جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فطرت و طبیعت،نقش مهمی در سعادت و شقاوت انسان دارند.فطرت، با روح الهی مرتبط است که آلوده نکردن آن به گناه،انسان را رستگار و سیر صعودی به طرف خداوند را بر او هموار می‌سازد.ولی طبیعت،با بُعد جسمانی انسان مرتبط است که در صورت غلبه آن بر بُعد روحانی،انسان را به سیر نزولی سوق می‌دهد.از منظر امام، انسان از دو ساحت طبیعت و فطرت تشکیل شده است؛فطرت انسان،به «احسن‌تقویم»؛یعنی فطرت مخموره عجین شده؛اما به «اسفل‌السافلین»؛یعنی فطرت محجوبه و طبیعت سقوط کرده است.این پژوهش با هدف بررسی نقش فطرت و طبیعت در سیر صعودی و نزولی انسان است و به این پرسش پاسخ داده که از دیدگاه امام، فطرت و طبیعت چه نقشی در صعود و نزول جایگاه انسانی دارد؟روش پژوهش،روش توصیفی- تحلیلی است.یافته‌های تحقیق عبارتند از:تفکر، یقظه، تذکر، عزم و اراده، توبه، اخلاص و مشارطه، مراقبه و محاسبه باعث صعود انسان هستندو نسیان نفس، نفس اماره، حب نفس، اطاعت از شیطان و حب دنیا آدمی را به طرف نزول و سقوط می‌رسانند.بنابراین از نظرگاه امام ارتکاب معاصی به‌خاطر توجه انسان به عالم طبیعت، سبب ظلمت و کدورت دل و باعث خاموشی نور فطرت می‌شودو از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از ظلمت صفحه قلب، بیدار شدن از خواب غفلت(یقظه)و توبه است.

موضوع پژوهش حاضر، تأثیر معاد باوری در معنای زندگی ازنظر امام خمینی(س) است. معاد در اصطلاح به معنای اعتقاد به زندگی پس از مرگ است و یکی از مهم ترین اعتقادات مبنایی در زندگی مسلمانان است. معادباوران با ایمان وعقل به ندای فطریِ میل به جاودانگی، پاسخ داده و آن را سرلوحه زندگی فردی و اجتماعی خود قرار می دهند. اما منکرین معاد این میل را نادیده گرفته با غفلت آن را پوشانده اند. این میل فطری و اعتقاد دینی در بسیاری از ادیان الهی و غیر الهی وجود داشته واز مهم ترین دلایل وجود آن از نظر امام خمینی، ندای فطرت، آیات قرآن و... است. در واژگان معنای زندگی، معنای زندگی دارای سه مفهوم است: هدف زندگی، ارزشمند بودن زندگی و کارکرد زندگی، امام خمینی هدف را مفهوم معنای زندگی دانسته و معتقد است تنها انسان است که به جهت ویژگی های ممتاز و خاص خود یعنی فطرت خدایی جویی که به معادگرایی می انجامد می تواند مسیر صعود و کمال را پیموده و به واسطه معنویت ،به حقیــقت که هدف اصلی از خلقت آدمی به شمار می رود، نائل آید. بخش قابل توجهی از آثار امام خمینی به مسئله شناخت انسان و توانایی های او، مبدأ و معاد و هدف از خلقت آدمی و رشد او در بستر جامعه می پردازد؛ از نظر ایشان، جامعه و حکومت و دولت می تواند در معنویت و سعادت فرد تأثیر داشته باشد اما اصل با انسان است. بررسی دیدگاه امام خمینی درباره معنای زندگی و باور به معاد می تواند به عنوان الگوی آموزشی در دستور کار متولیان و مربیان قرار گیرد و از این راستا در سعادت جامعه نیز تأثیر گذار باشد. روش پژوهش در این پژوهش به نحو تحلیل منطقی است.

معرفت‌شناسی، شاخه‌ای از فلسفه و دانشی عقلی و پیشینی است و به‌میزان توان‌عقل و دستگاه‌های ادراکی بشر برای رسیدن به‌واقع می‌پردازد. راه‌های‌معرفت، روش شهودی و کشف است، که در محیط فکری غربی ازقرن هجدم تحت عنوان تجربه‌عرفانی مورد توجه قرارگرفت. درفضای فکری عارفان‌اسلامی معارف‌عرفانی با عناوین متنوع مثل شهودات، مشاهدات وتجلیات یادشده است. از این‌رو معرفت‌شناسی عرفانی شاخه‌ای ازدانش معرفت‌شناسی است. در دوره‌معاصر چه بسا اهمیت بیشتری نسبت به‌اصل معرفت‌شناسی پیداکرده است که تحلیل، بررسی و مقایسه معرفت‌شناسی عرفانی حضرت امام‌خمینی درسنت عرفان‌اسلامی و استیس درسنت فلسفه‌غربی که یکی عارف است و دیگری فیلسوف، بر ضرورت کار افزوده است. تحقیق حاضر که براساس روش کتابخانه‌ای ونگاه تحلیلی و توصیفی آثار این دو شخصیت فراهم آمده، براین گمان‌است که حضرت‌امام به‌شرافت و برتری معرفت‌عرفانی ازطریق شهودقلبی نسبت به‌شناخت‌های دیگر و استیس به‌فراذهن بودن معرفت‌عرفانی براساس شباهت‌‌‌ها و ماهیت یکسان به عینیت و واقع‌نمایی تجارب‌عرفانی تأکید می‌کنند. ازدید حضرت‌امام، حقیقت معرفت‌عرفانی عطای‌الهی، رفع حجاب ازحقیقت، رؤیت فقری موجودات واتحاد عارف با معروف است. دراین اتحاد وحدت شخصیه‌وجود و سریانی ظهورحق در مراتب‌تجلیات ساری و در باطنی‌ترین لایه‌تجلی تجربه می‌گردد. وی در اصل‌وقوع تجربه‌عرفانی شناخت‌آور و عینیت آن با استیس هم‌نظر است که فرایندهای ذهنی، عاطفی و احساس در شکل‌گیری معرفت‌عرفانی نقشی ندارد. درروش و مبانی‌عرفان، اختلاف‌اساسی با استیس دارد. معرفت حسی و عقلی معرفت‌های محدود، باواسطه و غایبانه‌‌اند که خطای معرفتی ازاین سه آسیب برمی‌خیزد. شهود به‌چند مرتبه ترسیم و قلب محور حقایق‌عرفانی است. حقایق‌عرفان برای عقل قابل‌درک، بیان‌پذیر و مشکل درفهم معرفت‌عرفانی ازناحیه شنونده است. ازدید استیس همه عرفان‌ها توحیدی، معرفت‌عرفانی وهبی و ورای طورعقل تصور و واجد ویژگی‌های هسته مشترک و ماهیت‌یکسان است. شناخت‌عرفانی از تجربه مستقیم واتحادی حاصل و معرفت‌عرفانی باهویت اصل‌شناختی نه‌تنها به‌میزان شناخت فلسفی و حسی معتبر، بلکه درصورت تحقق ارزشمند‌تر‌ است. وی به‌خاطر ضعف‌فلسفی ازتحلیل درست وحدت درعین کثرت عاجزاست. او بادیدگاه متفاوت ازحضرت‌امام، تجربه‌عرفارا بیان‌ناپذیر و دربهترین‌حالت تناقض‌نما می‌خواند. عارفان‌را درگفتارشان صادق، عرفان‌را منطق‌ناپذیر، آرای‌عرفانی‌را پرادوکسیکال، شطحیات‌را ازخصیصه‌عرفان و درساحه عرفان می‌داند.

قرآن کریم حقیقت لفظی و کتبی عالم وجود می باشد و به همین نسبت، عالم هستی نیز حقیقت عینی و تکوینی قرآن است.بدین لحاظ «بسم الله الرحمن الرحیم» سر آغاز کلمات خداوند در کتاب آسمانی و سر سلسله کلمات وجودی حق در نظام تکوین عالم است. از این رو بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان به تبیین و تفسیر این آیه شریفه پرداخته اند. در این پژوهش بناست به تحلیل و تبیین تفسیر «بسم الله الرحمن الرحیم» از نظر امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی و بیان نکات مهم و ارزشمند تفاسیر این بزرگان و همچنین تبیین نقاط اشتراک و اختلاف این سه فیلسوف و مفسر بزرگ بپردازیم. روش‌شناسی پژوهش:این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی و با راهبرد کیفی بوده که از طریق منابع کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی ملی صورت گرفته است. یافته‌ها: این پژوهش به تفصیل آراء امام خمینی (س)، علامه طباطبایی و دیدگاه نوینی که آیت الله جوادی آملی بر اساس ساختارهای زبانی (بسمله) بیان کرده اند، تبیین شده است و تطبیق و مقایسه هستی شناختی و انسان شناسی بین نظرات این سه دانشمند انجام شده است. تفسیر «بسم الله الرحمن الرحیم» از نظر این سه دانشمند، با وجود تفاوت‌هایی که با هم دارند تا حدودی قابل انطباق با یکدیگرند. نتیجه‌گیری: در تبیین عرفانی بسم الله، همه عالم اسماء الله و آیات حقّند که مطابق با کمال وجودی در مراتب وجود مرتّب شده اند؛ اسم اعظم، اولین، بزرگترین و محیط ترین آیه و تجلی خداوند است و در هر مرتبه از مراتب ذات و صفات و افعال به تناسب همان مرتبه تعریف می گردد. بسم الله در هر سوره و بلکه در هر قول و فعل با بسم الله دیگر سوره ها و افعال و اقوال متفاوت است. باء بسم الله به اعتباری تجلی اول یا حقیقت محمدیه است که مصداق عینی اسم اعظم می باشد. همچنین رحمان، ظهور بسط وجود و رحیم، ظهور کمال وجود است.

پژوهش پیش‌رو در صدد بیان خوانشی از نوآوری و تقریر برهان صدیقین از منظر امام خمینی(ره) و مقایسۀ آن با برهان وجودی آنسلم و دکارت است. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی و کتابخانه‌ای است. یکی از اشکالات اساسی برهان وجودی آنسلم-دکارت خلط بین مفهوم و مصداق یا حمل اولی و شایع صناعی است؛ این در حالی است که برهان صدیقین چه به تقریر سینوی و چه به تقریر صدرایی دچار چنین خبطی نیست. اما اصل بنیادی که امام خمینی(ره) را قادر می‌سازد تا روح جدیدی در براهین اثبات خدا بدمد این است که ایشان با مبانی استوار به بیان دیدگاه و خوانش خود از برهان صدیقین می‌پردازد و آن خروج از معنای مصطلح و الفاظ نظری در بیان برهان اثبات خداوند متعال است. ایشان معتقد است که اساساً برهان صدیقین مبتنی بر معرفت و شهود است و نیازمند مقدمات برهانی و فلسفی نیست.

فقه مهم‌ترین منبع برای تقنین در دولت اسلامی است. بنیان‌گذار جمهوری اسلامی نظریه بدیعی در دانش اصول فقه و در حوزه حکم شناسی با عنوان «نظریه خطابات قانونیه» ارائه کرده‌اند که شایسته است تأثیرات آن از جوانب مختلف از جمله در حوزه تقنین مورد مطالعه قرار گیرد. امام(ره) با الهام از قانون‌گذاری عرفی مبانی مشهور اصولیان را که به فعلیت شخصیِ حکم می‌انجامد، نقد کرده و به فعلیت عام رسیده‌اند. اراده قانون‌گذار در خطاب عام قانونی به یک انشاء واحد می‌انجامد و انحلالی نیست. خطاب عام قانونی، این امکان را فراهم می‌کند که جامعه، دولت و شخصیت حقوقی جمعی مکلف حکم قرار گیرد. علاوه بر مکلف، امکان توجه تکلیف جمعی و نظام‌مند را نیز فراهم می‌کند و بدین طریق فقه را از حوزه فردی به حوزه اجتماعی و حکومتی سوق می‌دهد و برای تقنین که یک موضوع جمعی است آماده می‌کند. علاوه بر قرائت مشهور از خطابات قانونیه، نظریه امام قابلیت خوانش های دیگری را نیز دارد. در مقدمات اثبات نظریه، فعلیت حکم مرحله‌ای است که شارع بایستی لوازم اجرا را ملاحظه کند. ولی فقیه می‌تواند مصالح اجرای حکم را سنجیده و در این مرحله نقش ایفا کند. این قرائت به مبانی دیگر در حوزه ولایت فقیه و نقش مصلحت، ارتباط پیدا می‌کند و می‌تواند باعث هماهنگی احکام شرعی با مقتضیات زمان و مکان شود و به کارآمدی و روزآمدی فقه برای تقنین کمک کند. بر اساس نگاه قانونی امام(ره) در آثار خود، می‌توان نتیجه گرفت که شأن شارع از نگاه امام(ره) مولای قانون‌گذار است فلذا ویژگی‌های قانون‌گذاری عرفی همچون تأثیر اهداف در تقنین، انسجام قوانین و سلسله مراتب قوانین می‌تواند در فقه ملاحظه شده و آن را برای تقنین آماده‌تر سازد.

عدل و عدالت یکی از صفات الهی است که هر دو جهان بر آن استوار است. یعنی عالم تکوین بر عدالت محوری در حال سیر و حرکت است و کوچکترین ظلم و ستم از ناحیه خداوند به مخلوقات روا نشده است. در عالم تشریع نیز مقوله عدل و عدالت الهی در اتقان کامل و والا قرار دارد. از این رو به بندگان خود امر کرده است که تمام کارهای خویش را بر اساس عدالت به پیش ببرند. از انجا که عدالت آرمان حکومت اسلامی شمرده شده تا در سایه سار عدالت افراد جامعه به سعادت برسند لذا حکومت انبیاء و صالحان بر عدالت و حق محوری شکل می گیرد و افراد جامعه دینی در واقع حامیان مظلوم و ظلم ستیز می باشند، تدبیر و مدیریت این جامعه توسط حاکم عادل صورت می گیرد، و برای تحقق عدالت در جامعه همه زیر دستان خود را به عدالت، قسط، انصاف و مساوات دعوت می نماید، چرا که مهمترین غایت در تشکیل حکومت الهی برقراری عدالت است و این مهم با رفع موانع آن میسر است. در این تحقیق که با رویکرد توصیفی-تحلیلی صورت گرفته به این نتایج دست یافته ایم. موانعی همچون؛ انسان محوری، مادی گرایی، غفلت از مبانی اعتقادی، عدم شایسته سالاری، اسراف و تبذیر، توزیع ناعادلانه ثروت، نبود قانون عادلانه و نبود روحیه انتقاد پذیری می باشد. که برطرف شدن آنها گامی موثر در اجرای عدالت می باشد. تحقیق حاضر این موانع را بر اساس آموزه های اسلامی مورد تحلیل قرار داده و برای برطرف شدن موانع، راهکارهای معرفتی و مدیریتی عبور از موانع اجرای عدالت از دیدگاه قران و روایات پرداخته است. راهکارهایی همچون؛ خدا محوری، توجه به مبانی اعتقادی، تقویت روحیه انتقاد پذیری، شایسته سالاری، توزیع عادلانه ثروت ملی، ترویج روحیه قناعت و پرهیز از اسراف، حاکمیت قانون عادلانه در جامعه. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای بوده است.

یکی از دستاورد های سلوک قلبی عارف، شهود حقایقی است که برای سایر افراد غیب محسوب شود. ایمان به غیب وتبیین مساله امکان ارتباط با عالم غیب برای انسان ، تاثیر به سزایی در معنویت وسلوک عملی سالک الی الله دارد اثبات امکان ارتباط با عوالم غیبی از نظر فلسفی وعرفانی وتفسیری می‌تواند اسباب رسیدن به یقین نظری را برای سالک فراهم آورد. ضرورت انجام پژوهش از این جهت روشن گردد. سوال های پژوهش این است که، در آثار امام خمینی و حضرت آیت الله جوادی آملی،از دیدگاه تفسیری عرفانی و فلسفی،آیا برای انسان امکان ارتباط باعالم غیب هست؟ عالم غیب وشهادت چه نسبتی باهم دارند؟و چگونه می توان به مراتب عالم غیب دست یافت ؟ نتیجه تحقیق نشان می دهد که از منظر امام خمینی (ره) و آیت الله جوادی آملی، برای انسان از طریق معارف عقلانی ، شهود عرفانی و وحیانی و نیز تهذیب و ریاضت عملی، امکان ارتباط با عالم غیب وجود دارد. و نیز بر مبنای آثار تفسیری وعرفانی وفلسفی ایشان، عالم غیب وشهادت وجود مستقلی نداشته و در نسبت با یکدیگر سنجیده شوند وآنکه جهان دارای مراتبی از غیب است، که انسان توانایی ارتباط با آن مراتب را دارد. و نیز بیان این نکته که انسان کامل خلیفه الهی واسطه ارتباط بین غیب و شهود است ، معراج پیامبراکرم (ص) نمونه ارتباط مستقیم انسان کامل با عوالم غیبی است. نتیجه تحقیق بیانگر این مسأله است که ارتباط با عالم غیب، از طریق کشف و شهود ، برای سایر انسان های دیگر هم ممکن و منوط به از بین بردن موانع و مصفا کردن قلب است که به وسیله تهذیب نفس و ریاضت عملی حاصل می آید. اما اگر سالک در مسیر سیر و سلوک دچار اشتباه و لغزش شود، با اجنه وشیاطین مرتبط شده و از هدف خویش باز می -ماند. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی بوده که با مراجعه به منابع مکتوب ، سایت های علمی ونرم افزار ها تدوین شده است. .

از میان ابعاد شخصیتی امام خمینی (ره)، آنچه بیش از همه تبلور دارد، جهان‌بینی عرفانی است که با سیر و سلوک عملی درآمیخته و از وی انسانی کامل ساخته و حیات فردی و اجتماعی ایشان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است؛ تا آنجا که خودشان اذعان می‌دارند عرفان طریقی در جهت رسیدن به حقیقت است. با توجه به اینکه اندیشه و جنبه‌های عرفانی امام بر سایر ابعاد علمی و شخصیتی ایشان اعم از حیات فردی و اجتماعی، غلبه و تجلی داشته و هنوز ابعاد پنهان آن به صورت منسجم و روشمند مورد تجزیه‌وتحلیل قرار نگرفته است، نگارنده را بر آن داشت که موضوع مورد بحث را با مراجعه به آثار و تألیفات ایشان و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای مورد بحث و بررسی قرار دهد. یافته‌ها و نتایج پژوهش حاکی از آن است که مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی عرفان امام، تأثیر مهمی در سبک زندگی ایشان داشته است، توحید عملی از جمله مبانی مهم در اندیشه عرفانی امام خمینی (ره) است که نتیجه آن در سبک زندگی ایشان، توحید فعلى و انقطاع به حق و چشم طمع و امید از جمیع موجودات پوشیدن است. امام خمینی با اتکا به مبانی‌ای همچون توحید، توکل و توسل به طرح مسئله ولایت فقیه و بسط مباحث انسان کامل می‌پردازد. از دیگر تأثیرات مبانی اندیشه عرفانی امام خمینی (ره) در سبک زندگی فردی ایشان می‌توان به خدامحوری، توکل، اطمینان، شرح صدر و حق پذیری اشاره نمود. همچنین تأکید بر جایگاه محوری خانواده، نقش مادر در تربیت فرزند، مردم‌دوستی، تلاش برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی و اتخاذ سیاست در جهت تأمین مصالح جامعه و اهتمام به تشکیل حکومت اسلامی از تأثیرات مبانی اندیشه عرفانی امام خمینی (ره) در سبک زندگی اجتماعی ایشان است.

یکی از مهم‌ترین موضوعات در عرفان اسلامی بحث مراتب نظام اسمایی است، به تعبیر علامه سید حیدر آملی (س) برای هر یک ازحقایق وجودی عالم، اسمی از اسما وجود دارد که ویژه آن است، و آن، رب آن حقیقت است. آن حقیقت، عابد، عارف و تحت تدبیر اسم و ربِ ویژه خودشان است. در همین راستا، حضرت امام خمینی(س) معتقدند، این اسم به مانند سایر اسماء الهی در عالم ظهور دارد؛ ولی مظاهر این اسم که همان جهت ارتباط مستقیم اشیاءِ به حق است، همانند خود این اسم برگزیده حق هستند. علامه سید حیدر آملی (س) در عرفان به نظام اسمایی از منظر مراتب تعیّنات وجود به توحید الوهی و توحید وجودی معتقدند؛ اما حضرت امام خمینی (س) در عرفان به نظام اسمایی از منظر مراتب تعیّنات وجود به حسب دو قوس، به قوس نزولی و قوس صعودی معتقدند. عرفان شیعی در زمان علامه سید حیدر آملی (س) جهش چشم‌گیری می‌یابد و حضرت امام خمینی (س) به عنوان مهم‌ترین شخصیت عرفانی در قرن معاصر، احیاگر و تعالی بخش عرفان اسلامی ناب محمدی(ص) است. ویژگی مکتب عرفانی علامه سید حیدر آملی (س)، حماسی بودن عرفان ناب شیعی ایشان است؛ اما در عرفان حماسی، امام خمینی(قدس سره) معتقد است مقام شهادت، خود اوج بندگی و سیر و سلوک در عالم معنویت است. در این رساله موضوعاتِ مطرح شده، پس از بحث و تحقیقات لازم از زوایای مختلف نقد و بررسی، نتایج حاصله در فصل پنجم قسمت مربوط ارایه شده است.