جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فلسفه‌ علم، سؤالی مطرح است كه تجربه‌ بيرونی با آن ويژگی‌هايی كه دارد (نظير تكرارپذيری و مشاهده‌پذيری و قابل انتقال بودن، قابل پيش‌بينی بودن و...) آيا توان اثبات و ابطال و تأييد دارد؟ كارايی آن چيست؟ آيا استقراء و تجربه، ما را به نتيجه صد درصدی می‌رساند يا خیر؟

غزاله صدرمنوچهری: اوضاع جهان نابسامان است و تاریخ نشان داده كه در چنین وضعیت اسف‌باری كه كورسوهای امید از همه سو خاموش شده، انسان‌ها همچون سایر موجودات زنده به سائق غریزه صیانت نفس به درون خویش پناه می‌برند و سعادت و رهایی را در درون خود می‌جویند. نمونه بارز این رویكرد رواقی به زندگی و اندیشه را در آثار آلن دوباتن، نویسنده و پژوهشگر معاصر بریتانیایی می‌توان جست؛ نویسنده‌ای كه آثارش نه از قضا بلكه به علتی كه بیان شد در ایران اقبال فراوان یافته است. به ‌تازگی كتاب «سرگذشت فلسفه غرب» به روایت آلن دوباتن و با ترجمه میثم محمدامینی منتشر شده است. نشست مجازی نقد و بررسی این كتاب در روز دوشنبه ۲۷ خرداد با حضور بابك عباسی و میثم محمدامینی در مركز فرهنگی شهر كتاب و پیام ضبط شده یاسر پوراسماعیل برگزار شد.

هانری کربن (۱۹۰۳ـ ۱۹۷۸) فیلسوف و ایران‌شناس فرانسوی طی بیست سال پایانی عمرش، بخشی از سال را در ایران ساکن بود و در دانشگاه تهران تدریس و با مرحوم علامه طباطبایی و دیگر اندیشمندان مسلمان ایرانی گفتگو و در آثار فلسفی و عرفانی اسلام تعمق و تصحیح و تألیف می‌کرد و به همین جهت او را یکی از احیا‌کنندگان جریان فلسفه‌ اسلامی در دوران معاصر به شمار آورده‌اند و افزون بر این همدلی بسیاری نیز با فرهنگ و تمدن ایرانی و شیعی داشت، به گونه‌ای که ایران را کانون معنویت و تاریخ ادیان می‌دانست. از جمله کارهای مفصل و ژرف او، مجموعه چهار جلدی «اسلام ایرانی» است که همکار ارجمندمان آقای دکتر رحمتی ـ سردبیر اطلاعات حکمت و معرفت ـ ترجمه کرده‌اند. گفتگوی زیر به همین مناسبت انجام شده است.

نگاه دين به جهان و در ذيل آن به انسان در پرتو معرفت‌شناسی عقلانی و وحيانی نگاهي مادی گرايانه و دنيوی نيست. در نگاه دنيوی همه‌ی حقيقت در طبيعت و زندگی دنيوی كه از ديدگاه ديني، مرتبه‌ی نازل هستي است، خلاصه شده و به عبارت بهتر، طبيعت و زندگی دنيوی همه‌‌ی حقيقت است.

واردات و پذيرش نهادها، ساختار‌ها و نرم‌افزارهای مدرن شرايطی را رقم می‌زد كه در آن جامعه با اضطراری روبه‌رو می‌شد كه حوزه‌های بی‌اعتنا و ناتوان از توليد ادبيات و نرم‌افزارهای جايگزين به ناچار برای حل تعارض‌ها و چالش‌های ايجاد شده، از يك سو احكام ثانويه را توسعه می‌بخشيدند و از سوی ديگر با گسترش حوزه‌ی احكام تكليفی فردی وظايف اعضای مسلمان جامعه را در مواجهه با اين تعارض‌ها تعيين نمايند.

بعد از اقدامات ستاد انقلاب فرهنگی که عمدتاً شامل تغییر سرفصل‌های دروس علوم انسانی و اجتماعی، افزودن چند واحد درسی جدید مانند معارف اسلامی به مجموعه‌ی دروس همه‌ی رشته‌های تحصیلی و برخی اقدامات سلبی دیگر بود، به طور نسبی بحث اسلامی سازی علوم و به ویژه علوم انسانی و اجتماعی از تب و تاب افتاد و کم‌تر مورد بحث محافل علمی و رسانه‌ای واقع شد.

جلسه اول پیش‌نشست همایش «اخلاق، الهیات و بلایای فراگیر» به صورت وبینار توسط دانشگاه شهید بهشتی و با سخنرانی دکتر ناصر فکوهی با موضوع «فقر و اخلاق فرهنگی مدرن»، عصر روز گذشته برگزار شد.‌ دکتر ناصر فکوهی، استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران، در این جلسه غیرحضوری (وبینار) گفت: من به ماجرای کرونا از منظر جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی نگاه می‌کنم. بحث جهان پس از کرونا مرتب در حال تکرار شدن است. آیا ما واقعا می‌توانیم هر واقعه‌ای را به قبل و بعدش تقسیم کنیم؟ واقعه کرونا از بعضی لحاظ بسیارحاد بوده است و از بعضی لحاظ نه چندان. مجموع مبتلایان تا امروز حدود دو میلیون نفر هستند و در سطح جهان این بیماری حدود صد و هشتاد هزار نفر تلفات داشته است. از این منظر، این واقعه در حد یک فاجعه بسیار بزرگ از جمله کشتارهای سیاسی که در طول سه چهار سال اخیر در خاور‌میانه به ویژه یمن اتفاق افتاده یا حتی تلفات ناشیازبیماری و فقر و آلودگی آب و هوا در جهان نیست. تجربه اپیدمی‌های سابق هم نشان می‌دهد که بسیار بعید است موقعیتی که مثلا در آنفلوآنزای اسپانیایی داشتیم، در این بیماری به وجود بیاید. بنابراین فاجعه در درون خودش، فاجعه عظیمی نیست. اما اتفاق بسیارعجیب و فاجعه انگیزی که افتاده، این است که یک فلج گسترده‌ در سیستم جهانی ایجاد شده است. هرگز ندیدیم که همه چیز تعطیل شود و مردم در خانه‌ها اسیر شوند. این ماجرا در جنگ‌های جهانی هم سابقه نداشته است. اکنون آیا می‌توانیم از تغییر گروهی از نظام‌های مهمی که زندگی ما را اداره می‌کردند حرف بزنیم؟ یکی از این نظام‌ها، نظام اخلاقی است. به گمان من پاسخ، منفی است و بر اساس داده‌هایی که تا الان دارم، بعید می‌دانم چنین اتفاقی رخ دهد.

برخی از کسانی که آشنایی عمیقی با فلسفه اسلامی و غربی دارند، برآنند که در صورت وقوف به این دو فرهنگ و فلسفه و توانایی بیان روزآمد از فلسفة اسلامی، می‌توان با دغدغه‌هایی که در جوامع کنونی مطرح می‌شود، برخورد کرد و پاسخ داد. دکتر نصر در گفتگوی حاضر که با ایکنا انجام داده، از همین منظر به موضوع می‌نگرد:

انساني كه در انديشه‌ي مدرن و در چارچوب معرفت‌شناسي آمپريستي و هستي‌شناسي ماترياليستي تعريف مي‌شود، انساني است كه تنها وجود مادي او مورد توجه قرار مي‌گيرد و به عبارتي او نيز همانند ساير ابعاد و موجودات هستي در ماده خلاصه شده و مبدأ و منتهاي او در همين عالم جست‌وجو مي‌شود.