انجام فعل. وبا استقرای مشیت واراده الهی در قرآن واحادیث میتوان به معنای دقیق این دو صفت الهی دست یافت. وهمانگونه که میرزا مهدی اصفهانی تحلیل کرده است «علم الهی» شانیت کاشفیت دارد، واین کشف از هیچ محدودیتی برخوردار نیست، وبه صورت همزمان در بردارنده کشف نقیضین می باشد، وهم کاشف «کیان» وهم نقیضش «لا کیان» می باشد، البته اجتماع این نقیضین در مرحله علم ودر رتبه واحد مستلزم تناقض نمیباشد، چون تناقض در مرحله «تحقق» و«واقعیت» صورت میگیرد نه در مرحله «کشف» که مرحله «علم بلا معلوم» می باشد، ومرحله کاشف اشیایی است که اصلا «تحقّق» و«واقعیت» ندارد. وبرای صدور «فعل الهی» بعد از مرحله علم به نقیضین وجود یک عامل برای «تعیین» و«تخصیص» یکی از دو نقیض لازم میباشد، تا علّت صدور فعل باشد. واین علّت نمیتواند خود «علم» باشد؛ چون علم فقط شانیت «کشف» را دارد وقابلیت تاثیر ذاتی ومستقیم ندارد، وکاشفیت علم در یک مرتبه شامل شیء ونقیضش میباشد، پس علم نمیتواند علت باشد وگرنه مستلزم «اجتماع نقیضین» می گردد. همچنین این علت نمیتواند خود «ذات الهی» بعنوان «فاعل موجب» باشد؛ چون این امر مستلزم قول به قدم عالم میگردد. ودر این راستا علتی که برای این امر مطرح می شود «رأی الهی» می باشد، و«رأی» از صفات فعل الهی میباشد، وصفت کمال است، واز ذات الهی جدایی ناپذیر است، واصل وجودش برای ذات الهی واجب است، اما عملکردش در تعیین یکی از دو طرف کیان ونقیضش در دایره اختیار الهی قرار دارد. رأی الهی نیز در این میان نیاز به «مرجح» ندارد؛ چرا که نیاز به مرجح در امور «واقعی» می باشد، اما عملکرد رأی در حیطه علم الهی است که «واقعی» نیست وفقط «کشف بلامکشوف» است، وقبل از واقع شدن وقبل از شیئت وقبل از کینونیت می باشد، واین رأی هست که با تاثیرش موجب «شیئیت» اشیاء میگردد وبه کاین «کینونیت» می بخشد وآنها را به امور «واقعی» تبدیل میکند. «رأی» در واقع در رتبه فعل الهی قرار دارد، وبعد از «علم الهی» می باشد که در رتبه ذات الهی قرار دارد، ورابطه آن با خدا رابطه «مالکیت» می باشد، وخداوند «مالک رأی» می باشد، ومالکیت الهی رأی صفت ذات وعین ذات الهی میباشد، واین «رأی» به کمک «علم الهی» عمل میکند وموجب «کینونیت» کاینات و«شییت» اشیاء میگردد. واهمیت موضوع مشیت واراده الهی در این است که حلقه ی وصلی میان ذات الهی وفعل الهی میباشد، واین موضوع از اهمیت شایانی جهت شناخت أفعال خداوند برخوردار است، ودر شناخت تمام صفات افعالی خداوند تاثیر بسزایی دارد. از سوی دیگر میرزا مهدی اصفهانی با تمرکز بر آیات واحادیث سعی کرده است تحلیل جدیدی از مشیت واراده الهی بیان کند که ضرورت دارد مورد بررسی قرار گیرد.

با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه‌ی خداشناسی در اعصار و ادیان، به خصوص در ادیان ابراهیمی و دین مبین اسلام، که اصل توحید را مهم ترین اصل خود قرار داده است؛ تحقیق حاضر به بررسی توحید از منظر آیات و روایات پرداخته و وجود خداوند و صفات او را اثبات و بیان نموده است. این بررسی به روش کتابخانه‌ای، از میان چندین کتاب فارسی و عربی زبان که به این مهم پرداخته‌اند، گردآوری شده است و سپس به جهت هدف مدنظر در تحقیق به زبان انگلیسی نوشته شده است. در این بررسی روشن می‌گردد که قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار (علیهم السلام) به روش‌های گوناگون با ادله مختلف، (که فلاسفه و متکلمان هم تقریرهای خود را از آن ادله دارند) وجود مبدأ متعالی را برای عالم ضروری می‌دانند و اقسام و مراتب توحید را نیز بیان داشته‌اند. در این تحقیق با بیان براهین نظم، حدوث، امکان و وجوب و فطرت وجود خداوند تعالی اثبات می‌گردد و نمونه آیات و روایات که اشاره به این براهین دارند، آورده شده است. همچنین بعد از اثبات وجود خداوند، مراتب و اقسام توحید از جمله؛ توحید ذاتی، صفاتی، افعالی، عبادی و مباحث ذیل آن‌ها با نقطه نظر آیات و روایات بیان شده است. در انتها چندین برهان بر وحدانیت خدا نیز بیان شده است. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

این پایان نامه در بردارنده اعتقادات شیخ محمد بن یعقوب کلینی پیرامون خدا شناسی می‌باشد و شیوه‌ای که در این أثر دنبال شده است شیوه تقطیع و تنظیم داده‌های حدیث أهل بیت: جهت دستیابی به تصویری کامل و فراگیر از معارف حدیثی موجود در کتاب کافی می‌باشد .این اثر تقریباً دربردارنده صدها فیش حدیثی مربوط به خدا شناسی می‌باشد که از أحادیث کتاب کافی گرفته شد است، و در واقع تبیین کننده آرای کلامی شیخ کلینی میباشد و این اعتقادات در چهار فصل أساسی مربوط به کلیات و شناخت خداوند و صفات خداوند و أفعال خداوند ارائه داده شده است.و مهمترین موضوعاتی که در این أثر تبیین شده است موضوعاتی از قبیل اهمیت خداشناسی و بیان راه‌کارها و شیوه‌های شناخت خداوند و تبیین صفات ذاتی، فعلی، خبری، ثبوتی، سلبی خداوند و بررسی نحوه صدور فعل از خداوند و بیان تعامل خداوند با اشیاء و تبین چهل و هشت فعل از افعال الهی و بررسی موضوع جبر و تفویض و نقش خداوند در أفعال انسان می‌باشد.

«الردّ على شبهات الوهابيّة» نوشته غلامرضا كاردان، آن را به زبان عربى، در پاسخ به شبهات مطرح شده در يك كتاب، نگاشته است كه به گفتۀ وى اطلاعى از نويسنده و ناشر آن ندارد. همان گونه كه در مقدمۀ كتاب آمده است، ممانعت از انحراف و گمراهى عامۀ مردم و همچنين تقويت وحدت اسلامى و ازالۀ اختلافات از انگيزه‌ هاى او جهت تأليف كتاب بوده است. به عقيدۀ او بحث هاى علمى و ذكر ادله و براهين بر اساس تفاهم و برادرى در جهت وحدت اسلامى است. عنوان‌ بندى اين كتاب بر اساس موضوعات و شبهات مطرح شده از سوى اهل سنت مى‌ باشد و در 11 عنوان، عقائد شيعه را به اختصار بيان كرده است. با نگاهى به فهرست كتاب مشاهده مى‌ شود كه بر اساس ساختار سنتى مطالب تنظيم شده است و مباحث با ذكر يك عنوان از يكديگر تفكيك شده‌ اند. برخى از عناوين را نيز مى‌ توان در هم ادغام نمود.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا برنجکار، رییس انجمن کلام حوزه در دومین نشست از نخستین روز مدرسه زمستانی کلام امامیه به تبیین موضوع «نظریه های فطرت بنیاد» پرداخت. وی معنای فطرت را امر غیر اکتسابی یا اکتسابی روشن و بی نیاز از تحلیل و بررسی های پیچیده، فطرت محل بحث از نوع فطرت معرفتی دانست نه فطرت گرایشی. وی در ادامه به بیان تاریخچه دیدگاه های باب فطری معرفتی از گذشته تا عصر حاضر پرداخت و نظریات سقراط، افلاطون، ارسطو، دکارت، ابن سینا، شیخ حر عاملی، سیدبن طاووس، مدرسه کوفه، مدرسه قم، مدرسه بغداد و مدرسه حله را به صورت اجمال در این باب بررسی کرد. حجت الاسلام والمسلمین دکتر برنجکار اظهار داشت: در بین متلکمان اسلامی، براساس گزارش هایی که از مدرسه کوفه می بینیم، معرفت فطری را معرفت اضطراری می نامند به این معنا که ما مضطر هستیم به دانش معرفه الله و خداوند این معرفت را در دون ما قرار داده و اکتسابی نیست. شاهد بر این مطلب ادعای اشعری است بر این که جمهور امامیه قائل بودند معرفه الله و بلکه همه معارف مضطر است و استدلال در آن نقشی ندارد. وی افزود: البته در این میان هشام بن حکم و ابو محمد نظری مخالف با جمهور متکلمان امامیه دارند. رییس انجمن کلام حوزه خاطرنشان کرد: در مدرسه قم نیز مرحوم کلینی و صدوق قائل به اضطرار هستند و عام ذر را مطرح می کنند اما از شیخ مفید به بعد اضطرار کنارگذاشته و معرفت اکتسابی مطرح شد. در مدرسه بغداد و حله نیز این اضطرار دیگر مطرح نیست، اما در خراسان دوباره احیاء می شود. فطرت در قرآن و روایات وی نیز گفت: قرآن و روایات خداشناسی را امری مجهول که نیاز به استدلال و کشف داشته باشد مطرح نمی کنند. نه اینکه عقل توان اثبات نداشته باشد، بلکه به این معنا که راه منحصر به استدلال نیست، زیرا فطرت داریم و «کل مولود یولد علی الفطره». حجت الاسلام والمسلمین دکتر برنجکار اضافه کرد: بحث معرفت فطری در دو مقام قابل طرح است، نخست این که معرفت در چه موقفی به انسان داده شده است؟ پاسخ در آیات و روایات اشاره به عالم ذر دارد. دوم «چیستی ویژگی های معرفت»؛ معرفت است یا گرایش؟ آیات و روایات فطرت را تفسیر به گرایش از قبیل خداشناسی و خداجویی نکرده، بلکه تفسیر به معرفت می کنند. و چنین که برخی گفته اند معرفت مبهم نیست، بلکه در لسان روایات می بینیم اتفاقا معرفت صریح است و شدت دارد، چون از جنس معاینه و دمیدن مطرح شده است و این معاینه به معنای دیدن یا چشم نیست که علاوه حکایت از شناخت شدید دارد. و فطری بودن معرفت همیشه به این معنا نیست که به آن توجه وجود دارد، بلکه نیاز به تذکر همیشه وجود دارد و ارسال رسل به همین منظور است. تذکر به معرفت نیز از طریق مختلف اتفاق می افتد: نخست «استدلالات عقلی» و دیگری «از راه اسمائ و صفات». وی در ادامه به ویژگی های معرفت فطری پرداخت و بیان کرد: ویژی های معرفت فطری عبارتند از: معرفت فطری شدید است؛ لذا تعابیری مثل معاینه در روایات برای معرفت ذکر شده است این معرفت به قلب معروف است نه عقل معرفت فطری معرفت اساسی است و بقیه معرفت ها به ابن معرفت مربوط اند.

«الشامل في أصول الدين» تاليف عبدالملك جوينى در موضوع كلام اشاعره است. كتاب به زبان عربى و دربردارنده سه كتاب از مولف در اعتقادات اشاعره مى‌ باشد. الشامل داراى سه كتاب اصلى است كه عبارتند از: كتاب النظر كه به بحث و بررسى درباره حقيقت جوهر، تجانس جواهر، تحيز و معناى آن و نيز نفى تشبيه و معناى آن و ديدگاه معتزله درباره نفس اختصاص يافته است. كتاب التوحيد كه درباره جسم و معناى آن، اقامه برهان بر استحاله جسم بودن قديم، استحاله اجتماع دو جوهر در مكان واحد و راى اشاعره درباره استحاله اجتماع ضدين به بحث و بررسى مى‌ پردازد. كتاب العلل كه طى چند فصل درباره احوال (نظريه ويژه اشاعره) و نيز حقيقت معلول و... سخن مى‌ گويد.

فاعلیت خدا در ابتدا چگونه آغاز شد؟ حقیقت آن چیست و چه عوامل و صفات الهی از قبیل علم، قدرت و عشق در آن نقش داشتند؟ فاعلیت و فعل خدا بعد از شروع، یکی است یا متعدد؟ فاعلیت الهی چگونه با نظام علیت و اختیار آدمی قابل تبیین و توجیه است؟ آیا خدا بعد از خلقت می‌تواند به نحو مستقیم در جهان تاثیر بگذارد؟ آیا فعل الهی خط پایان و شروع مجددی دارد؟ در این کتاب جواب سئوالات فوق با رویکرد کلام عقلی ارائه شده است.