جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصور می‌کنم یکی از جاهایی که می‌توان فلسفه را کاربردی کرد، این باشد که بتوان فلسفه را به صنعت مرتبط کرد. صنعت، بودجه دارد و فلسفه تفکر. به نظر شما آیا بین فلسفه کاربردی و صنعت می‌توان رابطه‌ای یافت؟ من معتقدم که سهم فلسفه و نقش آن می‌تواند به بیرون از مرزهای خود راه پیدا کند. اولین فرض این است که فلسفه محض بتواند به رشته‌های صنعتی نفوذ پیدا کند که این امری بسیار دشوار است؛ اما فرض دیگری نیز می‌توان در نظر گرفت. در این فرض، عرصه‌های عملی مدنظر است و به‌ طور خاص عرصه‌های اخلاق را می‌توان ذکر کرد که در یک نظام اخلاقی چه چیزی اصل است و چه چیزی اصل نیست. قطعا رابطه بین فلسفه و صنعت را می‌توان رابطه‌ای درست دانست. در صنعت انگلستان و امریکا، این که چه اصولی در اخلاق پذیرفتنی است، چه اصولی محل ‌تردید بوده و چه اصولی رد شده است بسیار اهمیت دارد. اینجاست که فلسفه کاربردی و اخلاق، نقش بسیاری خواهند داشت.

فلسفه دانشگاه یا تامل فلسفی درباره دانشگاه چندی است كه در میان روشنفكران، دانشگاهیان، محققان و پژوهشگران ایرانی از حوزه‌های مختلف فلسفه، علوم اجتماعی، علوم سیاسی و حتی علوم پایه رونق گرفته است. در این زمینه البته باید تلاش‌های پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی را ارج نهاد كه در چند سال اخیر به گردآوری، نگارش، ترجمه و نشر آثار فراوانی در این حوزه همت گماشته و عمده تاملات صاحب‌نظران ایرانی در زمینه آموزش عالی را گردآوری و منتشر كرده است. اما فراتر از آن، كثرت این آثار و اظهارنظرها نشان‌دهنده آن است كه دانشگاه برای دغدغه‌مندان ایرانی به درستی به مساله بدل شده و این پرسش كلیدی در ذهن آنها مدام تكرار می‌شود كه اصولا دانشگاه چیست؟ چه ضرورتی دارد و ما از آن چه می‌خواهیم؟ رویكرد فلسفی به دانشگاه یكی از منظرهایی است كه می‌توان به دانشگاه داشت. كتاب «فلسفه دانشگاه: تاملاتی درباره دانشگاه در جهان و ایران» با ویراستاری رضا ماحوزی كه به تازگی توسط انتشارات پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده، از این منظر به مساله دانشگاه می‌پردازد. به این مناسبت دوشنبه گذشته در سرای كتاب نشستی با حضور رضا ماحوزی، ویراستار كتاب و معاون پژوهشی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، احسان شریعتی، پژوهشگر و استاد فلسفه و محمدرضا بهشتی، استاد فلسفه برگزار شد كه گزارش تفصیلی آن از نظر می‌گذرد.

سیدعباس معارف تنها شارح مورد وثوق اندیشه‌های سیداحمد فردید نیست، او به دلیل تسلط شگفت‌انگیزی كه بر علوم اسلامی چون فلسفه اسلامی، فقه و اصول داشته، توانسته دیدگاه‌های فردید را تحت عنوان «حكمت انسی» بسط دهد. این لب سخن محمد رجبی، پژوهشگر و استاد فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی است. در گفت‌وگوی حاضر با این شاگرد شناخته شده سیداحمد فردید به جنبه‌های فكری و فلسفی اندیشه‌های معارف پرداختیم. دكتر رجبی ضمن بیان سابقه آشنایی خود با مرحوم معارف به گستردگی و عمق آگاهی او به علوم و معارف اسلامی پیش از شاگردی فردید اشاره كرد و شرحی از نخستین دیدار این دو ارایه داد.

گمانه زنی و فرضیه سازی معمولا ذاتی انسان هاست به طوری که در ذهن فرد رشته‌ای از احتمالات، فرض ها و امکان‌ها برای فکر کردن در مورد رویدادهای گذشته شکل می‌گیرد. انسان‌ها همچون رویدادها در بعد زمان معنا پیدا می‌کنند و در تعامل با هم هستند. اما دیدی که انسان‌ها هنگام وقوع رویداد دارند با دیدی که بعد از رویداد در ذهن آنها شکل می گیرد متفاوت است.این دید دوم اهمیت به‌سزایی دارد و همانی است که در سطح کلان و تفکر تاریخی معنادار می‌شود. مثلاً شخص بعد از یک رویداد و آنچه بر او گذشته، ممکن است از خود بپرسد که اگر فلان عامل در کار بود یا اگر آنگونه عمل نمی‌شد چنین اتفاقی نمی‌افتاد یا چنین و چنان نمی‌شد. در چنین مواردی معمولاً در ذهن فرد این پرسش طرح می‌شود که اگر چنین نمی‌شد یا اگر چنان می‌شد چه چیز دیگری ممکن بود روی دهد ؟

آن طور كه محمدرضا جلایی‌پور در نخستین جلسه از سلسله نشست‌های خیر و خرد بیان كرد، دیگردوستی موثر هم یك فلسفه است و هم یك جنبش یا پویش اجتماعی. حرف اصلی این فلسفه و پویش آن است كه تلاش كنیم بیشترین خیر ممكن را به دیگران برسانیم و برای این كار باید به سنجشگری عقلانی مبتنی بر شواهد تجربی پرداخت. به عبارت دیگر برای اخلاقی زیستن صرف اجتناب از رفتارها و گفتارهای غیراخلاقی كفایت نمی‌كند و باید تا جای ممكن خیررسانی كرد. خود تعبیر «دیگردوستی موثر» (Effective altruism) اولین بار توسط ویلیام مك اسكیل، فیلسوف اخلاق جوان اسكاتلندی در سال 2012 به كار رفت. البته پیتر سینگر، فیلسوف شهیر استرالیایی در كتاب «زندگی كه می‌توانی نجات دهی» (2009) ایده‌های محوری این جنبش دیگردوستی موثر را طرح كرده بود و پیش‌تر نیز در مقاله‌ای با عنوان «قحطی، فراوانی و اخلاق» مبنای اصلی آن را چنین بیان كرده بود: «اگر می‌توانیم جلوی اتفاق بدی برای دیگران را بگیریم، بدون اینكه خودمان چیزی را كه از نظر اخلاقی مهم‌تر است فدا نكنیم، از نظر اخلاقی موظف هستیم، چنین كنیم.» مساله مهم دیگر در دیگردوستی موثر این است كه چگونه می‌توانیم از منابعی كه در دست داریم برای بیشترین خیررسانی استفاده كنیم؟ این پرسش بر دو مفروض استوار است: 1- ما وظیفه داریم بعد از تامین نیازهای غیرتجملاتی خودمان برای تامین نیازهای دیگران استفاده كنیم. 2- همه خیررسانی‌ها ارزش برابر ندارند و ما موظف هستیم به اهداف نیكی كمك كنیم كه به شكل موثر بیشترین خیر ممكن را می‌رسانند.پیتر سینگر، فیلسوف اخلاق برجسته استرالیایی برای ایرانیان نامی شناخته شده است، بسیاری از علاقه‌مندان فلسفه او را با ترجمه كتاب‌های كوچكش راجع به هگل و ماركس شناختند، اگرچه در سال‌های بعد با ترجمه آثار دیگری از او مشخص شد كه این اندیشمند چند بعدی فراسوی فلسفه محض به مباحث انضمامی‌تر و عملی‌تری در فلسفه اخلاق از اخلاق محیط زیست و اخلاق حیوانات تا اخلاق دیگردوستی یا فلسفه سیاسی هم پرداخته و اتفاقا در این زمینه‌ها بسیار شناخته شده‌تر و موثرتر است. به تازگی هم نشر نی كتاب «دیگردوستی موثر: رساندن بیشترین خیر چگونه فهم ما را از زندگی اخلاقی تغییر می‌دهد» نوشته پیتر سینگر را با ترجمه آرمین نیاكان و با مقدمه‌هایی از مصطفی ملكیان و محمدرضا جلایی‌پور منتشر كرده است. به این مناسبت نخستین نشست خیر و خرد به همت موسسه دارالاكرام و نشر نی در تالار همایش فرهنگ و هنر با حضور مصطفی ملكیان، پژوهشگر فلسفه و اخلاق و محمدرضا جلایی‌پور دانش‌آموخته علوم اجتماعی برگزار شد. در این نشست جلایی‌پور بعد از معرفی كلیات ایده دیگردوستی موثر كه از آنها در نگارش این مقدمه وام گرفته شد به دیگردوستی موثر به عنوان یك جنبش اجتماعی پرداخت، ملكیان نیز عمدتا درباره ناگفته‌های سینگر در زمینه دیگردوستی موثر سخن گفت كه مشروح آن از نظر می‌گذرد.

سومین پنجشنبه ماه نوامبر هر سال، از سال 2002 از سوی یونسكو به عنوان روز جهانی فلسفه نامگذاری شد. به این مناسبت، دانشگاه‌ها، موسسات، پژوهشگاه‌ها و پژوهشكده‌های مختلف در سراسر دنیا مراسمی را برگزار می‌كنند. موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران نیز در سال جاری، نشست روز جهانی فلسفه را با موضوع آزاداندیشی برگزار كرد. این جلسه عصر سه‌شنبه 28 آبان‌ماه، در محل این موسسه، برگزار شد. در این نشست، دكتر رضا داوری اردكانی، دكتر شهرام پازوكی، دكتر خسرو باقری، دكتر حسین شیخ رضایی، دكتر امیرحسین خداپرست و دكتر محمد راسخ سخنرانی كردند. در ابتدا قرار بود دكتر عزت‌الله فولادوند و دكتر داود فیرحی نیز در این نشست حضور یابند كه هر یك به دلایلی در آن شركت نكردند. در ادامه گزارشی از برخی سخنرانی‌های صورت گرفته در این نشست از نظر می‌گذرد.