جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای نگارنده به عنوان روزنامه‌نگاری كه در حوزه اندیشه كار می‌كند، پروفسور برایان مگی همواره یك ایده‌آل و یك الگوی دست نیافتنی است، روزنامه‌نگاری كه در ترازی بالا و در دانشگاهی چون آكسفورد فلسفه خوانده بود و با برخی از برجسته‌ترین فلاسفه زمان حاضر چون كواین و چامسكی و آیزابا برلین و هربرت ماركوزه و هیوبرت دریفوس درباره مهم‌ترین موضوعات فلسفی گفت‌وگوهایی جاودانه كرد. متفكری كه خود متخصص فلسفه شوپنهاور بود و در كنار این تخصص در حوزه‌های متنوعی چون ادبیات و موسیقی آثاری ارزشمند خلق كرد. مهم‌ترین دستاورد او معرفی فلسفه به مردم و كشاندن مباحث انتزاعی فلسفی از دل كتاب‌ها و دانشكده‌ها به حوزه عمومی بود، آرمانی كه هر روزنامه‌نگاری در حوزه اندیشه آرزویش را در سر می‌پروراند. اغراق نیست اگر بگوییم بسیاری از علاقه‌مندان فلسفه و فكر در ایران، نخستین بار به واسطه آثار برایان مگی با فلاسفه‌ای چون افلاطون و كانت و هگل آشنا شده‌اند، كتاب‌هایی كه خوشبختانه مترجمانی زبردست و در راس ایشان عزت‌الله فولادوند آنها را ترجمه كرده‌اند. به مناسبت مرگ او با محمد ضیمران، استاد فلسفه هنر كه خود آثار فراوانی در معرفی فلسفه جدید غربی نگاشته، گفت‌وگو كردم.

فلسفه کاربردی، مسائل و رویکردهای آن در حل مسئله، از جمله حوزه‌هایی است که مطالعه و به‌ کارگیری آن به ‌منزله یکی از قدمهای مؤثر در کاربردی‌سازی علوم انسانی، می‌تواند آینده‌ای نوین به روی این حوزه از فلسفه بگشاید. از این ‌روی گفتگو با پرفسور دیوید آرچارد معاون «انجمن فلسفه کاربردی» انگلستان که فیلسوفان بسیاری از کشورهای پایه‌گذارش بوده‌اند، امکان طرح پرسش‌هایی را درباره فلسفه کاربردی مهیا کرد. گفتگوی پیش رو که متن کاملش پیشتر در فصلنامه «اطلاعات حکمت و معرفت» به چاپ رسیده، افزون بر بررسی برخی از مسائل مرتبط با این حوزه، نگاهی به دل‌مشغولی‌های جامعه ایرانی نیز دارد.

خیلی وقت‌ها اهالی دانشگاه مورد نقد قرار می‌گیرند که چرا کنشگری اجتماعی ندارند و خود را تنها به‌فعالیت‌های دانشگاهی محدود کرده‌اند. اما آیا بر هر آکادمیسینی لازم و واجب است که در کنار کار دانشگاهی خود، دغدغه مسائل جامعه را هم داشته باشد؟ کار روشنفکری چه معنا و مفهومی دارد؟ وجه مشترک و وجه تمایز فعالیت دانشگاهی با فعالیت روشنفکری در چیست؟ یک فرد دانشگاهی در چه صورتی ملقب به «روشنفکر» می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها به سراغ دکتر حسین سراج‌زاده، جامعه‌شناس و رئیس انجمن جامعه‌شناسی رفتیم. او معتقد است که روشنفکران در فضای رسانه‌ای جدید با وجود شبکه‌های مجازی متعدد، اثرگذاری اجتماعی بیشتری پیدا کرده‌اند و اهالی دانشگاه بیش از گذشته خود را موظف به حضور اجتماعی و فعالیت روشنفکری می‌دانند.

مسألۀ عمل و نسبت آن با نظر، از مسائل اصلی فلسفه از دیرباز تاکنون است. این مسأله در ادیان مختلف به گونه‌ای دیگر به‌طور جدی مطرح شده است. عارفان ادیان عموماً علم بدون عمل را در دین نمی‌پذیرند و آن را موجب سکون و انحراف اهل دین می‌دانند. در مقابل اینها، نوعی عمل‌گرایی قشری نیز در تاریخ ادیان دیده می‌شود که یک نمونۀ اصلی‌اش «خوارج» در تاریخ اسلام است؛ اما در دورۀ مدرن، نوعی دیگر از عمل‌گرایی با مبانی متفاوتی ظاهر شده که در فهم و اندیشۀ دینی نیز اثر عمیق گذارده و منجر به پیدایش اندیشه‌ها و جریان‌های قائل به اصالت عمل در دین شده است. دو جریان مهم پراگماتیسم و فاندمنتالیسم دینی حاصل این اندیشه‌اند. مسألۀ اول این مقال شرح اهمیت ملازمۀ علم با عمل و نفی عمل بدون عمل در دین از منظر عرفان است. مسأله دوم آن، بیان دو نوع مذکور عمل‌گرایی دینی در دورۀ‌ مدرن و مبانی و نتایج سوء آن در جهان معاصر است.

ابن سینا (370- 428) در این خطبه کوتاه، فشرده دیدگاه فلسفی خود را در باب ذات اقدس خدای متعال، امکان ناپذیری اطلاق مقلات بر او، صفات او، ارکان نظام هستی، ترتیب موجودات، حکمت خلقت، جایگاه انسان و فیض و هدایت الهی بیان کرده است.

آقای دکتر اسماعیلی، حقوقدان، مجتهد، مدرس دانشگاه تهران و تنها عضو غیرمعمم مجلس خبرگان رهبری است و شاید برجسته‌ترین شاگرد و پروردة مرحوم آیت‌الله‌العظمی حاج‌آقا مجتبی تهرانی که بیش از فقه و اصول، در اخلاق آوازه داشت و سالیان سال به تدریس اخلاق پرداخت و اکنون شاگرد برومندش که خود در مسند استادی است، رساله‌ای عالمانه «در باب حقوق اجتماعی و احکام اخلاقــی» نگاشته و بر آن است که در رسالــه‌هــای توضیــح‌المسائل دو تغییر مهم باید انجام بگیرد: حذف برخی مسائل غیرکاربــردی، افزودن احکام اخلاقی و ضروریات اعتقادی. وی خـود کـوشیـده اسـت در ایـن کتاب بخشی از این خلأ را جبران کند. کتاب مذکور بر پایه حدیثی نبوی در سی فصل تنظیم شده است و در هر بخش، ضمن شرح واژگان مربوطه، توضیحات متناسبی در وجوه مختلف بحث آمده که در حکم استدلال علمی و اخلاقی آن مقوله است و آنگاه در پایان هر بخش، رهیافت‌های علمی آن مبحث در چند بند خلاصه شده و نهایتاً در «پیوست نخست» کتاب، نمونه‌هایی از مسائل و احکام اخلاقی ذکر شده است. در «پیوست دوم» مجموع رهیافت‌های پایانی بخشهای سه‌گانة کتاب، برای سهولت استفاده علاقه‌مندان یکجا عرضه شده است. این کتاب نوید‌بخش تحولی سازنده در میان روحانیان جوان و حاضر در متن جامعه است که دغدغة امور معنوی و اخلاقی سرلوحة فعالیت علمی و اجتماعی‌شان است. آنچه تقدیم می‌شود، بخشی از مقدمه کتاب است که تا حدودی تلخیص شده و مآخذ و منابع آن نیز حذف گردیده است.