جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نيچه، که او را در دنياي انديشه بزرگ مي¬شمارند با تکيه بر ادعاهاي معرفت شناسانه خويش در باب شناخت معتقد است با توجه به اين که واقعيت و حقيقت هيچگاه براي انسان به صورت صحيح درک نخواهد شد و هر آنچه که حقيقت مي¬پنداريم خطاست بياييم انديشه خويش را در مسيري هدايت کنيم که به اعتلاي انسانيت منجر شود. لکن او انسان را در همين وجود جسماني و غرايز طبيعي خلاصه مي¬کند. بر همين اساس هر گونه انديشه¬اي را که در پي مهار يا محدود کردن اميال و غرايز گردد باطل مي¬شمرد. او انگيزه قدرت طلبي را اصلي مسلم و موجود در انسان و بلکه در تمام گيتي دانسته و در صدد بر مي¬آيد تا افعال انساني را در اين راستا مطرح کند. مدعي مي¬شود که: هر آنکه به قدرت دعوت کند و در اين راستا گام بر دارد با ماست و آنکه از ضعف و ضعيفان سخن بگويد و در راستاي کمک به آنان گام بردارد بر عليه ماست. با نقد ديدگاه معرفت شناسانه و اثبات اين مطلب که معرفت و شناخت ممکن است و با اشاره به نقصي که در ديدگاه انسان شناسانه او در مورد مکاتب اخلاقي وجود دارد مي¬توان در اين بحث به نقطه مطلوبي رسيد. كليد واژه: نيچه، ابرمرد، ‌اخلاق، قدرت، نيهيليسم،‌ فرهنگ، مسيحيت، مرگ خدا، زرتشت.

‫نوشتار حاضر به واکاوي عقل از منظر مولانا جلال‌الدين محمد بلخي در کتاب مثنوي معنوي وي مي‌پردازد و ديدگاه دو تن از دانشمندان (علامه محمدتقي جعفري و حاج ملاهادي سبزواري) را نيز درباره آراي مولوي در اين موضوع را انعکاس مي‌دهد. نگارنده در سه فصل ماهيت عقل و جايگاه آن در عالم هستي را از ديدگاه مثنوي معنوي و انديشه‌هاي مولوي بررسي کرده است. وي نخست به تشريح اهميت عقل در اسلام و نزد متکلمان، فلاسفه و عرفاي مسلمان پرداخته و آراي بسياري از آن‌ها در مورد نقش مهم عقل در شناخت پديده‌هاي هستي را شرح مي‌دهد. آن‌گاه ديدگاه مولوي را در مقوله عقل بيان کرده و ضمن ارائه اجمالي تاريخچه زندگاني و شخصيت علمي وي، نظر او را درباره هستي شناسي، دين، مذهب، انسان شناسي و معرفت شناسي جويا شده است. در ادامه ابعاد و معاني و مراتب مختلف عقل همچون: عقل کل، عقل جزئي، عقل ايماني، عقل اول، عقل کامل، عقلِ عقل، عقل احمد، عقل خدادادي (موهبتي)، عقل اکتسابي و جايگاه انديشه را در وجود آدمي، از منظر مولوي تبيين مي‌سازد. در فصل دوم نخست به کارکردها و آسيب شناسي عقل جزئي مي‌پردازد و اموري مانند محدوديت عقل، سستي عقل فلسفي، انحصارطلبي عقل، اکتفاء نمودن به عقل جزئي، سلطه خيال بر عقل جزئي و نسبت عقل و دل را از ديدگاه مولوي بررسيده، سپس جايگاه عقل کلي را در نظام هستي از منظر وي شرح مي‌دهد. از نظر نويسنده، مولوي عقل را موجودي روحاني و نوراني تلقي مي‌کند که در وجود انسان کامل تبلوري جامع و حقيقي دارد و موجب شناخت حقايق هستي مي‌شود. وي عقل کلي را از نظر مولوي، زيربناي جهان هستي دانسته و آن را اول مخلوق خدا معرفي مي‌کند نگارنده در همين زمينه انديشه‌هاي علامه محمدتقي جعفري و حاج ملاهادي سبزواري را در مورد ماهيت عقل از نظر مولوي شرح داده و نقش عقل در حوزه و تکامل انسان از ديدگاه مولانا را تجزيه و تحليل کرده است. رابطه عقل و ايمان، عقل و نجات انسان، عقل و وحي، عقل و نبوت، عقل و کمال انسان و عقل و زيبايي، از ديگر مطالب مهم در اين نوشتار به شمار مي‌آيد.

‫علامه جعفري، فيلسوف و انديشمندي است که هنوز انديشه‌هاي وي در ابواب مختلف، از جمله فلسفه سياسي، به‌خوبي تبيين نشده است. پژوهش حاضر کوشيده است با روش توصيفي تحليلي، فلسفه سياسي اين انديشمند معاصر را تبيين نمايد. فلسفه سياسي به‌عنوان شاخه‌اي از فلسفه، به پرسش‌ها و مسايل دايمي و فرازماني انسان‌ها در حيات سياسي آنان توجه مي‌کند. آن‌چه علامه جعفري در اين زمينه ارايه کرده است، به‌گونه‌اي بنيادين و پويا بر محور "حيات معقول" استوار است. او بر اساس مباني خود در حوزه‌هاي خداشناسي، معرفت‌شناسي، انسان‌شناسي و هستي‌شناسي، جهاني را ترسيم مي‌کند که در رأس آن واجب الوجود به‌عنوان خالق هستي قرار دارد، و در اين جهان، علاوه بر حاکميت نظم و هدف‌مندي، عنايت خداوند نيز به‌عنوان سرچشمه کمال، خيريت و هدف‌مندي موجودات، جريان دارد. از نگاه او، انسان مسافري است که از سوي خدا آمده و به‌سوي او باز مي‌گردد. وي انسان را خليفه خدا در زمين دانسته و حاکميت اصلي را از آن خدا مي‌داند، که عقول سليم، وجدان‌هاي پاک، پيامبران، امامان( و عالمان رباني مي‌توانند اين حاکميت را از جانب خداوند محقق سازند. در فلسفه سياسي او، جهان هستي و انسان غايت‌مدار بوده، و هر کس که به خدا نزديک باشد و از شرايط کمالي برخوردار باشد، مي‌تواند رهبر و هادي جامعه باشد. علامه جعفري، هدف اصلي سياست و حکومت را راهبري انسان‌ها به‌سوي کمال، تعالي و تقرب به خدا مي‌داند. بر اين اساس، نظام سياسي مطلوب وي، نظامي است که در آن، دين تمام شئون زندگي انسان را فرا بگيرد. حکومت مطلوب هم از نظر وي، حکومت پيامبران است، که در عصر امامت، امام معصوم(س) در رأس نظام قرار مي‌گيرد، و در عصر غيبت نيز فقيه حکيم و مجتهد جامع‌الشرايط متولي اين مقام مي‌شود. در اين حکومت، همگان از حقوق بنياديني مانند حق حيات، کرامت، آزادي مسئولانه، تعليم و تربيت، مساوات، فرهنگ و سياست برخوردار هستند.