جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نوشتار حاضر، که ترجمه کتاب خاتميت از علامه مرتضي مطهري به زبان اردو است، که به شرح ابعاد و فلسفه خاتميت و ختم نبوت حضرت محمد( مي‌پردازد. نويسنده از جهاتي چند مسأله خاتميت را بررسي کرده است. وي در گام نخست خاتميت را از نظر قرآن کريم بيان کرده و به اين مسأله مي‌پردازد که: آيا خاتم (به فتح تاء) صحيح است يا خاتم (به کسر تاء)؟، که در هر صورت نتيجه مي‌گيرد: پيامبر اسلام آخرين پيامبر الهي است که پرونده نبوت به وسيله ايشان بسته مي‌شود و نبايد بعد از آن حضرت اعتقاد به نبوت پيامبري ديگر داشت. نگارنده پس از اين موضوع، به پرسش و پاسخ‌ها و شبهه‌هايي مربوط به خاتميت مي‌پردازد و ضمن تشريح معناي خاتم‌الرسل بودن و خاتم الانبيا بودن پيامبر و عدم تفاوت بين نبي و رسول در اين موضوع و... ثابت مي‌کند که در هر صورت، پيامبر اسلام آخرين پيامبر خدا به شمار مي‌آيد. در مباحث بعدي، ديدگاه‌هاي نويسنده درباره پايان يافتن نبوت تبليغي و تشريعي پيامبر اسلام، صاحب شريعت بودن حضرت محمد( و برخي پيامبران الهي و صاحب شريعت نبودن بسياري از آنان شرح و بررسي شده است. نويسنده در همين زمينه به اين موضوع مي‌پردازد که: شريعت خاتم شريعتي تکامل يافته است که در آن به مراحل تکامل بشر و انواع نيازهاي او پاسخ مي‌دهد و پس از بسته شدن پرونده نبوت و امامت در عصر غيبت امام معصوم( اين وظيفه عالمان مذاهب است که از آموزه‌هاي ديني اسلام با توجه به مقتضيات زمان، فروع دين و جزئيات آن را متناسب با عصري که در آن زندگي مي‌کنند، استخراج کرده و به شبهه‌هاي ديني هر زمان پاسخ داده و مشکلات و نيازهاي مردم را برآورده سازند. نگارنده همچنين در ادامه مي‌گويد: در اين زمينه نقش مجتهدان جامع‌الشرائط همان نقش پيامبر اسلام و ائمه معصومين است که با وجود آنان در هر دوراني پرونده شريعت پيوسته باز مي‌ماند و اسلام عزيز طبق مقتضيات زمان پيش مي‌رود. و هرگز دچار کود و سکون نمي‌گردد.

‫تبيين نقش دين در دنياي جديد، تنها با شناخت حقيقت دين و دنياي جديد ميسور است و تا زماني که شناخت کافي از دين پيدا نکنيم و تحولات فکري دنياي امروز را نشناسيم، نمي‌توانيم نقش دين را در اين دنيا ترسيم کنيم. از اين رو نويسنده به کالبدشکافي تفکرات دنياي مدرن و ابعاد گوناگون دين از ديدگاه متفکر شيعي آيت‌الله مرتضي مطهري و اصلاحگر ديني و شخصيت برجسته شبه قاره هند، ابوالاعلي مودودي، پرداخته است. وي ابتدا تحول فکري غرب و رويدادهاي سرنوشت‌ساز و تأثيرگذار آن ديار مانند جنبش رنسانس، نهضت اصلاح ديني، انقلاب علمي، انقلاب صنعتي و نهضت فلسفي را بررسي کرده و انديشه‌هاي مادي‌گرايي، اومانيسم، سکولاريسم و آزادي‌خواهي و در نهايت بازگشت به معنويت در غرب را بازخواني مي‌کند. پس از آن، به بررسي انديشه دو شخصيت مذکور در باره اين سير تحول بشر مي پردازد. ايشان معتقدند که سقوط و فساد بشر به اندازه انحراف و انحطاط اخلاقي مؤثر نيست؛ چرا که جوهر انسان اخلاق است؛ بنابر اين، نسبيت اخلاق را مردود مي‌دانند. شهيد مطهري معتقد است: نسبيت اخلاق، به نفي جاودان تعاليم ديني مي‌انجامد؛ لذا جاودانگي اسلام به جاودانگي اخلاق است. ابوالاعلي مودودي نيز اخلاق را مطلق مي‌داند و معتقد است که تمام دردهاي بشر از بي‌ثباتي اخلاق است. در باره چالشي که دين با انحرافات اجتماعي و سياسي دنياي جديد دارد، هر دو، نيازهاي بشر جهان امروز را به نيازهاي ثابت و متغير تقسيم مي‌کنند و معتقدند: اسلام، به ويژه با راهکار اجتهاد، پاسخگوي همه نيازهاي انسان است. هر دو متفکر، اصل حکومت را براي برقراري نظم و حفظ امنيت لازم مي‌شمارند و تأکيد مي‌کنند که دين و سياست مکمل يکديگرند و اگر دين از سياست، چه به لحاظ نظري و چه به لحاظ عملي جدا شود، زندگي بي‌معني مي‌شود. البته مطهري مشروعيت حکومت ديني را از آن خدا مي‌داند و مقبوليت آن را از مردم؛ ولي مودودي هم مشروعيت و هم مقبوليت حکومت ديني را از مردم مي‌داند. آنان عدالت را از بنيادي‌ترين مسائل سياسي و اجتماعي مي‌دانند و رابطه عقل و علم و دين را لازم مي‌دانند.

‫در نوشتار حاضر به تبيين آزادي از ديدگاه اسلام با تأکيد بر انديشه‌هاي سياسي و اجتماعي استاد مطهّري پرداخته شده و نظريات ايشان در باره ابعاد مختلف آزادي تحليل گرديده است. کتاب در بردارنده چهار فصل است. نويسنده در فصل اوّل کلّياتي از تحقيق خويش ارائه کرده و مفاهيم واژه‌گان آزادي و اقسام آن اعم از سياسي، اجتماعي، عقيدتي، معنوي، قلم و بيان وآزادي از حاکميت ساير انسان‌ها را وارسيده است. سپس ديدگاه اسلام را در باره ماهيت آزادي و حقّ يا تکليف بودن آن مطرح کرده و اهمّيت و ارزش آزادي در دين اسلام، رابطه آزادي با کمال و حيات انسان و ديدگاه اسلام در باره دموکراسي و نقش مردم در سياست و حکومت را برجسته ساخته است. در فصل دوم وي با اشاره به مباني آزادي‌هاي سياسي واجتماعي از ديدگاه اسلام، مباني هستي‌شناختي، انسان‌شناختي (اراده و فطرت و اختيار)، معرفت شناختي، مباني حقوقي و اخلاقي، مانند حقوق طبيعي، آزادي از اطاعت ديگران، آزادي در تعيين زمامدار، آزادي در وضع قانون و التزام به آن، آزادي فعّاليت‌هاي سياسي و اجتماعي، آزادي عقيده و بيان، آزادي در انجام دادن آداب و مراسم ديني و مذهبي، رشد و تکامل انسان و ارتباط آن با آزادي‌ها و اصل مساوات و برابري ذاتي را جداگانه و تفصيلي واکاوي کرده است. در فصل سوم او به قلمرو آزادي‌هاي سياسي و اجتماعي در اسلام اشاره کرده و با توجّه به مباني آن در اسلام به حدود شان مي‌پردازد. وي در همين زمينه به قلمرو و حدود فرد در برابر خدا، طبيعت، نَفس خويش، افراد ديگر، جامعه، حکومت و دولت به عنوان حدود و قلمرو آزادي‌هاي فردي و حقّ الهي و همچنين مطابقت با ضوابط عقلي، مصالح فردي، مصالح و حقوق ديگران و حق جامعه به عنوان قلمرو و حدود آزادي‌هاي سياسي و اجتماعي اشاره مي‌کند. در فصل چهارم از مهم ترين مصاديق آزادي‌هاي سياسي و اجتماعي همچون: آزادي و حقّ انتخاب شدن، حق رأي و تعيين سرنوشت، حقّ انتخاب حاکم، آزادي احزاب، انجمن‌ها و تشکيل اجتماعات، آزادي تفکر و عقيده و آزادي بيان و قلم و نيز ادله آن ها سخن رفته است. وي در پايان نتيجه مي‌گيرد که اگر آزادي انسان‌ها با هدفِ حفظ ارزش‌هاي اسلامي در سطح جامعه، ارزشيابي و غايت‌مندي از لِحاظ مباني و نيز ضرر نرساندن به اسلام، نظام اسلامي، قوانين الهي و قلمرو آزادي باشد، قابل دفاع است و تأکيد مي‌کند که آزادي در چارچوب اسلام و قوانين آن ارزشمند و اعتباري فراوان دارد.