جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جمله فضایل و نیکویی‌هایی است که در اخلاق ظاهر می‌شود و زیبایی ظاهر همان عواملی است که حس ظاهر را برمی‌انگیزاند: «پس اکنون جمال در سیرت‌ها موجود است، و اگر سیرتى خوب، بى علم و بصیرت صورت کرده شود، آن دوستى واجب نکند، پس محبوب مصدر سیرت خوب است. و آن اخلاق ستوده است و فضایل شریفه است. و رجوع آن همه به کمال علم و قدرت است، و آن محبوب است به طبع، و به حس مدرَک نیست. تا کودکى که او را به طبع او گذاشته باشند اگر خواهیم که غایبى یا حاضرى یا مرده‏اى یا زنده‏اى را نزدیک او دوست گردانیم، نتوانیم مگر بدان که اطناب نماییم در وصف او به شجاعت و کرم و علم و دیگر خصلت‌هاى ستوده، پس هر گاه که آن را اعتقاد کند، نتواند که او را دوست ندارد.

حوزه عرف بسیار شبیه اخلاق است. یکی از مشکلاتی که فیلسوفان اخلاق دارند، تفکیک اخلاق از عرف است. عرف بسیار شبیه اخلاق است. از این جهت که عرف هم یک نهاد است و کسی آن را وضع نکرده است. به اصطلاح علما وضع عرف تعینّی است نه تعیینی. این اصطلاح را در اصول فقه به کار می‌برند؛ می‌گویند قانون به دو شیوه وضع می‌شود: تعیینی و تعیُنی. وضع «تعینی» به این معنا که در یک فرآیند ناخود‌آگاهانه وضع شده و کسی نمی‌داند چه کسی و در چه زمانی آن را وضع کرده است. «تعیینی» به این معنا که وقتی به عقب برگردیم، می‌توانیم واضع مشخص و زمان مشخصی برای آن تعیین کنیم. عرف و اخلاق از این جهت شبیه هم‌اند که هر دو وضعشان وضع تعیُنی است.

پروفسور ارنست ولف‌گازو استاد فلسفه است و تا کنون در دانشگاه‌های مختلف جهان برای تدریس دعوت شده است؛ از جمله تهران، قاهره، استانبول، آنکارا، کوالالامپور، جورج تاون و… آنچه در پی می‌آید، با عنوان «صدرا و فلسفۀ ایده‌آلیسم آلمان: مسئلۀ شهود عقلی» تدوین شده و به همت بنیاد حکمت صدرا در دسترس عموم قرار گرفته است.

از حدود 150 سال گذشته كه ایرانیان ناگزیر به گردونه تجدد راه یافته‌اند، تاریخ‌نویسی ایرانی هم بر منهاجی نوین پای گذاشته و سنت كهن تاریخ‌نگاری ما با تكانه‌های سختی مواجه شده است، اگرچه آن‌طور كه داریوش رحمانیان در گفتار پیش رو تاكید می‌كند، همچنان ردپای بسیاری از ویژگی‌های تاریخ‌نگاری گذشته ما در كوشش‌های معاصر پیداست. یكی از اصلی‌ترین خصایص تاریخ‌نویسی مدرن، ورود مردم در معنای عام به كتاب‌ها و روایت‌های تاریخی است. هم‌سو با تحولات انقلابی و به میدان آمدن مردم در معنای عام آن در عرصه‌های گوناگون سیاسی و اجتماعی، مورخان هم متوجه حضور این نیروی اصلی و اساسی پیش‌برنده تاریخ شده‌اند و در نتیجه صدای آدم‌های عادی و معمولی هر روز بیش از پیش به گوش می‌رسد. در جامعه ما نیز برخی مورخان و پژوهشگران به اهمیت توجه به مردم و نقش موثرشان در تحولات تاریخی پی برده‌اند و بر ضرورت نگارش تاریخ با محوریت مردم اصرار دارند. داریوش رحمانیان، استاد تاریخ دانشگاه تهران، یكی از این اساتید تاریخ است كه با بر ساختن مفهوم «مردم نامه» برای مفهوم «تاریخ مردم»(people’s history) و انتشار مجله «مردم نامه» بر این مهم اهتمام می‌ورزد، اگرچه همواره در گفتارها و نوشتارهایش به نقش پیشكسوتان و بزرگانی چون محمدابراهیم باستانی‌پاریزی و عبدالحسین زرین‌كوب تاكید می‌كند. رحمانیان در گفتار كنونی كه عصر چهارشنبه 25 دی ‌ماه در سالن اجتماعات موزه ملی علوم و فناوری ارایه شد، ضمن انتقادات تند و تیزی نسبت به وضعیت تاریخ و رشته تاریخ در ایران، به برخی ویژگی‌های مردم نامه‌نویسی و مردمی نامه‌نویسی اشاره كرد و بر اهمیت آن در ترویج دانش تاكید كرد.

از اوایل سال جاری، درس گفتارهایی در موضوع فلسفه اخلاق، به همت مجمع فلاسفه ایران هفتگی برگزار شده است. در این جلسات توفیق داشته‌ام که برخی مباحث این رشته مهم و تأثیرگذار را در محضر جمعی از مخاطبان ارجمند بیان کنم که خوشبختانه همچنان ادامه دارد. آنچه در زیر می‌آید مباحثی است که در جلسات اولیه این درس گفتارها عرضه شده و به همت بانو سمیه عرفان تهیه و تنظیم شده است.

«عقل‏گرایی اخلاقی» دیدگاهی است که بیان می‏دارد الزامات اخلاقی مستلزم [وجود] ادلّه‏ای برای انجام عمل هستند؛ یعنی اگر کسی الزامی اخلاقی برای انجام کاری دارد، پس وی لزوماً دلیلی برای آن دارد. به گمان من عقل‏گرایی‏ از آنچه بیشتر مردم تصور کرده‏اند، پذیرفتنی‏تر‏ است. پس از اینکه به شکل اجمالی کلیات برخی جهات و ملاحظات مفید در دفاع از عقل‏گرایی‏ اخلاقی را بیان کردم، بر تلاش برای برطرف کردن چهار نقدی که گمان می‏کنم جدی‏تر‏ین نقدها به عقل‏گرایی‏ اخلاقی هستند متمرکز می‏شوم. در انتها با تلاش برای دستیابی به بعضی نتایج و آموزه‏های کلی در مورد دشواری توجیه مدعیات مربوط به منشأ نهایی هنجاری بودن مقاله را به پایان خواهم رسانید.

آغاز عصر جدید در اروپا و پایان سده‌های میانه یا همان قرون وسطی، با مرزبندی‌های فرضی مشخص می‌شود. روشن است که این مرزبندی‌ها بیشتر جنبه نمادین دارد؛ زیرا دوران‌های گوناگون تاریخ را نمی‌توان به‌درستی و روشنی از هم جدا کرد و زمان دقیقی برای هر یک بیان کرد. تقسیم‌بندی دوران‌ها بیشتر بر پایه خطوط فرضی، آن‌هم به دست آیندگان صورت می‌گیرد. فارغ از واقعیت، آنچه مسلم است، سده‌های پانزدهم و شانزدهم در سنجش با سده‌های پیشین، دستخوش دگرگونی‌های چشمگیری بوده است. از این دوران تا سده هجدهم که در آن شاهد اوج‌گیری اندیشه‌های اجتماعی و عملگرا در اروپای عصر روشنگری هستیم، زمانه‌ای قرار گرفته است که ساختارهای جدید سیاسی ـ اجتماعی و نظام ارزش‌گذاری تازه‌ای در پهنه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در اروپا حاکم می‌گردد. آغاز این زمانه با رویدادهایی نشانه‌گذاری شده است که دولت‌شهرهای ایتالیا هیچ نقشی در پیدایش آنها نداشته‌اند؛ با این حال، جنبش نوزایی یا رنسانس نخستین بار در این سرزمین رخ نموده است. پرسش این است که: با دور بودن ایتالیا از رویدادهای یادشده، این پیشگامی چگونه ممکن گردید؟ در این نوشتار به بررسی علل پیشگامی ایتالیا در تغییر ساختاری اروپا پرداخته و کوشیده‌ایم به پرسش بالا پاسخ دهیم.

۱ـ یکی از مسائل مهم در همه جهان و مخصوصاً در کشوری مثل کشور ما این است که علم در چه وضع است و چه می‌کند و به کجا می‌رود؟ رأی و نظر شایع و غالب این است که علم مشکلی ندارد و آموزش و پژوهش توسعه کافی یافته و بعضی شئون آن شاید بیش از حد انتظار پیشرفت داشته است.