جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علاّمه طباطبائی هدایت را به دو قِسم هدایت اوّلی و هدایت ثانی تقسیم می‌کند. وی هدایت اوّل را به انسان و هدایت دوم را به خدا منتسب نموده است و با تبیینی که درباره هر یک انجام می‌دهد، هیچ یک از آنها را خارج از اراده الهی قلمداد نمی‌کند و در عین حال، نقش اختیار انسان را در هر یک به‌وضوح نمایان می‌نماید. در باب اضلال الهی نیز باید گفت که وی اضلال منتسب به خداوند را اضلال مجازاتی دانسته است و به شیوه‌ای آن را به خدا نسبت می‌دهد که در عین حال که اراده خداوند در آن وجود دارد، نقش اختیار بشر نیز در آن غیرقابل انکار است. فخر رازی نیز با استفاده از دلائل عقلی و نقلی، هدایت و اضلال الهی را تنها مستند به خداوند کرده است و فعل او معرّفی می‌کند، بدون اینکه در این میان، نقشی برای اختیار انسان قائل شود.

مبحث رؤیت خدا در قیامت که اشاعره به دلایل نقلی بدان اعتقاد دارند و معتزله و شیعه به دلایل عقلی آن را مردود می دانند یکی از مهم ترین مسائل مورد اختلاف میان این دو نحله کلامی است که هرکدام با تفسیر آیات قرآن و استشهاد به احادیث نبوی و ذکر دلایل عقلی به طرح و رد عقاید یکدیگر پرداخته اند. اشاعره برای پرهیز از عواقب اعتقادی خود، که در ظاهر مستلزم قبول نوعی جسمبت برای خداست تا بتوان او را دید، ناچار شده اند که رؤیت را بلا کیف معرفی کنند یعنی رؤیت خدا به کیفیتی خواهد بود که او در آن زمان برای مؤمنان میسر خواهد فرمود، نه مثل رؤیت با چشم معمولی که مستلزم مواجهه و مقابله با شیء دیده شده و سایر کیفیات دیدن است در دنیا. در این مقاله تمام آیات و احادیثی که طرفین برای اثبات نظر خود ذکر کرده اند و دلایلی که بر طبق آنها اقامه کرده اند مورد بحث قرار می گیرد.

موضوع نقش ‏آفرينان در تاريخ، از گذشته ذهن انديشمندان را به خود مشغول كرده است. كدام اراده ‏ها در به وجودآوردن حوادث و وقايع ماثرند؟ آيا جهان بر اساس برنامه اي ازپيش‏ تعيين شده از سوي خدا، به جلو مي رود و انسان در تحولات آن تاثيري ندارد يا جز انسان كسي در تاريخ نقش‏ آفريني نمي ‏كند يا... طيفي از ديدگاه‏ ها از قبول مطلق تا انكار مطلق «نقش خدا در تاريخ» قابل رديابي است. اين نوشتار در پي آن است كه نقش خداوند در تاريخ از منظر قرآن را حتي‏ الامكان در چارچوب حوادث و وقايع تاريخي بدر و اُحد تبيين نمايد. قرآن براي خداوند در تاريخ نقش هاي مختلفي قايل است؛ ولي نقش او به گونه‏ اي انحصاري نيست. او- تبارك و تعالي- نقش‏ هاي مختلفي مانند اطلاعي، مستقل و در پس افعال و اراده بشري (منفعل) را عهده دار است. اين پژوهش حسب مورد از روش هاي توصيفي- تحليلي و تفسيري استفاده مي كند.

تسلیم یکی از مفاهیم اساسی در اسلام است که از نظر قرآن و روایات مفهوم آن, انقیادِ محض در پیشگاه خداوند متعال و انقطاع کامل از غیر خدا و چیزی را جز یاد و مهر او در دل قرار ندادن می‌باشد؛ این پژوهش با هدف مشخص کردن این مسئله که ضرورت تسلیم چیست و شاخصه‌ها و آثار آن کدام است, انجام شده است. روش پژوهش حاضر یک بررسی توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد. یافته‌های اصلی این پژوهش در حوز? ضرورت از سه مبنای اصلی که شامل: خداشناسی, انسان شناسی و جهان شناختی است تشکیل شده است و مجموع? آنها نشان دهند? این است که چون انسان موجودی جاهل و نیازمند و در عین حال هدفمند بوده و به دنبال تکامل می‌باشد و از طرف دیگر در جهانی زندگی می‌کند که قوانینی ثابت و تخلف ناپذیر داشته و در عین حال خدایی دارد که مالک و مدبّر و هادی و ربّ و عالم و قادر است, پس به مصلحت انسان است که در هم? امور تسلیمِ محض خداوند باشد تا به سعادت دنیا و آخرت برسد, و در غیر این صورت آسیب دیده و به نتیجه نخواهد رسید. یافت? دیگر تسلیم, دربار? شاخصه‌های آن می‌باشد که خصیصه‌ها و نشانه‌های انسان تسلیم را بیان می‌کند که مشتمل بر راضی بودن به تقدیر الهی, پذیرفتن حق, صدق و اخلاص, مقدّم داشتن اراد? خدا بر اراد? خود, تنها به خدا اتکا داشتن, رضایت از داوری خدا و رسول اکرم (|) , خود را مالک چیزی ندانستن, تواضع و فروتنی است که هم? آنها در عنوانِ موحد تام بودن, جمع است. و یافت? آخر, دربار? آثار تسلیم در زندگی است که عبارت است از: هدایت, رستگاری و سعادت, سلامت نفس, آسایش و آرامش, خشنودی و سرور, حفاظت و امنیّت و برآورده شدن حوائج؛ و از جمله نتایجی که از این پژوهش بدست می‌آید این است که با شناساندن ضرورت تسلیم و آثارش به مردم جامعه, می‌توان میزان انقیاد آنها را در برابر اوامر الهی افزود و با تبیین درست این مبانی و تفهیم آن به مردم, سطح دین‌داری و شادکامی جامعه را ارتقا داد, همچنین در سیستم‌های آموزشی یا روانشناسی و جامعه شناسی با کمک شاخصه‌های تسلیم, می‌توان نقاط ضعف و قوت مردم را شناسایی نمود, تا به این وسیله جامعه را هر چه بیشتر به سمت سلامت و دین‌مداری و نشاط سوق دهیم و از کسالت و رخوت عمومی باز داریم.

این پژوهش به بررسی و مقایسه تصویر خدا در قرآن کریم و تورات پرداخته ومهم‌ترین توصیفاتی را که درباره خداوند متعال بیان شده است، جمع‌آوری نموده است. توحید که از اصلی‌ترین آموزه‌های دین اسلام و یهودیت است، به طور صریح در آیات کتب مقدس این ادیان بیان شده است و نیز خداوند، آفریننده و خالق جهان هستی معرفی شده است. او مهربان، بخشنده، صاحب رحمت، عالم و صادق است، بی‌نیاز از پرستش و عبادت است و غضب و انتقام او برای مجازات نافرمانی و کفر وعدم اطاعت می‌باشد؛ ولی کیفیت این صفات در قرآن کریم و تورات با هم تفاوت دارد و در برخی مواقع شاهد ناهمگونی میان این توصیفات هستیم؛ چنان‌که در قرآن کریم، حد اعلای صفات نیکو متعلق به خداوند است و هیچ‌گونه نقصانی در ذات و صفات، به ساحت او راه نمی‌یابد ولی در تورات، گاه عکس این مسئله اتفاق می‌افتد، خداوند علاقه زیادی به ستایش شدن و قربانی‌ها دارد و بی-نیازی او به آن‌ها بسیار کم مورد توجه قرار گرفته است، خداوند فراموش می‌کند، گاه عدم صدق او آشکار می‌شود، به خاطر گناهان کوچک، سخت غضبناک می‌شود و انتقام می-گیرد که این‌ها با جایگاه خداوندی و ربوبیت او هم‌خوانی ندارد. اما آن‌چه که در نگاه کلی و از میان توصیفات گوناگون این دو کتاب آسمانی می‌توان مشاهده نمود، تصویر خداوندی است که پادشاه جهان است و تمامی خصوصیاتی که یک فرمانروای مقتدر و قدرتمند دارد، در نهایت کمال و به دور از هرگونه نقصی دارا می‌باشد. کلید واژه: قرآن، تورات، خدا، پادشاهی

اثبات وجود خدا، مهم‌ترین مساله در فلسفه‎ی اسلامی است و باور به خدا رکن دین اسلام می‌باشد. استدلال‎های گوناگونی درباره‎ی این مساله از جانب هر یک از فیلسوفان و متکلمان مطرح شده است. در نهایت، با تعمق و تحلیل عقلانی بر جمیع مطالب و روایات فصول، رسیدن به این نتیجه ضروری دانسته شده که خداوند عقل را عامل شناخت خود قرار داده است و شناخت یقینی، مطلوب شارع است و این شناخت با برهان به دست می‎آید و خود او نیز به عنوان علت همه موجودات قابل شناخت عقلی هست و قرآن به برهان اهمیت داده است و افراد را به جستجوی برهان برانگیخته است. برهان نظم در آیات متعددی از قرآن کریم آمده است.این برهان کاملا ساده برای عموم بیان شده است. برخی فلاسفه هم آن را به همان صورت که قرآن فرموده است، یقینی دانسته‎اند ولی به نظر برخی دیگر برهان نظم یقینی نیست. برهان فطرت در قرآن آمده است و برای همگان قانع کننده است، ولی در کتب فلاسفه به آن چندان پرداخته نشده است. بیشتر فلاسفه معتقدند که برهان حرکت در آیه "لا احب الآفلین" بیان شده، درحالیکه حدوسط در این آیه محبت است. فلاسفه به این برهان توجه کرده‎اند، اما در قرآن این به برهان به صورت صریح بیان نشده است و می‎توان این برهان را از آیات استنباط کرد. برهان حدوث مورد اعتنای قرآن قرار گرفته است و فلاسفه و متکلمان نیز به این برهان توجه داشته‎اند، ولی با نظری دقیق‎ می‎توان برهان وجوب و امکان را که دقیق‎تر است به جای آن قرار داد. البته این برهان، بیشتر مورد متکلمان قرار گرفته است تا فلاسفه، و برهان حرکت به صراحت و با الفاظ فلسفی در قرآن نیامده است، ولی از برخی از آیات قابل استفاده است و برهان حدوث نیز قابل ارجاع به این آیه است. فلاسفه نیز به این برهان توجه خاصی داشته‎اند.البته این برهان، بیشتر مورد فلاسفه قرار گرفته است تا متکلمان. برهان صدیقین نیز در قرآن نشانه‌هایی دارد و بلکه اساس معارف عمیق دینی در رویت و شهود بی‌واسطه خداوند است به‎گونه‎ای که هیچ‌یک ازمخلوقاتش مستقیما دال بر او نباشند، بلکه او بر مخلوقات خویش دلالت کند.در نتیجه آشکار است که هیچ یک از این براهین با شکل منطقی دقیق و اصطلاحات فنی در قرآن نیامده‎اند و دلیل این مطلب روشن است. همانگونه که پیامبر یک دانشمند رسمی نیست، کتابنازل شده بر او نیز یک کتاب علمی نیست. دین خدا وکتاب و فرستاده او خان گسترده‎ای برای همه انسان‎ها هستند، که هرکس به فراخور خود طعامی از آن برمی‎گیرد و می‎توان نتیجه گرفت که هر آیه از قرآن، آینه‎ای از برهان بر وجود خداست.

در بحث امکان و حدود شناخت خدا، باید قائل به تفکیک بین شناخت خدا با علم حصولی و علم حضوری شد. شناخت خدا با برخی از علوم حصولی مانند شناخت حسّی، وهمی و خیالی، محال است و خروجی آن‌ها در مورد خدا، جز به یک صورت شرک‌آلود، موهوم و خیالیِ ساخته و پرداخته‌ی ذهن انسان نخواهد بود؛ اما با شناخت حصولی عقلی، می‌توان با انتزاع از اوصاف کمالی انسان و تجرید آن‌ها از نواقص ممکنات، به یک معنای کلّی از اوصاف خدا رسید که هم مورد تأیید قرآن و روایات است و هم برای عموم مردم میسّر است. نوع دیگری از خداشناسی، در سرشت تمام انسان‌ها به صورت خداشناسی حضوری فطری، از ابتدای خلقت‌شان نهادینه شده است؛ که با اندک توجهی می‌توان آن را درک کرد. سنخ دیگر خداشناسی حضوری، معرفت شهودی قلبی است که مراتبی از آن با تزکیه‌ی نفس و سیر و سلوک باطنی، قابل وصول است.

از مسائل بسیار مهم و تأثیر گذار از حیث معرفت شناسی و جهان بینی برای یک مسلمان شناخت عهد های خود با خداوند متعال است، لذا بر آن شدیم تا به توفیق الهی تحقیقی پیرامون این موضوع شریف انجام دهیم. برای درک هر چه بهتر از این موضوع لازم است در گام اول واژه شناسی دقیقی از عهد و معانی مترادف با آن (که شاملکلمات «میثاق»، «إصر»، «ذمه»و«إلّ»میباشد) به دست آوریم. در گام بعدی اقسام عهدهای خداوند با انسان ها بررسی شده است که ابتداءاً عهدهای خداوند با عموم انسان ها بررسی و بعد از بیان آیات مرتبط با میثاق به یکی از دقیق ترین و چالشی ترین مسائل مطرح در این باب که موضوع موطن اخذ میثاق است اشاره شده و بعد از نقد نظرات مشهور، نظر مرحوم علامه طباطبایی که بُعد ملکوتی انسان ها را موطن اخذ میثاق می داند به عنوان نظر برگزیده ارائه شده است. در قسم بعد میثاق خداوند با انبیاء و موضوعات مرتبط با آن و اینکه حتی میثاق انبیاء اولوالعزم با دیگر انبیاء متفاوت است بیان شده، و در نهایت آنچه از میثاق خداوند با امت ها در قرآن کریم آمده، ارائه می شود تا بدین واسطه تمامی اقسام عهدهای خداوند با انسان ها، استقصاء کامل شده باشد. در ادامه موضوعاتی که ارتباط مستقیم با عهد دارند آمده که در وهله اول سعی شده است که اهمیت لزوم وفای به عهد، ثمرات و مصادیق آن بررسی شود، و در گام بعد عواقب پیمان شکنی و مصادیق آن مطرح گردد. در انتها نیز مبحث تجدید عهد به عنوان راهکاری برای ترمیم نقض عهد و استوار نمودن عهد های پیشین، به نحو مبسوطی طرح و ارائه شده است.

موضوع گفت وگوهای خدا با پیامبران در زمینه مسائل اعتقادی از جمله توحید، معاد، نبوت و مسائل اخلاقی از جمله گذشت، صبر و دعا است که به روشهای مختلفی شکل گرفته است. گفت وگو با غیر پیامبران شامل گفت‌وگو با انسان، ملائکه، ابلیس و کائنات است. مهمترین آداب و نکاتی که از این گفت وگوها برداشت می شود؛ آزادی بیان، ادب، محبت و نرمی و قاطعیتاست.