جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گفتار حاضر، روایتی از سخنرانی مراد فرهادپور در جلسه پرشور و هیجان نقد و بررسی كتاب «نامیدن تعلیق» است كه در دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. این كتاب كه حاصل برنامه پژوهشی ابراهیم توفیق و همكاران است، اثری ارزشمند و متفاوت در زمینه جامعه‌شناسی تاریخی انتقادی در ایران است كه شایسته است جداگانه و به تفصیل به آن پرداخت. اما آنچه گفتار فرهادپور را متمایز می‌سازد، جمع‌بندی او از قریب به چهار دهه كار روشنفكری در فضای فكری ایران است. این مترجم نام آشنای آثار نظری چپ در این سخنان بعد از اشاره‌ای انتقادی به ایده مشهورش ترجمه-تفكر، می‌كوشد ضمن نشان دادن ربط و نسبت خود با كار توفیق و همكارانش، مرزبندی خود را با برخی جریان‌های روشنفكری عرفی دیگر در ایران نشان دهد و درنهایت به توضیح این سخن بپردازد كه اگرچه به شكل تجربی به تاریخ نپرداخته، اما درنهایت تلاشش در حوزه نظریه و فلسفه تاریخ، گونه‌ای هستی‌شناسی اكنون بوده و هست.

اهل «اردکان» است، شاید دلیل ناگزیرش از اندیشیدن به سیاست، خاصیت زادگاهش باشد. همواره از سیاسی بودن پرهیز دارد اما در عین حال معتقد است که هر سخنی باید نسبتش را با سیاست روشن کند. در جشن تولد هشتادسالگی‌اش، او خود نسبت اش را با سیاست چنین تبیین می‌کند: «من سیاست می‌نویسم اما سیاسی نیستم. همیشه با سیاست سروکار داشته‌ام اما سروکارم، سروکاری فکری بوده است». دغدغه‌مندی او در خصوص سیاست را می‌توان در آثارش هم ردیابی کرد؛ «خرد سیاسی در زمان توسعه‌نیافتگی»، «علم، اخلاق و سیاست»، «سیاست و فرهنگ»، «فلسفه، سیاست و خشونت»، «سیاست، تاریخ، تفکر» و... گویی هر موضوعی برای او در نهایت با سیاست گره می‌خورد. اما او به ما متذکر می‌شود: «اینها سیاست و حرف سیاسی نیست بلکه حاصل اندیشیدن به سیاست است». وقتی از رضا داوری‌اردکانی، چهره ممتاز فلسفه و رئیس فرهنگستان علوم، درباره «حال ما ایرانیان از نگاه یک فیلسوف» پرسیدیم باز به حال و روز سیاسی اکنون جامعه و مردم ارجاع داد و نقش «خرد سیاسی» در شادی ایرانیان را متذکر شد: «ما که گرفتار قحط دانش و خرد و تدبیر نیستیم اما شاید خردی که باید منتشر و ساری در جامعه و حلال مشکلات و مسائل سیاست و زندگی مردم باشد از ما رو نهان کرده باشد و به این جهت اشخاص و جناح‌ها و احزابی که در عمل با سیاست سر و کار دارند بیشتر حرف‌های رؤیایی عجیب می‌زنند و گاهی مقصدی را که در سیاست دنبال می‌کنند مقصد سیاست نیست و اگر هم باشد کسی راهش را نمی‌داند. در این شرایط، داشتن حال خوب و خوش، قدری دشوار است.» اما با این حال، نمی‌توان او را «فیلسوف ناامید» توصیف کرد؛ «گرچه کارها دشوار شده است اما من نومید نیستم و فکر می‌کنم اگر سیاست بتواند به مردم اعتماد کند و راهی برای گفت‌‌وگو با آنان بیابد و عزم اصلاح داشته باشد، در رفع بسیاری از مشکلات موفق می‌شود.»

مواجهۀ «علمی» من با فلسفۀ اسپینوزا همواره در جامۀ نگاه به خود اسپینوزا در کنار دیگر متفکران (برای مثال شلینگ، دلوز، آلتوسر) اتفاق افتاده است. در اینجا می‎خواهم نقش‌ها و کسوت‎های متفاوتی را مورد بررسی قرار دهم که اندیشۀ اسپینوزا در طول ۳۵ سال یا بیشتر تحت تأثیر فلسفۀ اروپایی به خود گرفته است. قصد دارم درکی مقدماتی از برخی روش‎هایی ارائه دهم که اندیشۀ اسپینوزا و بالأخص اندیشۀ سیاسی او در چند دهۀ اخیر به‌واسطۀ آن‌ها جانی تازه گرفته و دوباره فعلیت یافته است. با تعریف ژیل دلوز از عمل فلسفی به‌منزلۀ خلق مفاهیم تا حدود زیادی موافقم و بر همین اساس قصد دارم بر دو مفهوم تلفیق و ارتباط که در خوانش‎های جدید از آثار اسپینوزا بسیار بااهمیت جلوه کرده است تمرکز کنم.

کتاب «فلسفه سیاسی و روش‌شناسی» به قلم دکتر سیدصادق حقیقت که به تازگی به همت انتشارات کویر منتشر شده است شامل مجموعه گفت‌وگوهای او با متفکران داخلی و خارجی همچون مایکل والزر، مایکل سندل، امیتای اتزیونی، نیکلاس اونف، سیدحسین نصر، محی‌الدین مصباحی، مصطفی ملکیان، عباس منوچهری و... است که عمدتاً در فرصت مطالعاتی ۱۳۹۵- ۱۳۹۶ در ایالات متحده انجام شده‌اند و دو مکتب «جماعت‌گرایی» و «سازه‌انگاری» شیرازه مشترک این گفت‌وگو‌ها است.حقیقت بر این باور است که برای جا انداختن برخی بحث‌ها، قالب گفت‌وگو گاهی کارسازتر است: «مصاحبه عمیق به انسان این امکان را می‌دهد که با فیلسوف سیاسی یا روش‌شناس وارد لایه‌های عمیق مباحث شود تا بسیاری از ناگفته‌ها را بازگوید.» بر اساس مشی خودش با او به گفت‌وگو نشستیم تا ناگفته‌هایی را بازگوید. حقیقت از سال 1360 تحصیل علوم حوزوی را شروع کرد و از محضر آیات عظام محقق داماد، بهجت و شبیری زنجانی بهره برد. از سال 1368 در کنار دروس حوزوی، در دانشگاه تهران تحصیل علوم‌سیاسی را هم دنبال کرد. سپس کارشناسی ارشد را در دانشکده روابط‌ بین‌الملل و دکتری را در دانشگاه تربیت مدرس به‌ پایان برد. حاصل فعالیت‌های پژوهشی حقیقت تاکنون، هجده کتاب و هفتاد مقاله عمدتاً در حوزه اندیشه سیاسی اسلام بوده است. او که سابقه تدریس در دانشگاه بین‌المللی فلوریدا (FIU) را نیز دارد اکنون استاد مدعو علوم سیاسی دانشگاه تهران است.