جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برهان شر یکی از قدیمی‌ترین و جدی‌ترین براهینی است که برای اثبات عدم وجود خدا اقامه شده‌است. برهان شر ، که خدای ادیان ابراهیمی (خدای قادر مطلق، دانای مطلق، و خیرخواه اعلی) را هدف گرفته‌است؛ عموماً به عنوان یکی از براهین مبتنی بر شواهد اثبات عدم وجود خدا لحاظ می‌شود. این برهان تلاش می‌کند نشان دهد که میان دو قضیه وجود خدا و وجود شر، تناقض وجود دارد، و بنابر اصل تناقض تنها یکی از این دو قضیه می‌توانند درست باشند؛ از آنجا که در وجود شر شکی نیست، صدق قضیه دوم، مستلزم نادرست بودن قضیه نخست است؛ بنابراین خدا نمی‌تواند وجود داشته باشد. در درسگفتار مسئله شر ، دکتر آرش نراقی در چندین جلسه به توضیح و تبیین مسئله شر می پردازد.

شبهه ناسازگاری لزوم رضایت به قضای الهی با رضایت به شرور، یکی از مهم‌ترین چالش‌های فراروی اعتقاد به عمومیت اراده و قضا و قدر الهی به شمار می‌رود. عدمی دانستن شرور حقیقی و تفکیک قضا و مقضی، تفکیک ذاتی و عرضی در نحوه وجود و تفکیک بین جنبه وجودی و ماهوی و تأکید بر حاکمیت نگرش وجودمحور در شرور مجازی، پاسخ‌هایی است که می‌توان از آثار ملاصدرا به دست آورد. بررسی این پاسخ‌ها نشان می‌دهد که عدمی دانستن با اشکال دوری بودن برهان آن روبه‌روست. تفکیک قضا و مقضی نیز به دلیل ناتوانی از اثبات تفاوت حقیقی چاره‌ساز نیست. در تفکیک ذاتی و عرضی نیز شبهه بر مبنای وجود اعتباری شرّ همچنان قابل طرح است. اما در پاسخ نهایی ملاصدرا که بر بنیاد اصالت و وحدت وجود شکل گرفته، هستی سراسر خیر دانسته شده است که در این صورت شبهه به صورت بنیادی برطرف می‌گردد.

جان هیک (۱۹۲۲-۲۰۱۲) فیلسوفِ بریتانیاییِ معاصر، اگر چه در خصوص کثرت‌گرایی دینی به تأمل پرداخته است و نام او با پلورالیزم دینی گره خورده؛ اما در خصوص دیگر مسائل دینی هم به تأملاتی پرداخته است. ماجرای شرور عالم، یکی از موارد مورد بحث جان هیک است. وی از منظری متفاوت به این موضوع پرداخته و مورد مداقه قرار داده است.

ویلیام لئونارد رُو (زاده ۱۹۳۱) فیلسوف آمریکایی است که در خصوص مسئله شرور به تأملاتی پرداخته است. وی با توجه به رنج‌های انسانی، جهان را آمیخته از شر می‌داند. وی این شرور را مقدمه‌ای برای نفی خدا در عالم محسوب می‌کند. از همین روست که او را ازجمله فیلسوفان خداناباور معاصر لقب داده‌اند.

یکی از چالش‌های فراروی اعتقاد به عمومیت قضای الهی، شبهۀ تعارض لزوم رضایت به قضای الهی و لزوم عدم رضایت به شرور اخلاقی است. ابن‌سینا پاسخی در دو بخش به این شبهه ارائه کرد. در بخش نخست با تفکیک حیثیت ارتباط شرور اخلاقی با فاعل و قابل، آنها را از حیث ارتباط با قابل، شر دانسته است. در بخش دوم نیز با تفکیک امور بالذات و بالعرض، شرور را به‌صورت بالعرض مشمول قضای الهی معرفی کرد. این پاسخ تنها در صورتی شبهه را برطرف می‌کند که شرور، وجود حقیقی نداشته باشند؛ بلکه اطلاق موجود به آنها را مجازی (اعتباری) بدانیم. در این‌صورت رضایت به آنچه وجود حقیقی ندارد، ضرورت نخواهد داشت و شبهه برطرف خواهد شد. در سخنان ابن‌سینا شواهدی وجود دارد که بر اساس آنها می‌توان وی را قائل به مجازی (اعتباری) بودن شرور دانست. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که این شواهد، بر ارادۀ معنای یادشده از سوی ابن‌سینا دلالت دارند. البته در صورت عدم پذیرش این دلالت، پاسخ درخوری به این شبهه، در فلسفۀ ابن‌سینا داده نشده است.

مساله شر از قدیمی‌ترین مسائلی است که از دیرباز، نه تنها ذهن متفکران بلکه ذهن انسان‌های عادی را به خود مشغول داشته است. همه انسان‌ها در طول زندگی خود، با انواع شرور مواجه می‌شوند. لذا پرسش‌هایی در ذهن افراد شکل گرفته است از جمله: آیا امکان نداشت که جهان فقط مملو از زیبایی و خیر بود و هیچ شرّی در آن وجود نداشت؟ علّت شرور چیست؟ در این میان، دغدغه خداباوران بسیار بیشتر است چراکه از خداوند مهربان، قادر و عالم محض، آفرینش و جایز دانستن شرور انتظار نمی‌رود. متکلمان مسلمان با الهام گرفتن از آیات و روایات، شرور را تحت عنوان آلام مطرح کرده‌اند. از دید آنها یک دسته از شرور، آلامی هستند که پیامد قوانین طبیعت و مستند به خداوند می‌باشند. مثلا زلزله‌ای که انسان‌ها در صورت وقوع آن جان خود را از دست می‌دهند یا دچار جراحات و آلامی می‌شوند؛ مستند به خداوند است. در این قسم از شرور طبق حکمت عدلیه، اعطای عوض بر خداوند واجب است. در این تحقیق مطالب به روش کتابخانه‌ای گردآوری و با روش تحلیلی و توصیفی بررسی می‌شوند و تلاش می‌شود تا کارکرد نظریه عوض از منظر متکلمان در حل مساله شر بررسی شده و طبق این نظریه تلاش می‌شود راه‌حلی مناسب برای همه یا حداقل برخی اقسام شرور ارائه شود. در این راستا برای مطرح شدن مساله از زوایای مختلف، راه‌حل‌های فیلسوفان مسلمان و غربی برای معضل شر و همچنین راه‌حل متکلمان معتزله، اشاعره و امامیه بیان و بررسی می‌گردد و سپس تحلیل می‌شود که راه‌‌حل‌های آن‌ها تا چه حد در حل مشکل انواع شرور موفق هستند. با وجود راه‌حل‌های متعددی که برای حل مساله شر ارائه شده است، به نظر می‌رسد "نظریه عوض" دارای کارکرد خاص خود در این زمینه است.

چکیدهیکی از مباحث بسیار دشوار که پیشینه ای به طول تاریخ اندیشه بشر دارد و همواره یکی از پر بحث‌ترین مسائلی است که اندیشه بشریت را به خود مشغول ساخته و زمینه پیدایش سوال‌ها و شبهه‌هایی را درباره خالق جهان هستی به وجود آورده است. مسأله شرور است. افلاطون و ارسطو را شاید بتوان اولین حکمایی دانست که به صورت مدون و فلسفی به این مسأله پرداخته اند. نظریه افلاطون را میتوان نظریه نیستی انگارانه شر و نظریه ارسطو را میتوان نظریه تقسیمگرایانه شر نامید. فیلسوفان اسلامی نیز، در صدد حل این مبحث برآمده اند. حکیم ملاصدرا نیز در آثار خویش به آن توجه کرده است. در این پژوهش برآّنیم با توجه به اهمیت بحث شر و نیز جایگاه ملاصدرا در تبیین مباحث فلسفی و مبنای وجودی ایشان در تحلیل و پاسخگویی به شر، به بررسی دیدگاه ایشان دراین‌باره بپردازیم و همچنین با تبیین نظریه ملاصدرا در باب مسأله شرور، به این نکته توجه کنیم که با توجه به مبانی خاص فلسفه ملاصدرا و قائل شدن به اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، حل مسأله شرور راه حل خاص خود را دارد. همچنین اشاره هایی کوتاه به آنچه دیگر دانشمندان اسلامی و غربی مانند افلاطون، ارسطو، ابن سینا، حکیم سهروردی و ابن عربی، در این زمینه بیان کرده اند میشود؛ و نشان داده میشود که آنچه افلاطون و ارسطو گفته اند با آنچه ملاصدرا گفته است، به خاطر داشتن متافیزیک متفاوت، فرق میکند؛ و همچنین آنچه ملاصدرا در حل مسأله شرور از آن سخن میگوید با نظریه ابن سینا متفاوت است چرا که ابن سینا اگرچه نگرش وجودی به موجودات دارد، قائل به وجودات متکثره است؛ حال آنکه ملاصدرا با حقیقت عینیه واحده وجود سروکار دارد. پس تبیین نظریه ملاصدرا با توجه به این که او از وحدت تشکیکی به وحدت شخصی گذر میکند مسأله شرور راه حل جدیدی دارد.