جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار در پیِ آن است تا با بهره‌گیری از آموزه‌های دین اسلام، عوامل و زمینه های رشد و شکوفایی بشر و راهکارهای حراست از آن را بیان نماید؛ از این رو، رویکرد مشخص آن این است، که با الهام از آموزه‌های شریعت، مهمترین عامل تأثیر‌گذار در رسیدن به درجه‌ی بندگی یعنی تواضع و خضوع را مورد واکاوی قرار دهد و راهکارهایی را به منظور حفظ و حراست ازآن (جلوگیری از کبر، غرور و خود‌خواهی) ارایه نماید. با توجه به تأثیر متقابل خشوع و سعادت بر یکدیگر از یک سو، و وجود مفاسد عظیم خودخواهی و غرور از سوی دیگر، سرنوشت انسان با چالش‌ها و خطرات جدی روبرو است به گونه‌ای که اگر انسان ها در صدد توجه و آفت زدایی بر نیایند در این دنیا می‌بایست با رنج و مشقت زندگی کنند و در آخرت خطر سقوط در آتش دوزخ آنان را تهدید می کند. از این رو بایسته است انسانها با تعالیم و آموزه‌های شریعت ناب اسلام به عنوان صحیح‌ترین و کاربردی‌ترین برنامه مبنی بر حفظ مسیر بندگی و مقابله با مولفه‌های تأثیر‌گذار بر سعادت، آشنا گردند. اسلام برای رسیدن به قرب‌الی‌الله بر معیارهایی همچون معرفت به خدا، خردورزی، کسب دانش و حکمت، فروتنی، حج و... به عنوان عالی‌ترین ویژگی‌ها برای رسیدن به آرامش و سعادت یاد می‌کند و برای حفظ و حراست مسیر بندگی و خوشبختی او در هر دو جهان، با ارائه‌ی راهکارهایی چون دوری از خود‌بینی، فخر‌فروشی، پیشی جستن در سخن گفتن، عدم پیروی از حق و... سعادت جهانی و اخروی را ضمانت می‌نماید.

خداوند (عز و جل) هر موجودی را که آفرید اسباب هدایتش را نیز فراهم کرد و انسان به عنوان اشرف این مخلوقات از این قاعده مستثنی نیست و این هدایت توسط پیامبران وانبیاء مرسل انجام پذیرفته است . خداونددر قرآن کریم؛این معجزه جاوید راه هدایت و سعادت بشر را بر خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) فرو فرستاد و ادامه این راه پس از انقطاع وحی توسط امامان معصوم(ع) صورت پذیرفت . با وجود پیشرفتهای مادی چشمگیر ؛ تدبر و عمل به قرآن کریم تنها راه نیل به این هدایت و از ضروری ترین نیازهای بشری است . یکی از مواردی که جایگاه و اثرات دنیوی و اخرویش آنقدر عظیم است که هم صراحتاَ و هم تفاسیرحدود سی و چهار آیه در قرآن کریم در مورد آن بیان شده ؛ تهجد است . که به توفیق الهی در این پایان نامه سعی شده حتی الامکان آنچه که در قرآن و سیره پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز احادیثی که در این مورد بوده و نیز اهتمام بزرگان دین واثرات دنیوی واخروی و مطالب مرتبط با این موضوع جمع آوری گردد. در این راستا تفاسیر بسیاری اعم از شیعه و سنی و سیره و کتب مرتبط با آن مورد بررسی قرار گرفته تا بدور از هر گونه شائبه و سلیقه مذهبی خاص بوده و در پایان مختصری از احکام تهجد بر اساس سیره و احادیث بیان شده تا انشاء الله راه گشای مشتاقان قرار گیرد

رساله حاضر به روش ترکیبی (توصیفی، تحلیلی و نقدی) و میان رشته ای از طریق جستجو و تتبع در آثار پزشکان معروف دوره اسلامی (از قرن اول تا قرن چهاردهم هجری)، همچون علی بن ربّن طبری، رُهاوی، زکریای رازی، ابن الجزار، مجوسی اهوازی، ابن سینا، جرجانی، عقیلی خراسانی، عساف، ابن میمون و محمود اعتمادیان، اصول هشتگانه‌ای را در آموزه‌های اخلاقی آن‌ها شناسایی و بیان می کند که عبارت است از: اصل توکل به خدا، سود رسانی، عدم آسیب‌رسانی، امانت‌داری، عدالت، احسان، شفقت و احترام به استقلال فرد و خود‌مختاری. مجموعه این اصول را می‌توان اخلاق پزشکی تمدن اسلامی نامید که البته از میان آن‌ها اصل احترام به استقلال فرد یا خود مختاری، در آثار سده اخیر مطرح شده است.بررسی و تحلیل محتوایی اصول نامبرده با محوریت قرآن کریم و روایات اسلامی حاکی از آن است که اصول مذکور تحت تأثیر دو عامل در میان پزشکان دوره اسلامی معمول بوده است. نخست آراء و افکار پزشکان یونانی و دوم آموزه‌های اخلاقی دین مبین اسلام، که سهم آن به‌مراتب افزون‌تر از عامل نخستین است. اگرچه کلیت اصولی که در آثار پزشکی مسلمانان به آن‌ها اشاره شده با آموزه‌های اسلامی قابل انطباق است، لیکن به دلیل عدم اشاره به مستندات قرآنی و روایی و بسنده کردن به توصیه‌ها و دستورالعمل‌های کلی، ازجامعیت لازم و کافی برخوردار نیست. این اصول در مقایسه با اصول چهارگانه اخلاق زیستی غربی، چند مزیت دارد که مهم‌ترین آن‌ها جایگاه محوری خداوند و تقوای الهی است. علاوه بر آن توجه به چهار اصل دیگر یعنی اصل توکل به‌خدا، امانت‌داری، احسان‌ و شفقت که در اخلاق زیستی غربی از آن‌ها غفلت شده است از مزیت‌های اخلاق پزشکی دوره اسلامی به‌شمار می‌رود.گرچه می‌توان برای اصول چهارگانه اخلاق زیستی غربی نیز در میان آیات و روایات، مستندات و شواهدی یافت، ولی با ملاحظه آیات و روایات در می‌یابیم که این اصول از دیدگاه اسلامی کافی نیست و اصول اخلاق پزشکی اسلامی مواردی افزون بر اصول چهارگانه دارد؛ لذا باید آن‌ها را در قالب هشت اصل فوق‌الذکر ترتیب داد. درباره نظام اخلاق اسلامی و نحوه تبیین هنجارهای اخلاقی، با ملاحظه گرایش‌های مختلف در اندیشه اسلامی، بهترین تحلیل این است که نظریات اخلاقی مسلمانان نظریاتی ترکیبی است که در آن‌ها نتیجه‌گرایی و فضیلت‌گرایی غلبه دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی اصول شهروندی و تربیت شهروند در آیات و روایات اسلامی است. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است که طی آن آیات و روایات موجود مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که آزادی، تکثرگرایی، تسامح و تساهل، تفکر انتقادی، قانون مداری و مردم‌سالاری از مولفه‌ های تربیت شهروندی در آیات و روایات اسلامی است. همچنین امر به ‌معروف و نهی از منکر، ایجاد روحی? برادری و تفاهم، شناخت و رعایت حقوق انسان‌ها، تقویت سعه‌صدر در معاشرت اجتماعی، پرورش حس احترام به همنوعان و ایجاد روحی? تکریم مومنین از اهداف تربیت شهروندی در آیات و روایات اسلامی محسوب می‌شود. اصل تعامل و مشارکت اجتماعی، آزادی و مسئولیت، عزت، عدالت ورزی، اعتدال، جدایی‌ناپذیری دین از سیاست، حفظ و ارتقای فردیّت، غلبه بر خودمحوری و مدارا نیز از اصول تربیت شهروندی در آیات و روایات اسلامی است. در نهایت می‌توان از ویژگی‌هایی مانند حریّت، حکمت، تعاون، پایبندی به تعهدات، رحمت، نزاهت، صداقت، عدالت، سماحت و شجاعت به عنوان ویژگی های یک شهروند خوب یا ایده آل اجتماعی در آیات و روایات اسلامی نام برد.

پایان‌نامه مشتمل بر یک مقدمه و هفت فصل می‌باشد: در مقدمه از ضرورت تحقیق، اهداف، فرضیه‌ها، پرسش‌ها، پیشینه و مفاهیم همچون معنا، حجیت، عقل، سنت و ... بحث شده است. در فصل اول ریشه عقل، معانی آن در لغت و مترادفات آن بیان کرده‌ایم. ریشه عقل عقال به معنای (بند شتر) نمی‌باشد بلکه عقل (قوه دراکه) ریشه‌اش عقل (مصدر به معنای منع) یا عقال (که مصدر و به معنای منع است) و یا از معقل منقول می‌باشد و حجا، کیاست و ... مترادفات عقل‌اند. در فصل دوم اصطلاحات علمی عقل بیان شده است که به معنای وجود مجرد ذاتا و فعلا آمده و به معنای قوه دراکه و عماله و به سرشت انسان که ممیز انسان از دیگر حیوانات است آمده است. در فصل سوم معانی و اطلاقات روایی عقل بیان شده است که از جمله معانی آن وجود مجرد ذاتا و فعلا که اولین مخلوق نامیده شده است و به معنای عقل عملی و نظری و ... آمده است. در فصل چهارم پژوهش به حجیت عقل در سنت پرداخته شده است که در اقوال معصومین و در سیره علمی آنها حجیت عقل یک امر بدیهی و روشن است. در فصل پنجم دیدگاه قرآن درباره حجیت عقل مطرح شده است و ثابت شده که قرآن ماها را به تعقل تحریک و بر‌می‌انگیزد. در فصل ششم بحث از حجیت عقل از دیدگاه خود عقل به میان آمده است. در فصل هفتم که فصل آخر این پژوهش می‌باشد از محدوده حجیت عقل بحث شده است و در ضمن عقیده امین استرآبادی نیز نقد شده است.

در این پژوهش محتوای احادیثی که درباره ی سیره ی اجتماعی حضرت مهدی(عج) در زمان ظهور وارد شده است با آیات قرآن مجید، تحلیل شده است.سعی شده است تا حد امکان، با حذف احادیث مشابه و هم مضمون، از تمامی احادیثی که در زمینه ی سیره ی اجتماعی وارد شده است، استفاده شود. این پژوهش در دو فصل تنظیم شده است. فصل اول با پرداختن به ویژگیهای جامعه ی مقارن با ظهور حضرت- قبل و بعد از قیام ایشان- در واقع مقدمه ای برای فصل دوم محسوب می شود.در فصل دوم سیره ی اجتماعی حضرت در دو بخش فرهنگی و اقتصادی، با ذکر احادیث مختلف با موضوع دو بخش مذکور، و ذکر آیات قرآن مجید مرتبط با احادیث و همچنین با استفاده از تفاسیر مختلف مورد تحلیل و بررسی قرآنی قرار گرفته است. روش اصلی تحقیق در پایان نامه ی پیش رو، روش کتابخانه ای است.تحلیل های قرآنی این پژوهش به شیوه ی استنباط و روش قرآن به قرآن صورت گرفته است.منابع اصلی این پژوهش کتب معتبر حدیثی شیعی و اهل سنت و تفاسیر معتبر مانند المیزان و نمونه بوده است.پژوهش پیش رو دلیل محکمی برای اثبات عدم جدایی اهل بیت از قرآن می باشد.همان طور که پیامبر مکرم(ص) هم در حدیث مشهور ثقلین با عبارت «لن یفترقا» بر این امر تاکید فرموده اند.

پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی امروزه یکی از مهمترین مسائل تربیتی و اجتماعی در جوامع مختلف انسانی است این پژوهش با هدف معرفی مهمترین روش‌های برنامه ریزی شده در دین مبین اسلام برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، با موضوع « بررسی نحوه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی از دیدگاه قرآن و حدیث » تدوین گردیده است . این پژوهش در حقیقت یک تحقیق میان رشته‌ای است که در آن از یک طرف از منابع مختلف اسلامی از جمله قرآن کریم و متون مختلف حدیثی و تفسیری و از طرف دیگر از منابع مختلف علوم جامعه شناسی، ‌علوم اجتماعی، علوم تربیتی مخصوصا علم آسیب شناسی اجتماعی استفاده گردیده است. این پژوهش نشان می‌دهد که اسلام ،‌به عنوان کامل ترین و پیشرفته ترین سبک زندگی بشری، با تکیه بر آموزه‌های وحیانی و الهی، موثرترین روش‌های فردی و اجتماعی را برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی پی ریزی نموده است . با یک نگرش کلی این روشها تحت عناوین زیر مطرح گردیده اند .

در این نوشتار ابتدا مفهوم تفریح و تفرّج و واژه های مترادف آن مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس اهمیت و جایگاه مهم تفریحات سالم و نقش سازنده ی آن در جوامع بشری بیان گردیده و لزوم پرداختن به آن به ویژه در جهان امروز که عصر پیشرفت علم و فناوری و عصر ارتباطات سریع جوامع بشری است مورد تأکید قرار گرفته است.در ادامه به بیان ویژگی های یک تفریح سالم از نظر اسلام با توجه به مبانی اصلی آن یعنی قرآن و روایات معصومین پرداخته و چند ویژگی مهم یک تفریح سالم که انسان را در رسیدن به هدف متعالی خلقت یعنی قرب الهی یاری می کند، مشخص گردید که مهمترین آنهاعبارتند از هدفدار بودن ، آسایش جسمی و تجدید قوای بدن ، آرامش و نشاط روحی ، ارتباط با خدا و تقویت معنویت ، عدم مخالفت با حق و شرافت انسانی ، عدم تخریب طبیعت ، که بر اساس این خصوصیات برخی از مصداق های تفریح و تفرّج سالم از دیدگاه دین مبین اسلام معرفی شد.تفریحاتی مانند کار و تلاش ، مطالعه و پژوهش علمی ، رفتن به باغ و بستان و دیدن مناظر طبیعی و معاشرت و دیدار با برادران ایمانی ، برگزاری مراسم جشن و شادی ، ورزش و مسافرت. سپس شواهدی از قرآن و روایات و سیره ی معصومین?در تأئید آن ها ارائه شده است و اثرات و فوائد تفریحات سالم در زندگی بشر مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان به معرفی برخی از تفریحات ناسالم و پیامدهای ناگوار ناشی از آن ها پرداخته ایم و خطرات و عواقب دنیوی و اخروی این گونه تفریحات را بیان کرده ایم.

اصل تقیّه مسئله ای است که به اندازه عمر بشر قدمت دارد ، چرا که وجود شیطان و ایادی وی و در پی آن وجود انسان هایی که برخلاف خواست خدا و حجّت های خدا و در عین دشمنی با آن ها بوده اند ، قدمتی به اندازه عمر بشر دارد . پس دانستن معنی و مفهوم تقیّه و زمان و مکان و موارد رعایت یا عدم رعایت آن به نحوی که مورد رضای حق باشد ، برای همگان لازم و ضروری است .برای دست یافتن به چنین الگو و راهکار سودمندی که نتیجه اش رضای خدا و ارتقاء درجات اخروی است ، هیچ راهی جز رجوع به آیات قرآن و سخنان مستند معصومین علیهم السّلام و نیز رجوع به سیره و سنّت و تاریخ زندگانی ایشان که الگویی برای همگان است ، وجود ندارد .چرا که اگر جز این باشد ، هر فرد بر اساس ایده ها و عقاید و سلیقه شخصی خود که دستخوش نادانی و حبّ ذات و سودجویی های دنیوی و القاءات شیاطین هم می شود ، نظر داده و هر کس روش و راه و نوع و زمان و مکانی را برای رعایت تقیّه برمی گزیند . این نوشتار بر اساس مطالعه کتابخانه ای و توصیفی و تحلیلی به روش فیش برداری و سپس تنظیم بخش ها و فصول ، جمع آوری شده است .ولی قبل از نقل تاریخ می بایست در بخش اوّل به مقدّماتی چند از جمله معانی تقیّه و اقسام تقیّه و غیره با عنوان « گفتارهایی پیرامون تقیّه » پرداخته می شد تا به این طریق بخش دوّم یعنی « تحلیل تاریخی تقیّه » که نمونه های تقیّه در اعصار مختلف تشیّع است ، بیشتر و بهتر درک شود . در بخش تحلیل تاریخی تقیّه سعی بر آن شده که تواریخ بر اساس ترتیب وقوع بیان شده و تا غیبت کبری ادامه یابد .

اسلام به عنوان مجموعه ای از آموزه های وحیانی مبتنی برفطرت انسانی و برخوردار از پشتوانه عقلی و عرفانی، این قابلیت را دارد، تا در هر زمان و مکان پاسخگوی نیاز کمال خواهی و خداجویی انسان باشد.بدون تردید مهمترین موضوع جهان هستی (موضوع تربیت انسان است، انسانی که بر آیند ملک و ملکوت است و از سابقه ازلی و لاحقه ابدی، برخوردار است؛ که او عصاره هستی است، به لحاظ هدف الهی و غایت اقصای خود، تنها زمانی که در مقام « فی مقعد صدق عند ملیک مقتدراً» (قمر، 55)بار یابد به آرامش و به کمال نهایی خواهد رسید.از مهمترین رسالت امروز اندیشمندان مسلمان در حوزه آموزه های دینی و راه و روش زندگی اسلامی در قرآن که همان تعلیم و تربیت، تبیین برنامه جامع دینی، مبتنی بر قرآن کریم و مکتب اهل البیت علیهم السلام است.بدین خاطر نقش مبانی سبک زندگی اسلامی در قرآن و حدیث ضروری، اجتناب ناپذیرو فرصتی برای پژوهش در حوزه‌ی سبک زندگی اسلامی است. کوشش و درک درست از مبانی سبک زندگی اسلامی که شامل اصول اعتقادی و اخلاقی و اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی است در بازشناسی و استقرار ساختن بنای زندگی اسلامی بر مبنای وحیانی ضرورت این پژوهش را دو چندان می کند.این پژوهش تلاشی برای معرفی راه و روش درست اسلامی که راه پیشوایان دین که همان صراط مستقیم است و زیر بنای اصول و فروع دینی است.این تحقیق از چهار بخش ونتیجه گیری تشکیل شده که بخش اول شامل کلیات، بخش دوم مربوط به سوال اصلی یعنی مبانی سبک زندگی اسلامی از منظر از قرآن و تجزیه و تحلیل داده هابخش سوم مربوط به شاخصهای مبانی سبک زندگی و بخش چهارم به مباحث علل و عوامل عمل به سبک زندگی اسلامی و پیامدهای آن می پردازد.در این تحقیق تلاش شده است که آیات مربوط به هر مبحث دسته بندی شده و به کمک روایات معصومین علیهم السلام تبیین شود که در این راه از کتاب های تفسیری و آثار صاحب نظران نیز بهره گرفته شده است .