جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫مشتق در علم اصول، کلمهاي است که معناي وصفي داشته و قابل حمل بر موضوعي باشد؛ هر چند که در علم صرف، از جوامد شمرده شود. بنابراين، بين مشتق اصولي و صرفي، نسبت عموم و خصوص من وجه برقرار است. اين پژوهش در چهار بخش، موارد کاربرد مشتق به معناي اصولي را در فقه بر مبناي کتاب «جواهرالکلام»، تحليل و بررسي کرده است. در کليات و مقدمات، درباره دانش فقه و اصول، جايگاه کتاب جواهر الکلام، شخصيت صاحب جواهر و شخصيت و آثار محقق حلي اشاراتي شده است. در سير تاريخي بحث مشتق، نگاهي به آثار اصولي متقدمين شده و پيشينه بحث مشتق در آثار متأخّران و متأخّرانِ متأخّران بيان شده است. اولين بحث کننده رسمي از مشتق، در ميان فقها و اصوليان شيعه، علامه حلي? است. نقش جناب وحيد بهبهاني? در تاريخ علم اصول، فراموش نشدني است و «قوانين» جناب ميرزاي قمي در مسائل اصول و از جمله مشتق، مهم است. در بحث از جايگاه مشتق در علم اصول، ماهيت مشتق، تعيين محل نزاع در مشتق، حال تلبس در مشتق، کاربرد اصول در بحث مشتق و بساطت يا ترکيب در مفهوم مشتق بررسي شده است و از جمله نتايج به دست آمده، حقيقت بودن مشتق در متلبس بالفعل، خارج بودن اسم زمان از محل نزاع و مرکب بودن مشتق است. در موارد کاربرد مشتق در فقه که موضوع اصلي پژوهش است، از آغاز تا پايان فقه در قالب کتاب جواهرالکلام کندوکاو شده و مشتقاتي که در فقه، به صورت مستقيم يا غير مستقيم، موضوع احکام قرار گرفته، بررسي شده است. تطبيقات مشتق در بخش عبادات، از کتاب الطهارة و کتاب الصلوة؛ در معاملات، از کتاب النکاح؛ و در بخش احکام، از کتاب الاَيمان، کتاب الشفعة و کتاب الشهادات بررسي شده است. اين موارد بسيارند که از جمله آنها عنوانهاي «المرضعة»، «المرتضعة»، «ام الزوجه»، «الفراش»، «الزانية»، «الزوجة»، «الحائض»، «حليلة الابن»، «منکوحة الاب»، «الشاهد» و «الشجرة المثمرة» هستند. در همه اين عناوين، با توجه به اينکه مشتق حقيقت در متلبس بالفعل است، بررسي انجام شده و حکم شرعي عنوان اشتقاقي بيان شده است. نتيجه اينکه شناخت حدّ مفهوم مشتق در اصول، در تعيين حدود موضوع حکم در فقه، به فقيه و مفتي کمک مي کند.