جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فلسفه‌ علم، سؤالی مطرح است كه تجربه‌ بيرونی با آن ويژگی‌هايی كه دارد (نظير تكرارپذيری و مشاهده‌پذيری و قابل انتقال بودن، قابل پيش‌بينی بودن و...) آيا توان اثبات و ابطال و تأييد دارد؟ كارايی آن چيست؟ آيا استقراء و تجربه، ما را به نتيجه صد درصدی می‌رساند يا خیر؟

آدمیان سه زندگی دارند یا به عبارت بهتر زندگی آدمی سه وجه دارد؛ یک وجه آن از ولادت آغاز می‌شود و با خور و خواب و رشد و تولید مثل می‌گذرد و با مرگ پایان می‌یابد. صورت دیگر زندگی از آگاهی اجمالی به مرگ آغاز می‌شود و به زندگی در جامعه سیاسی و فرهنگی می‌رسد و با بنای نظم تاریخی ادامه می‌یابد و این بدان معنی است که آدمی به زندگی طبیعی راضی نمی‌شود و موجودی نیست که مجموعه‌ای از نیازهای طبیعی باشد و کار و بارش را به اقتضای رفع آن نیازها سامان دهد، بلکه خود را در جهان متعهد می‌یابد. او از اول با عهد زندگی کرده و البته عهدشکن هم بوده است. اگر تاریخ بشر دوران‌ها دارد این دوران‌ها با بستن عهد تازه پدید آمده است. لازمه عهد بستن نیز زبان داشتن و با هم بودن است، با این عهد بستن نظمی بنا می‌شود که در قیاس با عمر کوتاه مردمان مدت‌های طولانی دوام می‌آورد. شاید بتوان گفت این موجودی که می‌داند می میرد در سودای بی مرگی نظم مدنی و سیاسی و فرهنگی را بنیاد می‌کند و به این جهت علاوه بر زندگی طبیعی، زندگی فرهنگی و تاریخی نیز دارد که با ساختن و پرداختن و ویران کردن و سکونت در زبان و علم و هنر و سیاست و اخلاق و احیاناً با آوارگی در وادی جهل و بی‌خردی و زشت‌کاری تعیّن یافته است.

صرف عدم موفقیت برخى از کوشش­‎هایى که در جهت دینى و اسلامى‏‏‎سازى علوم و معارف بشرى انجام گرفته است، دال بر عدم امکان تاسیس علم دینى و اسلامى نیست، زیرا صرف عدم وقوع یک امر دلالت بر عدم امکان آن نمى‏‎کند، مگر این‎که نفس مفهوم آن امر دست‎خوش تنافى ‌اجزاء و به تعبیر دیگر پارادوکسیکال یا خارق اجماع باشد.

همه‌گیری و فراگیری ویروس كرونا و خانه‌نشینی اجباری و ناگزیر پیامد آن برای بسیاری از اصحاب و پژوهشگران حوزه‌های مختلف علوم انسانی اعم از فلسفه و تاریخ و علوم سیاسی و جامعه‌شناسی و روانشناسی، این فرصت را فراهم آورده كه در مقایسه با قبل، خلوتی بیابند و به ابعاد و جنبه‌های مختلف این بیماری فراگیر بیندیشند و راجع به آن اظهارنظر كنند. در همین مدت كوتاه، كتاب‌ها و مقالات و یادداشت‌ها و گفتارها و نوشتارهای كثیری از سوی بسیاری از اندیشمندان معاصر در توضیح و تبیین علل و عوامل اجتماعی و فرهنگی پدید آمدن بیماری كرونا و بحث و بررسی در رابطه با نحوه مواجهه بشر امروز با آن عرضه شده است. البته ناگفته پیداست كه یكی از وظایف اساتید علوم انسانی در شرایطی مثل بیماری همه‌گیر كرونا، تامل و مفهوم‌پردازی برای فهم بهتر و دقیق‌تر ماجرا و كوشش برای توضیح تاثیرات فرهنگی و اجتماعی و انسانی آن است. جستار پیش رو، می‌كوشد از منظری تاریخی به پیامد‌ بیماری‌های فراگیر و همه‌گیر و با بررسی شرایط امروز جوامع بشری به مقایسه نحوه مواجهه انسان‌های امروز با گذشتگان در رویارویی با بیماری‌های همه‌گیر بپردازد. نویسنده كایل هارپر (Kyle Harper) استاد تاریخ و ادبیات كلاسیك و معاون ارشد رییس دانشگاه و مدیر اداری دانشگاه اُكلاهُما (University of Oklahoma) است.

اینکه گفته می‌شود «دانشگاه‌اسلامی» عبارت است از دانشگاهی که از نظر رشد علمی و خلاقیت و اثرگذاری در سطح مطلوب قرار داشته باشد، خطاست؛ زیرا این تعریف بر دانشگاه سکولار نیز قابل انطباق است و از این رو، سکولارها نیز از این دانشگاه دفاع می‌کنند، اگرچه آن را «دانشگاه‌اسلامی» نمی‌خوانند.

یکی از پرسش‌های کلیدی چند دهه اخیر در ایران این بوده است که «چرا فلسفه اسلامی نتوانسته است در مقایسه با فلسفه غرب با مخاطب ایرانی ارتباط بگیرد»؟ پاسخ‌های متعددی را می‌توان در این زمینه مطرح کرد: دسته اول کسانی هستند که فلسفه اسلامی را فلسفه نمی‌دانند و معتقدند که ما در ایران چیزی بنام فلسفه نداریم. دسته دوم فلسفه اسلامی را عقب افتاده و خالی از هرگونه روش علمی ارزیابی می‌کنند و معتقدند که این فلسفه نیاز به دگرگونی بنیادین در روش و محتوا دارد. دسته سوم فلسفه اسلامی را برآمده از فلسفه یونان می‌دانند که ریخت و قیافه‌ای اسلامی به آن داده شده و پرداختن به آن بدون زبان عربی و شناخت عالی قرآن ممکن نیست.

عرفانِ کاتولیکی( با دو نقطۀ عطف: در قرنِ دوازدهم با عرفانِ راین، سپس در پی شورای تِرنت و اصلاح‌ستیزی آن، با به‌ویژه تِـرزا دو آویلای اسپانیایی و دوستش جان صلیب) در حالتی امتناعی در درونِ کاتولیسم، جا خوش می‌کند: حاشیه‌ای که در تکاپوی مکاشفه قلب است. نوشتنِ تِـرزا از همین وضعیت متناقض‌نما سر بر می‌آورد، و البته کارش نیز به‌مثابۀ مؤسسِ فرقه کارمِل‌های پابرهنه استوار بر همین جایگاه متناقض نماست.

در بحث از علوم‌ انسانی، داشتن درک دقیق از معنا و مفهوم علم به ‌طور کلی و علوم ‌انسانی به نحو خاص ضروری است. بسیاری از بحث‌هایی که از دهه‌ی 1960 تاکنون در شماری از کشور‌های اسلامی و هم اکنون در ایران در میان گروه‌های مختلف از اندیشه وران مسلمان جریان داشته است و دارد، به واسطه‌ی بی‌توجهی به این جنبه اساسی، در مسیر‌های به‌کلی نادرست و غیرزایا و احیاناً خطر خیز از حیث تبعات اجتماعی آنها سیر کرده است.

واردات و پذيرش نهادها، ساختار‌ها و نرم‌افزارهای مدرن شرايطی را رقم می‌زد كه در آن جامعه با اضطراری روبه‌رو می‌شد كه حوزه‌های بی‌اعتنا و ناتوان از توليد ادبيات و نرم‌افزارهای جايگزين به ناچار برای حل تعارض‌ها و چالش‌های ايجاد شده، از يك سو احكام ثانويه را توسعه می‌بخشيدند و از سوی ديگر با گسترش حوزه‌ی احكام تكليفی فردی وظايف اعضای مسلمان جامعه را در مواجهه با اين تعارض‌ها تعيين نمايند.

اما اینک، در نظر گرفتن آن ملاحظات، روا و بجا نیست و می‌باید در عرصۀ عمومی، با صراحت سخن گفت. اگر صحنۀ بازی معرفتی را خالی کنیم یا به اشکالات پاسخ ندهیم، جریان‌های رقیب – همچون اخباری‌ها، فرهنگستانی‌ها، هایدگری‌ها و ... – در دهۀ آینده برداشتی از انقلاب اسلامی و علوم انسانی متناسب با آن عرضه می‌کنند که فرسنگ‌ها فاصله با اندیشه‌های معمار انقلاب، امام خمینی، خواهد داشت.