جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگاه کل‌نگرانه، زیبادیدن، تماشای جهان از عمق جان، در لحظه زیستن و امثال آن از مشخصه‌های شخصیت و منش زندگی حکیم است. این سبک زندگی و نگرش به جهان در عین حال که فارغ از زندگی روزمره است، در عین حال با آن همراه است. آگاهی رمز اصلی آرامش حکیمانه است؛ شخص می‌آموزد که چگونه با ورود به ساحت ادارک خود و ایجاد هماهنگی میان عالم ظاهر و عالم باطن، به درکی واقع‌بینانه از عالم به‌مثابه «کُل» دست پیدا کند. درک این کل، در لحظه اتفاق می‌افتد، لحظه‌ای که در آن جهان برای اولین بار و البته آخرین بار تجربه می‌شود.

نخستین بار، مسأله علم امام کی مطرح شد؟ این سوالی است که علاقه مندان به علم کلام شیعی باید پاسخگوی آن باشند. در این باره شاید، و افزون بر آنچه غالیان افراطی در زمان امام صادق (ع) در باره مقام امام مطرح می کردند، بتوان نخستین مورد را در میان محدثان شیعه و متکلمان نخست، زمانی دانست که امام جواد(ع) با سن کم به امامت رسید و شیعیان در باره علم امام، به این معنا که آیا او چه قدر در دین دانش دارد که بخواهد در مقام امامت، هدایت شیعیان را به عهده بگیرد، روبرو شدند.

در بخش اول آمد در پاسخ به این سؤال که: چرا باید از فرمان خدا تبعیت کنیم؟ یک برهان این است که اگر فرمانبرداری نکنیم، بر ما خشم می‌گیرد. برهان دوم این است که ما نمی‌توانیم از حکومت او بگریزیم؛ زیرا هم عالم مطلق است و هم قادر مطلق. اینک ادامه سخن: برهان دوم نیز ما را درگیر قدرت‌پرستی می‌کند، منتها در شکل تعدیل شده‌تری. ممکن است بپرسید چه اشکالی دارد که درگیر قدرت‌پرستی شویم؟ این بر‌می‌گردد به این‌که ما چه تصوری از خدا داشته باشیم و واقعیت دین را چه بدانیم. بهتر است در اینجا از آن تعریفی که رودولف اوتو ـ فیلسوف آلمانی ـ از امر قدسی دارد، کمک بگیریم. اوتو در کتاب «فکرت امر قدسی» چکیده تصور خداباوران از خدا را بیان می‌کند. او الفاظ خدا، الله، یَهُوَه، پدر آسمانی یا برهمن را به کار نمی‌برد، بلکه اصطلاح «امر قدسی» را به کار می‌برد.

جدی گرفتن آموزه‌های دين در عرصه‌ی دانش و پسوند «دينی» براي علم، افزودن قيدی بر دوش علم و مانعی برای پيشرفت علم نيست، بلكه صرفاً به‌منزله‌ی گشودن دريچه‌ای جديد برای علم است كه بتواند حقايق بيشتری در عالم را فراچنگ خود آورد و بسياری از واقعيات عالم را كه مدت‌ها مورد غفلت قرار داده بود، جدی بگيرد.

در قدیم حکمت و فلسفه یکی بوده است. حکمت در یونان تبدیل به فلسفه شده، ولی هیچ‌وقت دور از حکمت و بریده از حکمت نبوده است. در تمدن اسلامی فلسفه و حکمت مترادف یکدیگرند. اگر فلسفه از مبادی حکمی و مبادی الهی دور بشود در عالم اسلامی پذیرفته نیست.

ایده‌ی علم دینی در ایران سابقه‌ای چند ده‌ساله پیدا کرده و افکار مختلفی را به خود مشغول داشته است. این افکار مختلف در مسئله‌ی علم دینی، آرای مختلفی هم ابراز کرده‌اند تا آنجا که حتی صرف‌نظر از مخالفان امکان تحقق علم دینی، موافقان چنین امکانی نیز خود مواضع متنوعی دارند.

تولید دانش اسلامی بسیار فراتر و عمیق‌تر از «استعمارزدایی ذهن» است. اما وقتی به بحث‌های مربوط به این مسأله در کشورهای اسلامی مختلف نگاه می‌کنیم، بیشتر همان «استعمارزدایی ناتمام» را می‌بینیم. در بسیاری از موارد، اسلامی‌سازی دانش مربوط به دغدغه‌های متافیزیکی نیست، بلکه امری سیاست‌زده است.

فلسفۀ اسلامی کار خودش را کرده و حرف خودش را زده است. فلسفۀ اسلامی بخشی از فلسفۀ قرون وسطاست و من این عبارت قرون وسطا را به‌عنوان تحقیر به کار نمی‌برم. منظورم دوره‌ای از ادوار گذشته است که به قبل از مدرنیته برمی‌گردد. فلسفۀ اسلامی به‌عنوان فلسفۀ این دوره، حرفش را زده و حرف‌های خیلی عمیقی هم زده است، ولی آن دوره گذشته و ما باید فلسفۀ اسلامی را به‌عنوان تاریخ فلسفۀ اسلامی در نظر بگیریم.

ارتباط بین جامعه‌شناسی و دین همیشه از ابتدا تا امروز دچار مناقشه بوده و اختلاف نظر در آن زیاد است. این کاملاً روشن است که بعضی جامعه‌شناسان ضد دین هستند و جامعه را به گونه‌ای تبیین می‌کنند که اهمیت دین کم یا سرانجام حذف شود، اما بعضی از آن‌ها وقتی می‌خواهند به جامعه‌شناسی بپردازند، قصد دارند از دین دفاع و اهمیت آن را در جامعه تبیین کنند.