جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رابطه بین اعمال دنیوی و اخروی یک مسأله اساسی در منابع اسلام تبیین شده است که در آیات و روایات قابل جستجو است و یقیناً بین این زندگی و زندگی ابدی رابطه ای وجود دارد لذا درباره آنها مذاهب و مکاتب مختلف تفسیر و ترسیم نموده اند که دنیا خانه نابود شدن و رنج بردن و از دگرگونی‌ها عبرت گرفتن است، فنا و نابودی دنیا جز لاینفک است و این واقعیت دارد که وجود دنیا بی جهت و عبث نیست بلکه دنیا محل عبرت است و انسان از طریق دنیا اعمال خود را به طرف آخرت می‌فرستد و اگر این نبود تشخیص و سنجش خوب و بد، سعادت و شقاوت مطیع و غیر مطیع ممکن نبود.برای دنیا ویژگی‌های متعددی بیان شده است که ما آن را بیان می‌نماییم:1. فناپذیری و زودگذر بودن دنیا: در مورد این ویژگی آیات و روایات بیشتر یافت می‌شود.2. دنیا مزرعه آخرت: و این مسلّم است هر آنچه که کشت می‌کنیم همان را درو می‌کنیم و دنیا در آموزه های دینی به مزرعه آخرت معرفی شده است.3. جایگاه امتحان الهی: در منابع معتبر اسلامی تبیین شده است که دنیا یک آزمایشگاه بزرگ الهی است و در آن همه افراد بشر بدون استثناء امتحان می‌شوند.4. دنیا سرای فریب و غرور: در منابع اسلامی تأکید شده است که مواظب و مراقب باشید که دنیا و لذّات و زیبایی وی شما را فریب ندهد.5. دنیا متاعی اندک: و این نیز مسلم است که سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و متاعی که برای آخرت است با ارزش است.6. جایگاه عمل اختیاری: در آیات و روایات مذکور شده است که انسان آزاد خلق شده و در انجام افعال خود مختار می‌باشد.حیات حقیقی آن حیاتی نیست که چند روز بماند و سپس فنا گردد حیات حقیقی حیاتی است که بعد از اتمام زندگی دنیوی شروع می‌شود و در آن فنا نیست و انسان در عالم آخرت با کمال واقعی که از راه ایمان و عمل صالح کسب کرده، زندگی می‌کند و در آیات و روایات ویژگی‌های آخرت مفصلاً بیان شده است که آن را ذکر می‌کنیم:1. جاودانی بودن آخرت: اگر عمل انسان خوب باشد در بهشت جاودانگی زندگی خواهد کرد و اگر اعمال بد بوده در جهنم همیشه خواهد بود.2. آخرت محل پاداش: هر کاری که انسان انجام می‌دهد پاداش و کیفر آن در آخرت خواهد دید.3. تجسم اعمال: آنچه را که انسان در این جهان انجام داده و عمل کرده است در جهان دیگر به صورت متناسب با آن جهان ظاهر می‌گردد و این یکی از ویژگی‌های برجسته آخرت است.4. تجلی گاه شفاعت: تطبیق عنوان شفاعت بر ملل وجود که واسطه خداوند و سایر موجودات است شفاعت تکوینی است.قرار گرفتن پیامبران و اولیا، و امامان و علماء در مسند شفاعت تا مردم را از عواقب کارهایشان رها سازند. این شفاعت تشریعی است و بر این ویژگی اشکالات و شبهات مطرح شده که ما آنها را جواب دادیم.تجلی ویژگی‌های آخرت در اسامی قیامت است و یکی از راه‌هایی که می‌تواند روشن گر ابعاد قیامت باشد اسامی آن روز است که در قرآن کریم آمده و هریک از اسامی دارای یک مزیت و خصوصیت می باشد و در حقیقت اسامی قیامت تکان دهنده است.و بعد از آشنایی با ویژگی‌های دنیا و آخرت این سوال پیش می‌آید که آیا رابطه ای بین دنیا و آخرت است یا خیر. آیات و روایات رابطه ای را بیان کرده است و رابطه ای که همه فرق اسلامی قبول کرده اند و بعضی آیات و روایات رابطه قراردادی به ذهن می‌آید اما علماء اسلام رابطه بین دنیا و آخرت را طبق آیات و روایات رابطه تکوینی ذکر کرده اند و تمام اعمال، کردار و رفتار و اخلاقیات انسان در قیامت به صورت‌های مناسب خودش مجسم می‌شوند و صاحبش را مژده بهشت یا از عذاب شدید می‌ترسانند. و ما همه آنها را از دید آیات و روایات بیان کرده ایم.

از ویژگی‌های ایمان به خداوند متعال، کار خود را به او سپردن، در طول زندگی به آن ذات اقدس، اعتماد کردن و در همه حال (چه در حال سختی و چه حال آسایش) از وی کمک خواستن است. و نیز باور داشتن بهاین حقیفت که حضرت حق، کارگزار جهان هستی بوده، بر هرچه اراده کند، قادر است و بخشش، منع، روزی دادن، محروم ساختن، پیروزی، شکست، پیشرفت، و عدم پیشرفت نشانه جایگزینی ایمان در قلب مومن می‌باشد. «توکل کردن بر خدای متعال ره‌توشه مومنان در طول زندگانی است که در هنگام مصائب به آنان، آرامش خاطر می بخشد و از گرفتاری در معرکه زندگی نگه می دارد. و دل های ایشان را از عزت، آرامش و پایداری در برابر سختی‌ها و مشکلات و نیز غلبه بر آن‌ها سرشار می‌سازد.» «توکل، درجه ای از درجات دین و مقامی از مقامات مردم با یقین است، بالاتر از این، توکل از عالی ترین درجات مقربان است و هرگاه بخواهیم، توکل را از راه علم ثابت کنیم، از جمله مسائلی مشکل است که به زودی دست حل علمی به آن نمی رسد و از نظر عملی، کاری است،بس دشوار و پرمشقت. علت مشکل بودن آن از نظر علم آن است که هرگاه بخواهیم، اسباب را در آن مدخلیت دهیم و به آن ها اعتماد کنیم، مسلما راه شرکی برای خود ایجاد می‌نماییم که با توحید سازگار نیست و شرع از چنین عملی کاملا جلوگیری کرده و توجه به اسباب چنان است که در بحر بی‌کران جهل فرو رفته باشیم.» در قرآن عزیز و سیره ائمه اطهار(علیهم السلام) آیات و روایاتی فراوان هستند که توکل کنندگان را تمجید و ستایش می کند و مومنان را بر کسب صفت توکل و یقین، تشویق و ترغیب می نماید. خدای سبحان، در قرآن، همه را به توکل فراخوانده، آن را شرط ایمان به شمار آورده و فرموده است: و عَلَی اللهِ فتوکّلوُا إن کُنتم مومنین ؛ و اگر ایمان دارید، فقط بر خدا تکیه کنید! از منظر قرآن متوکلان، محبوب خدایند: انََّ الله یحبُّ المتوکّلینَ ؛ به راستی خدا متوکلان را دوست می‌دارد. بنابراین، جا دارد که انسان در ایمانش با توکلش بر خداوند قادر و مهربان، ثابت قدم باشد و محبوب بودن در نزد خدا را به دست بیاورید. آشنایی با مفهوم و معنای قرآنی و سنتی توکل، ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ زیرا این مفهوم بلند آسمانی دستخوش تحریف و برداشت های نادرست گردیده است. برخی کج اندیشان، توکل را با بهره گیری از اسباب و ابزار طبیعی، ناسازگاردانسته و با کاهلی و تنبلی یکی انگاشته‌اند. به راستی ماهیت و حقیقت توکل چیست؟ جایگاه توکل در نظام اعتقادی اسلام کجا است؟ نیاز انسان به توکل برای چیست؟ توکل از دیدگاه قرآن چیست؟ چرا انسان باید بر خدا توکل کند؟ نقش توکل در زندگی فرد و جامعه چیست؟ میان صبر، تفویض، تسلیم، رضا و توکل چه رابطه‌ای برقرار است؟ اسباب توکل کدام‌اند؟ توکل دارای چند درجه است؟ توکل، چه آثار، نتایج و پیامدهایی دارد؟ نظر اسلام درباره توکل و تواکل چیست؟ آیا استفاده از وسایل و توسل جستن به اسباب مشروع با توکل منافاتی دارد؟ آیا معنای توکل کردن به خداوند، دست کشیدن از سعی و کوشش است؟ آیا انسان می‌تواند با توکل کردن بر خداوند، اعتماد به نفس هم داشته باشد؟ اعتماد به غیر خدا چه پیامدهایی به دنبال دارد؟ این‌ها مهم‌ترین پرسش‌هایی‌اند که در این پایان‌نامه بدان پاسخ داده‌ایم.

این پژوهش، براساس ادلّه قرآنی، روایی، عقلی، دیدگاه‌های فقها و متکلّمین اسلامی، به اثبات آزادی اعتقاد در ابتدا در دین اسلام و پذیرش آن همراه با استدلال و برهان و اختیار کامل می‌پردازد و ادلّه مخالفان این اندیشه را نقد می‌کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان یافته است. فصل اوّل با طرح آیات مبنی بر آزادی عقیده در اسلام، عدم اجبار در پذیرش ابتدایی دین اسلام را واکاوی کرده و تفسیر اجمالی آیات را بیان می‌کند. در این فصل نگارنده پس از ذکر آیه مورد نظر، استدلال خویش را از آن استخراج کرده و دیدگاه‌های مناقشه کنندگان در آیات مربوط و نحوه استدلال آنان در غیر معنای مورد نظر خود را ارزیابی می‌کند. وی معتقد است طبق این آیات، خداوند متعال بشر را آزاد آفریده خود اوست که با تحقیق و اختیار دست به گزینش دین دلخواه خویش می‌زند. نگارنده، مبنای تبلیغ همه انبیای الهی را همین اختیار در اعتقاد عنوان کرده و آیات مربوط به جنگ و جهاد را تحمیل اعتقاد به طرف مقابل نمی‌داند. وی در فصل دوم به انعکاس سیره پیامبر اسلام( و اهل بیت آن حضرت درباره پذیرش آزادی اعتقاد ابتدایی در دین اسلام پرداخته و نامه نگاری‌های رسول اکرم به سران کشورهای دیگر و دعوت آنان به پذیرش اسلام و امضای پیمان‌نامه‌های متعدّد آن حضرت با سایر قبایل و ادیان را در همین راستا عنوان می‌کند. در فصل سوم نویسنده به نقد ادلّه برخی فقهای امامیه در زمینه آزادی ابتدایی اعتقاد در اسلام می‌پردازد و دیدگاه فقهایی را که معتقدند باید کفّار را مجبور به پذیرش دین کرد و در غیر این صورت با آن ها جنگید و آنان را کُشت، واکاوی کرده، سس نظریّات برخی فقیهان امامیه را که بر عدم اجبار بر پذیرش دین اسلام تأکید ورزیده اند، تقویت می‌کند. وی نظریّات سی تَن از فقهای امامیه از قُدَما و دَه تن از معاصرین را همراه با ادلّه فقهی آنان در این باره منعکس ساخته و به نقد آن ها می‌پردازد. در فصل چهارم و پایانی نیز ادلّه معتقدین به آزادی عقیده در اسلام مطرح شده و در این زمینه قواعدی کلامی، مانندِ جبرو اختیار، امر بین الامرین، نظریه جبر اشاعره و نقد آن، نظرّیه اختیار مطلق و نقد آن و دلیل و قاعده وجوب تفکر و استدلال در پذیرش اصول دین و دلیل های شیعه امامیه به صورت مبسوط بیان می‌شود.

در فصل اول به بیان مسئله اصلی رساله که همان حقوق والدین بر فرزندان از نظر قرآن و سنت است پرداخته وسئوالهای اصلی و فرعی، هدف تحقیق، پیشینه و روش تحقیق، همچنین گردآوری اطلاعات را بررسی کرده. در فصل دوم، معنی حقوق که جمع حق است و معنی والد و اب، معنی ام و مادر را از نظر لغوی و فقهی، همچنین اصطلاح قرآنو سنت معنی کرده و فرق حق و حکم را توضیح داده،‌ در فصل سوم، درباب تشکر و سپاسگذاری و احسان به والدین صحبت شده و در فصل چهارم، آثار و نتایج اداء و یا تضییع حقوق والدین را بیان نموده و در آخرین فصل، فصل پنجم: نظر فقهاء در باره ولایت جد و اب،‌ حق حضانت پدر و مادر که حقوق مشترک والدین است. نفقه پدر و مادر در صورت نیاز آنان و همچنین اداء واجبات فوت شده از پدر بعد از مرگ ایشان، و در خاتمه یک مقایسه اجمالی حقوق والدین در مکتب اسلام و مکاتب غیر اسلامی و غرب مطرح شده است.

در طول تاریخ اسلام حدیث همواره در تمام علوم اسلامی تأثیرگذار بوده و حتی محور و مبنای برخی از این علوم به‌شمار رفته است.ازجمله‌ کسانی‌که در سده‌های گذشته، به‌ویژه‌ در عصر حاضر به مطالعات وسیعی درباره‌ی حدیث دست زده‌ و منشأ آثار گوناگونی شده‌اند، مستشرقان هستند، ازسوی دیگر، خاصه‌ آن‌که خاورشناسان ضمن ارائه‌ی خدماتی در زمینه‌ی حدیث و با ورود در عرصه‌های گوناگون آن، به طرح‌ پرسش‌ها و شبهاتی نیز پرداخته‌اند.از میان مستشرقان که به مطالعات حدیثی اقبال و اهتمام فراوان داشتند دوتن از مستشرقان دراین یک‌صدوپنجاه‌سال حدیث‌پژوهی غربیان، هم‌چنان پرآوازه‌ است؛ یکی گلدزیهر و دیگری شاخت، که بدین‌ نکته پژوهشگران مسلمان و حدیث‌‌پژوهان غربی اعتراف‌ دارند و بدین‌خاطر مطالعه و نقد و بررسی آراء و آثار مستشرقان در زمینه‌ی حدیث و به‌ویژه آن‌دو از اولویت‌ بسیار برخوردار است.این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تحلیلی- انتقادی انجام شده با بررسی‌های تاریخی، نادرستی ادعاهای خاورشناسان را ثابت کرده است. مطالعات به‌دست‌آمده‌ نشان می‌دهد، مستشرقان ازجهت اهداف و انگیزه‌ و درنتیجه‌ افکار و آثار علمی در یک سطح‌ نبوده، بلکه طیف وسیعی از غرض‌ورزان معاند تا محققان منصف را تشکیل می‌دهند. هم‌چنین مطالعات حدیثی خاورشناسان غالباً بر اصول و ضوابطی مبتنی است‌که نتایج‌ آن‌ برای مسلمانان غیرقابل قبول می‌گردد و ازآن‌جاکه مبانی نظری و اهداف مطالعات مستشرقان متفاوت از مطالعات مسلمانان است، روش‌شناسی آنان در مطالعات حدیثی مسلمانان کارآیی لازم را ندارد.این پژوهش کوششی است در ارائه‌ی اهم اهداف و عملکردهای مستشرقان و بیان شبهات و مسأله‌شناسی آنان در مطالعات حدیثی، و بیانی در ضرورت آسیب‌شناسی آن.

محبّت از جایگاه مهم و ارزشمندی در قرآن و روایات و سیره‌ی معصومان برخوردار میباشد و به اعتبار محبوب دارای اقسام زیر است: 1- محبّت خدا و انبیاء و اولیای الهی 2- محبّت خویشتن و افراد و اشیاء مرتبط با آن 3- محبّت انسانها 4- محبّت حیوانات، گیاهان و جمادات.از اقسام محبّت آنچه مهم است مرزهای آن بررسی می‌شود محبّت به انسان‌ها می‌باشد.محبّت به انسانها دارای مرزهای مختلف می‌باشد که برخی اعتقادی و فکری، بعضی اخلاقی و رفتاری و تعدادی نیز اجتماعی و سیاسی می‌باشد.مرزهای اعتقادی و فکری دوستی عبارت است از عقل و فکر، ایمان و اعتقاد صحیح و علم و دانش، مرزهای اخلاقی و رفتاری را نیز در امور زیر می‌توان خلاصه کرد: 1- تقوی 2- اخلاص و صداقت عملی 3- راستگویی4- ایثار و فداکاری 5- رازداری 6- امانت داری 7- صبر و استقامت 8- شجاعت و نترسی 9- تعهد و وفاداری 10- تواضع و فروتنی11- کرامت و بزرگواری 12- حیا و عفّت13- بخشندگی و گشاده دستی و بالاخره مرزهای سیاسی و اجتماعی امور زیر می‌باشد: 1- شرافت خانوادگی و اجتماعی (حسب و نسب) 2- پیشگامی در کارهای نیک 3- پیوند و گرایش به حزب الله 4- نداشتن سوء سابقه5- عدم تجاهر به فسق 6- عدم اتراف 7- آگاهی و بصیرت اجتماعی 8- عدم وابستگی به گروه‌های سیاسی منحرف9- عدم عضویت در طبقه‌ی ملأ 10- عدم تمایل به کفّار.بدیهی است که همانطور که رعایت مرزهای فوق آثار مفید و سودمندی دارد عبور از آن مرزها نیز پیامدهای ناگوار و زیانباری به دنبال دارد که برخی اعتقادی و فکری، برخی روحی و روانی، بعضی اجتماعی و سیاسی و تعدادی نیز اخلاقی و رفتاری می‌باشد که در گزینه‌های زیر خلاصه می‌شود:1- انحراف در اعتقاد و فکر 2- ابتلاء به شکّ و ریب 3- تمایل به نفاق و دورویی 4- بی هویتی 5- ندامت و پشیمانی 6- غفلت 7- تأثیر پذیری منفی 8- جرئت بر تمرّد و نافرمانی خداوند 9- دلبستگی افراطی به مال دنیا 10- مقام پرستی 11- نژاد پرستی12- اختلاف خانوادگی13- انحراف فرزندان14- ضعف و شکست 15- لا اُبالیگری16- اختلاف و تفرقه 17- جرئت یابی و سوء استفاده‌ای دشمن 18- همکاری و هماهنگی با دشمن 19- بی عزّتی 20- خیانت به مسلمین و سرزمین‌های اسلامی 21- گرفتاری در دام شیطان و دوستان ناصالح

دعوت به حق و رسیدن به کمال، یکی از موضوعاتی است که در زندگی، عقل و فکر انسان را به خود معطوف می سازد. قرآن کریم از همان آغاز نزول، به این نکته توجه نموده و خود را کتابی دعوت گر و مایه نجات و رشد خلق معرفی نموده است. (یَهْدی إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى‏ طَریقٍ مُسْتَقیمٍ) ( احقاف،30) فرا خواندن به سوی خداوند راهی است که همه پیامبران الهی پیموده و در آن راه با سختی ها و سرپیچی های زیادی از ناحیه سردمداران و استکباران مواجهگشته اند. اسلام هم که یک دین تیلیغی می باشد؛ باید هم پای مقتضیات و تحولات زمان دگرگون شود. قرآن کریم، با صراحت این وظیفه را بر عهده گروهی از امت خود می گذارد و می فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون‏؛ باید از میان شما، جمعى دعوت به نیکى، و امر به معروف و نهى از منکر کنند! و آن ها همان رستگارانند.» (آل عمران،104) از این رو یکی از مسئولیت های بشر در قبال دیگران، دعوت آنان به ایمان و کارهای صالح می باشد. این مسئولیت را می توان در ادامه خط رسالتی پیامبران تعریف کرد. همان گونه که اصل وحی برای هدایت بشر ضروری می باشد؛ و بدون آن، راه یابی به حقبقت میسر نیست، شیوه و کیفیت ارائه آن نیز مهم می باشد. مهم تر این که؛ در عصر حاضر از سوی دشمنان، تهاجم فرهنگی وسیعی علیه دین اسلام انجام می گیرد و آنان همواره درصدد دور کردن مردم جهان به ویژه قشر جوان جامعه از دین و ایمان هستند. دانستن این نکته که با چه شیوه هایی می توان مسلمانان را در اعتقاد خود ثابت نگه داشت و غیر مسلمانان را به دین اسلام ترغیب نمود اهمیتی دو چندان پیدا می کند. مطالعه ی آیات قرآن کریم و تأمل در سیره و شیوه ی رهبری و هدایت انبیاء الهی ما را به این نتیجه می رساند که اصل دعوت در اسلام بر پایه شیوه های نرم می باشد؛ یعنی حکمت، موعظه، جدال احسن، مدارا و مسالمت و... اما زمانی که ظلم و فساد و دیکتاتوری در جامعه از بین نرفت و عده ای در صدد ایجاد موانعی برای گسترش نور اسلام و در پی هرج و مرج و ظلم و فساد باشند و با هیچ روشی به راه نیایند، در این صورت لازم است، جهت دفاع از ارزش ها و حقوق انسانی و نجات انسانیت از کفر و ظلم جنگید و راه را برای تبلیغ دین در میان مردم باز نمود.

قرآن کریم در برنامه رشد و تربیتی خود، شرط اصلی رسیدن به کمال را تفکّر و اندیشیدن می‌داند. تفکّر، تلاش روشمند برای شناخت مجهول و رسیدن به معلوم با به کارگیری قوه‌ی اندیشه می باشد. خداوندی که انسان را به تفکّر دعوت کرده، ابزار آن را نیز در اختیار انسان قرار داده است که این ابزارها را می‌توان به دو نوع بیرونی و درونی تقسیم نمود. حواس(شنوایی، بینایی و لامسه)، عقل و قلب به عنوان ابزارهای درونی، و قصص پیشینیان و گفته‌های دیگران، ابزارهای بیرونی تفکّر می‌باشند. علاوه بر این قرآن کریم، برای راهنمایی انسان به تفکّر و اندیشه، منابعی همچون طبیعت، تاریخ، قرآن و انسان را معرفی نموده است. گرچه تفکّر و اندیشه، همواره هدایتگر انسان بوده و فواید فراوانی را برای او به ارمغان دارد، ولی موانعی نیز در برابر آن وجود دارد. قرآن کریم نیز به این مسئله توجه نموده و عواملى همچون تقلید از پیشینیان، هواوهوس، تکبّر، خیال‌پردازی و غفلت را به عنوان موانع تفکّر بیان نموده است. در قرآن کریم کلمات متعددی هستند که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکر کردن است. از جمله این واژگان؛ «تعقّل»، «تدبّر»، «تذکّر» و «تفقّه» می‌باشند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند. تعقّل به عنوان وجه تمایز انسان و حیوان، جایگاه خاصی در حوزه‌ی معنایی آیات قرآن دارد. تعقّل و تفکّر رابطه‌ی نزدیکی با هم‏ دارند و در حقیقت‏ مى‏توان گفت این دو مکمل همدیگرند. تدبّر نیز از آنجا که فعالیتی ادراکی محسوب می‌شود در حوزه‌ی معنایی مفاهیم مرتبط با تفکّر در قرآن کریم می گنجد. تدبّر به معناى فعالیّت قلب با توجه به عواقب و پیامدهاى امور است، و تفکّر به معناى فعالیت قلب با توجه به دلایل است.کلمه‌ی تذکّر نیز از جمله واژگانی است که ارتباط نزدیکی با تفکّر دارد و به معنای گفتار یا عملی است که انسان به واسطه ی آن، آنچه را از یاد برده یا از آن بی خبر است، نسبت به آن یادآور می‌شود، و تفکّر، کشف کردن چیزی است که انسان نمی‌داند و اندیشیدن برای به دست آوردن آنچه نمی‌داند.از دیگر واژه‌های مرتبط با مفهوم تفکّر، تفقّه می باشد. تفقّه عمیق‌تر و شدیدتر از تفکّر است و محصول و نتیجه‌ی آن است. بصیرت، علم، فهم، رویت و نظر نیز از دیگر واژگانی هستند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند.

انسان از ديرباز در جستجوي زندگي بيشتر و بهتر بوده است. امروزه طرفداران طول عمر، بیشتر به تحقيقات دانشمندان رشته‌ی زيست شناسي و ژنتيك چشم دوخته‌اند. از سوي ديگر تحقيقات اين عده، سؤالات گوناگوني را مطرح ساخته است. از جمله اينكه: چه كسي بايد تصميم بگيرد كه انسان چقدر عمر كند؟ آیا زندگی طولانی‌تر لزوما زندگی بهتری است؟ در اين نوشته تلاش بر اين است که عمر انسان از دیدگاه اسلام بررسی شود. آموزه‌های اسلامی با توجهِ ويژه به عمرِ انسان، بر اهميت، ارزش و کیفیت آن تأكيد مي‌كند؛ معیارها و مصادیق تضییع عمر و راهکارهای استفاده‌ی بهینه از آن را معرفی می‌کند؛ همچنین به ادوار عمر انسان و ويژگي‌هاي آن، به صورت فصلی یا وصفی اشاره کرده است تا حقانيت و قدرت خداوند متعال، معاد و زودگذر بودن زندگي دنيا را يادآورى کند. این پژوهش نشان می‌دهد برخلاف نظریه‌ی غیرقطعی برخی از دانشمندان علوم تجربی، عمر انسان در مسیر تاریخ سیری نزولی داشته است. اندازه عمر انسان توسط خداوند متعال تعیین می‌شود و نقش انسان در مقدارِ عمر خویش این است که می‌تواند با اعمالی که انجام می‌دهد تا آن مدتِ مشخص شده (اجل حتمی) زندگی کند یا زودتر (با اجل معلق) از دنیا برود. این پژوهش حدود 50 عامل فزونی و 20 عامل کاستی عمر انسان را از دیدگاه آیات و روایات معرفی می‌کند.

یکی از عوامل آرامش و رستگاری بشر، استحکام روابط بین آنهاست. تأثیر و نقش گفتگو به هنگام تقابل اندیشه ها و جایگزین کردن گفتگو به جای مخاصمه و ستیزه در وحدت و هماهنگی و در نهایت در هدایت و ضلالت اقشار مردم و اقوام مختلف آشکار است.باب گفتگو و استدلال در جهان آفرینش، پیش از خلقت آدمی آغاز شده و خداوند در باره آدم با فرشتگان هنگامی گفتگو می کند که خلقت او هنوز به پایان نرسیده بود. به دنبال اعلام خداوند در خصوص خلقت آدمی و جانشینی او بحث و گفتگو در بین فرشتگان آغاز می گردد و از خداوند حکمتِ خلق و جعلِ آدمی را جویا می شوند. از این منظر می توان گفت، محاوره و مشورت در خصوص خلق آدم فضیلتی است که در متن آفرینش بشر نهادینه شده است. گفتگو با اهل فرهنگها و تمدنهای دیگر، حتی با مخالفان عقیدتی و سیاسی و منحرفان، مورد تأکید آموزه های دینی و از شیوه های تبلیغی انبیاء و ائمه است و با توجه به این که سیره آن بزرگواران باید همواره الگوی عملی ما باشد، بررسی و تحلیل زوایای گوناگون سیره ایشان ضروری به نظر می رسد. هم چنین به جهت این که پرداختن به سیره تبلیغی و روشهای مختلف ایشان در راه رسیدن به هدف که همانا پاسداری از مرزهای مکتب و حفظ و نگهداری آن است، دارای اهمیت ویژه ای است.باز شدن باب گفتگو، مناظره و احتجاج، اختصاص به اسلام ندارد؛ بلکه پیش از آن نیز در میان ادیان دیگر رواج داشت؛ اما باظهور اسلام به جهت آگاه سازی مردم از حقایق، بیش از هر دینی به بحث و گفتگو اهمّیت داده است.پیامبر اکرم و جانشینان بر حق او نه تنها به گفتمان و مناظره با پیروان دیگر ادیان الهی توجه داشته؛ بلکه برای آگاهی و ارشاد ملحدان و مشرکان نیز اهمیت قائل بودند و باب محاوره و گفتگو را با آنها باز می کردند. تاریخ شیعه از رابطه فرهنگی و تشکیل گفتمانهای دینی و کلامی در محیطی کاملاً مسالمت آمیز حکایتهای بسیار دارد که این خود نشانگر این است که دین اسلام دین خشونت نیست؛ بلکه بر پایه گفتمان متقابل و پذیرش عقلانی است. در پژوهش حاضر شیوه های گفتار از خلال گفتگوهای موجود در قرآن و منابع روایی که کلام و تذکرات معصومیناست به صورت کاربردی استخراج شده است. تا ضمن بدست آوردن جواز گفتگو و مناظره در مکتب اسلام، الگویی دینی برای بر خورد با مخالفان حاصل گردد.با بکار گیری و استفاده از این الگوهای قرآنی و روایی در گفتمانها و مناظرات، می توان بستری مناسب برای روشنگری ،آموزش علوم، اصلاح نگرشها و هدایت به سوی نیکیها و پرهیز از بدیها و در نهایت به وحدت و همبستگی انسانها دست یافت.