جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایان نامه حاضر تلاشی برای مقایسه تربیت عقلانی از دیدگاه علامه جعفری و جان دیویی می باشد . روش این تحقیق روش مقایسه ای بردی می باشد و ابزار جمع آوری اطلاعات نیز از طریق کتابخانه می باشد . علامه جعفری تربیت عقلانی را پرورش قوه ی تفکر انسان برای انتقال از حیات معمول به حیات معقول می داند . این تربیت عقلانی دارای یک سری اهداف ، اصول و روش ها می باشد . علامه جعفری برای تربیت عقلانی یک هدف نهایی و چند هدف واسطه ای بیان می کند .هدفنهایی تربیت عقلانی از دیدگاه علامه جعفری عبادت و بندگی خدا می باشد واهداف واسطه ای تربیت عقلانی نیز شامل خودسازی ، غلبه عقل بر هوای نفس وتبدیل احساسات خام به احساسات تصعید شده می باشد . علامه همچنین برای تربیت عقلانی اصل تعقل برین ، اصل توازن عقل و احساس ، اصل استمرار و یادگیری و اصل طهارت قلب را مطرح می کند و از طرفی برای تربیت عقلانی روش های اندیشیدن مبتنی بر محتوای وحیانی ، روش ارائه تکلیف متناسب ، روش تربیتی تمرین و تکرار و روش تربیتی تحریک به حقیقت جویی را بیان می کند . جان دیویی تربیت عقلانی را انتقال کنجکاوی کم و بیش تصادفی و اظهار نظر متفرقه به گرایش های هوشیارانه و پژوهش محتاطانه و دقیق می داند و برای آن یک سری اهداف ، اصول و روش ها مطرح می کند . دیویی معتقد است هدف تربیت را باید از جریان تربیتی استخراج نمود و با تحمیل هدف هایی که از بیرون بر اشخاصاعمال می شود مخالف است و هدف و وسیله را یکیمی داند . دیویی برای تعلیم و تربیت یک سری اصول مطرح می کند:اصل انضباط ، اصل تفکر ، اصل ادامه یا استمرار ، اصل تاثیر متقابل ، اصل کنترل اجتماعی ، اصل آزادی ، اصل مربوط به هدف و اصول مربوط به مواد درسی.دیویی همچنین برای تربیت عقلانی روش حل مساله را مطرح می کند . علامه جعفری در مورد مفهوم تربیت عقلانی ، اهداف تربیت عقلانیو اصول تربیت عقلانی با جان دیویی تفاوت نظر دارد اگر چه از لحاظ لفظی بین آنها تشابه نظر وجود دارد . علامه جعفریو جان دیویی در مورد این روش که دانش آموز خود باید به دنبال کشف حقیقت باشد تشابه نظر دارند. این وجوه افتراق زیاد و اشتراک کم در مورد مفهوم تربیت عقلانی و مولفه های آن ( اهداف ، اصول ، روش ) به نقش اساسی دین در افکار علامه جعفری و رها کردن نقش دین در افکار جان دیویی بر می گردد .

پژوهش حاضر تلاشی است برای تبیین ماهیت انسانی که معمای اعصار و قرون بوده و هست . چراکه شکوفایی معرفت و تأمل در اسرار به ودیعه نهاده شده در وجود او مهمترین رسالت قرآن کریم و انبیاء الهیمی باشد . سرشار بودن وجود آدمی از استعدادهای بالقوه زمینه ی صعود و سقوط او را حتمی می سازد . علامه جعفری و آیت الله جوادی آملی صاحب نظرانی هستند که انسان شناسی انسان را راهگشای خدا شناسی او دانسته و معتقدند آدمی با حذف موانع و ایجاد هماهنگی بین «انسان آن چنان که هست » و «انسان آن چنان که باید » می تواند زمینه ی تحقق حیات طیبه و انسانی را فراهم سازد . پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که این دو متفکر در خصوص ماهیت انسان و حیات طیبه چگونه می اندیشند و چه راهکارهای تربیتی را می توان بر اساس اندیشه هایشان ارائه نمود . این دو متفکر دین را عامل معنادار شدن زندگی بشر می دانند و معتقدند شخصیت انسانی با بر خورداری از مدیریت آگاهانه و آزادی تصعید شده در اختیار ، در جریان زندگی می تواند به کمالات عالیه ارتقاء یافته و خود خواهی ها و آشفتگی هایش را در شئون زندگی نیز تعدیل نماید . تحقق این حیات از منظر علامه جعفری در همین زندگی طبیعی با رعایت اصول و ویژگی ها و مولفه های آن امکان پذیر می باشد و آن را حیات معقول می خواند . اما از دیدگاه آیت الله جوادی آملی طیب بودن محصول طبیعت نیست و امری فرا طبیعی است که آن را حیات متألهانه خوانده و به بیان شاخصه های آن می پردازد . بر اساس دیدگاه این دو متفکر برخی از راهکارهای تربیتی پیشنهادی برای تحقق حیات طیبه عبارتند از : پرورش فطرت و روح حقیقت جو ، تعدیل احساسات خام ، پرورش خیرخواهی ، تصعید احساسات بر اساس عقل سلیم ، هماهنگی بین عقل و دین ، مراقبت اخلاقی از خود وخانواده ، توجه به کرامت ذاتی که محدودیت سنی و نوعی ندارد ، محوریت محبت و تواضع در حیات انسانی .

مسأل? «انسان شناسی»از قدیم الایام ذهن متفکران اسلامی و غیر اسلامی را بر خود مشغول کرده است.علامه جعفری از جمل? فلاسف? مسلمان است که به این مسأله توجهی خاص داشته است.به گونه ای که،این مسأله محور اصلی فلسف? او را تشکیل می دهد.علامه با تکیه بر آموزهای اسلامیبه خصوص نهج البلاغه درصدد توصیف و تفسیر انسان و مقایس? مقام انسان در دین اسلامو مکاتب غربی که؛ انسان را محدود به خود طبیعی اش کرده اند،بر آمده است.از نظر او انسان مرکب از دو بعد( جسم و روح )است،وروح به جهت داشتن ویژگی هایش،« من »و حقیقت انسان راتشکیل می دهد.از نظر وی ،انسان موجودی است که اگر به بعد معنوی خود اهمیت بیشتری بدهد و در صدد شناخت خود عالیش برآید می تواند خود را به مقامی برساند که در عالم هستی اشرف مخلوقات باشد.وی، انسان را دارای چهار رابطه می داند، که خود شناسی رابط? مستقیمی با هر یک ازآنها دارد. انسان موجودی کمال جو است که می تواند با طی مراتب خود را به مقام «انسان کامل» برساند،اما در کنار این خصوصیات عالی و مثبت اگراو خود را اسیر «خود طبیعی»خویش قراردهد،دچار بدترین آسیبهایی مثل «تنازع در بقا»خواهد شد.

تبیین کرامت انسان مبتنی بر مبانی خاص خود است که مبانی متفاوت با توجه به تفاوت هستی شناسی و انسان شناسی ، لوازم متفاوتی دارد علامه طباطبایی و علامه جعفری به عنوان دو فیلسوف الهی با استفاده از مبانی عقلانی و وحیانی به تبیین خدا محورانه از کرامت انسان قائلند که تمام کرامت انسان در ارتباط با خدا و حرکت به سوی او معنا می شود در اکثر مبانی این دو فیلسوف اشتراک دارند برخی از مهمترین این مبانی عبارتند از :دارا بودن روح الهی،خلافت الهی،اختیار، اراده و...؛روشن است که اشتراک در مبانی ، لوازم مشترکی نیز در پیش دارند.آنچه می تواند میان این دو فیلسوف در این موضوع فاصله اندازد تنها در روش تحلیل و اثبات مبانی و لوازم است. کرامت انسان مورد قبول در اندیشه این دو فیلسوف با موانعی بیرونی و درونی مواجه می شود.علامه جعفری انسان را در نایل شدن به کرامت با موانع شیطانی سه گانه ابلیس که وجودی خارجی دارد و نفس خود انسان وانسان های پلیدتر از شیطان محاصره می بیند.علامه طباطبایی نیز به این موانع اذعان دارند.

اعتماد بیش از اندازه به علم و تفکر فن‏آورانه در رفع نیاهای مادی انسان و غفلت از نیازهای معنوی و روحی بشر، سبب بروز مشکلی بس بزرگ در زندگی به ظاهر سرشار از رفاه و آسایش انسان در دوران جدید شده و او را به پوچ و بیهوده انگاشتن نظام آفرینش و انسان سوق داده است. انسانی که برای شأن و منزلت نهایی‏ خود در عالم، صرفاً به فن‏آوری متّکی است، از نومیدی و پوچی گریزی ندارد چرا که فن‏آوری فقط در متن زندگی‏ای موجب پیش‏رفت می‏شود که خود آن زندگی محکوم به فناست. تفکر فن‏آورانه از ارائه غایات و ارزش‏هایی که برای هدایت زندگی ضرورت دارند نیز عاجز است. بر خلاف انسانِ ما‌قبلِ دوران جدید، که به جهان و انسان به عنوان مجموعه‌ای برخوردار ازمبدأ و در حال حرکت به سوی مقصدی معین می‌نگریست، انسان امروز نظام آفرینش و از جمله زندگی انسان را تهی از هر گونه معنا و هدف دانسته و خود را چونان شیئی که بدین عالم پرتاب شده، در نظر می‌گیرد. با این نوع نگرش به جهان و انسان، بشر امروز که از سویی زندگی را امری تحمیل شده بر خود می‌داند و از سوی دیگر چاره ای جز گذران این زندگی، فراروی خود نمی بیند، برای تحمل پذیر ساختن آن دست‌به‌کار خلق و ابداع معناها و اهدافی ساختگی می شود تا بلکه بدین‌وسیله اندکی از احساس پوچی و دشواری زیستن در این جهان بکاهد. از این رو برخی از اندیشمندان دنیای مدرن برای هموار ساختن راه کنارآمدن با دشواری زندگی، راه‌حلهای متفاوتی ارائه کرده اند که از سوی دیگران با انتقادهایی نیز مواجه شده است. این راه‌حل ها در دو گروه: فراطبیعت ‌باور و طبیعت‌ باور قابل دسته‌بندی است که در این نوشتار بدانها پرداخته و مورد نقد و بررسی واقع شده‌اند. در ادامه، از نگاه یکی از بزرگترین شخصیت‌های دینی، که از افقی بس برتر و فراتر از افق طبیعت به انسان و حیات می‌نگرد؛ یعنی علی(ع)، به موضوع «معنای زندگی» پرداخته شده و با مراجعه به آراء و نظریات علامه محمد تقی جعفری، این نوع نگاه به زندگی، تفسیر و تبیین گشته و مولفه‌های آن از نگاه امام علی (ع) معرفی گردیده است. در پایان نوشتار حاضر از حیات طیبه، که ثمره جهان بینی توحیدی توأم با کردار شایسته است، به عنوان زندگی معنادار، یاد شده است.

زندگی انسان و چگونگی و هست و بایدهای آن ، همواره یکی از بزرگترین دغدغه های انسان شناسان، حکیمان و در راس همه آنان پیامبران الهی و اوصیای آنان بوده و اصولا هدف از فرستادن پیامبران و انزال کتب ، راهنمایی و ایصال انسان به زندگی والا و هدفی اعلا بوده است.ضرورت تفسیر و توجیه صحیح حیات انسانی و هماهنگ ساختن دو قلمرو زندگی انسان -آن چنانکه هست و آن چنانکه باید باشد- در تمامی شئون و ابعاد آن، همسان ضرورت وجود خودانسان است. لزوم عبور انسان از مرحله حیات طبیعی حیوانی به حیات اعلای انسانی و حرکت به سوی هدف والای زندگی -که همانا رسیدن به جاذبه ربوبی و لقاالله است -مقصود اصلی آفرینش انسان تلقی می گردد.در قرآن و سخنان معصومین علیه السلام -خصوصا نهج البلاغه -تفسیر و توجیه زندگی انسانی و ارائه راهکارهای منطقی در جهت تحول و حرکت تکاملی انسان و ورود وی به حیات طیبه ، به طور کاملا بنیادین و اصیل ، توضیح داده شده و مورد تاکید قرار گرفته است. از طرف دیگر، علامه جعفری (ره) دارای دیدگاههای جامع ، ارزشمند و نوین در موضوعات مختلف دینی، فلسفی ، کلامی، فقهی و انسان شناسی است که موضوع حیات معقول از جمله ابتکارات ایشان در جهت تفسیر صحیح حیات انسانی می باشد.لذا جایگاه انسان به عنوان رهرو طریق حیات معقول ، توصیف و راههای تکامل انسان در حیات تکاملی و معقول تبیین شده است در ادامه ، انسان کامل از منظر حیات معقول و عرفان مثبت اسلامی -که مبتنی بر قرآن و نهج البلاغه است_ مورد توجه قرار گرفته است. آنگاه گستره حیات معقول شامل اخلاق ، تعلیم و تربیت ، حکومت و سیاست ، حقوق ، اقتصاد ، روابط اجتماعی، هنر، فرهنگ و تمدن به طور کلی تشریح شده است.سرانجام اهداف نسبی زندگی انسان ، تبیین و هدف نهایی و اعلای حیات معقول از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه ، بازگو شده است.

کرامت انسان از نگاه قرآن، به عنوان یک اصل آفرینش در نظر گرفته شده و در سرشت انسان تنیده شده است. خداوند متعال می فرماید: «ولَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلا». در این نگاه، کرامت با سرشت انسان عجین گردیده و نوع تغذیه اش پاکی ها است که پیوند استوار با کرامت و ارزشمندی انسان دارد و بر بسیاری از آفریده هایی که از این موهبت ها بر خوردار نیستند، برتری داده شده است. و او را خلیفه و نماینده خود در زمین قرار داده است«ِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَهَ.». این گونه شناخت و نگاه باید در همه رفتار و گفتار انسانی جاری باشد تا این که ارزش و جایگاه خودش را بشناسد. و با هر گونه رفتاری که با این اصل و نگاه که از شناحت و ارزش خود می کاهد و در تضاد است مخالفت ورزد. تا اینکه ارزش و کرامت انسانی خود را حفظ کرده باشد. در این پژوهش، دیدگاه های علامه محمد تقی جعفری و شهید آیت الله مطهری در خصوص تعریف و تبیین معنای کرامت انسانیو مسائل پیرامون آن و راهکارهای حفظ و رشد آن مورد توجه قرار گرفته است.از نظر ایشان، انسان ذاتاً دارای کرامتی خاص است که موجب ارتقاء او به مقام خلافت خداوند است و البته با تربیت یافتن در مکتب وحی می تواند کرامت را در خود رشد دهد و علائم و نمودهای آن را در خود تقویت نماید و به اصطلاح از کرامت اکتسابی برخوردار گردد.این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است و شیوه ی جمع آوری اطلاعات آن، کتابخانه ای بوده است.

چکیدهتحقیق حاضر با عنوان مقایسه دیدگاه های علامه جعفری(ره) و هری برودی درباره تربیت زیبایی شناختی انجام شده است. در این پژوهش نوع تحقیق «بنیادی – کاربردی» و روش تحقیق تحلیل محتوا از نوع تحلیلی – مقایسه ای و روش گردآوری اطلاعات«کتابخانه ای» و ابزار آن «فیش برداری» است. برای تحلیل و گردآوری اطلاعات کارهای زیر را به ترتیب انجام شده است: ابتدا کتاب های مرتبط با موضوع ، که توسط برودی و علامه جعفری(ره) نوشته شده بود ، جمع آوری و انتخاب شد. این کتاب ها شامل کتاب «زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام» علامه جعفری (ره) و «جستاری در تربیت زیبایی شناسی» برودی به عنوان مرجع اصلی و منبع دست اول می باشد. سپس کتاب ها به طور بسیار دقیق و با حوصله مطالعه گردید و هر یک از مولفه های مربوط به اهداف و سوالات پژوهش از کتاب های منتخب استخراج شد. سپس موارد استخراج شده به طور دقیق در کد تحلیلی خاص خود دسته بندی و طبقه بندی شد و در نهایت به ترتیب سوالات تحقیق ، مولفه های استخراجی تحلیل و مقایسه گردید. در این تحقیق ابتدا درباره زیبایی و انواع آن و تربیت زیبایی شناسی از منظر برودی و علامه جعفری(ره) بحث گردیده و سپس پنج سوال اصلی تحقیق که شامل رویکردها ، مبانی ، اهداف ، روش ها و محتوای تربیت زیبایی شناسی از دیدگاه هری برودی و علامه جعفری(ره)مطرح گردیده و شباهت ها و تفاوت های میان نظریات آنها بررسی شده است.در سوال اول تحقیق ، برودی از سه رویکرد «اجرا» ، «دریافت هنری» و «دریافت احساس و معنا» ، رویکرد سوم یعنی رویکرد «دریافت احساس و معنا» و هم چنین علامه جعفری(ره) در کتاب «زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام» از سه رویکرد «هنر برای هنر» ، «هنر برای انسان» و «هنر برای انسان در حیات معقول» ، رویکرد سوم را به عنوان رویکرد مورد نظر خود در تربیت زیبایی شناسی نام می برد. در نهایت مقایسه ای بر اساس اشتراکات (شباهت ها) و افتراقات (تفاوت ها) آن ها صورت گرفته است. در سوال دوم تحقیق ، «بنیاد»های تربیت زیبایی شناسی از منظر برودی و علامه جعفری(ره) بررسی شده است. مبانی تربیت زیبایی شناسی برمبنای آثار هری برودی شامل داشتن «موهبت طبیعی مشترک و همگانی زیبایی شناسی انسان ها» ، «قابلیت تعلیم و تربیت پذیری زیبایی شناسی» ، «تجربه» و «نیروی تخیل» است. هم چنین بنیادهای تربیت زیبایی شناسی برمبنای آثار علامه جعفری(ره) شامل «داشتن غریزه زیبایی جویی و زیبایی شناسی» ، «قابلیت تعلیم و تربیت پذیری زیبایی شناسی» ، «تصفیه روح و صفای درون» و «وحدت گرایی» می باشد. برودی و علامه در بنیادهای «موهبت طبیعی مشترک و همگانی زیبایی شناسی انسان ها» ، «قابلیت تعلیم و تربیت پذیری زیبایی شناسی» و «تجربه» شباهت و در «نیروی تخیل» بردی و «تصفیه روح و صفای درون» و «وحدت گرایی» علامه تفاوت وجود دارد. در سوال سوم تحقیق ، برودی «زندگی نیک» و علامه «عبودیت و قرب الی الله» را هدف نهایی و غایی در تربیت زیبایی شناسی معرفی می کند. «خودشکوفایی» و «ارزش گذاری روشن بینانه» برودی و «انتقال از «حیات طبیعی محض» به «حیات معقول»» و «هماهنگ کردن نیروهای مختلف درونی» علامه به عنوان «اهداف واسطه ای» به دست آمد و در نهایت برودی «اهداف جزئی» تربیت زیبایی شناسی را در «ابعاد حسی ، صوری و بیانگری» ذکر می کند و علامه «پرورش خلاقیت و آفرینندگی» و «پرورش عقلانیت و تفکر تعقلی» را به عنوان «اهداف جزئی» تربیت زیبایی شناسی بیان می نماید. در سوال چهارم تحقیق ، روش های تربیت زیبایی شناسی برودی شامل روش های «بحث کردن» ، «تمرین و عادت دادن» ، «تقلید» ، «پرورش تخیل» ، «حل مسأله» و « استفاده از هنرهای مختلف» و روش های تربیت زیبایی شناسی علامه جعفری (ره) شامل روش های «سوال و پرسشگری» ، «دور نگه داشتن هنرجو از تقلید» ، «تجربه» ، «تصفیه درون (اخلاص)» ، «پرورش تعقل» ، «استفاده از هنرمندان متعهد و کارشناسان متخصص و عادل» و «استفاده از هنرهای مختلف مثل نمایش ، نقاشی و شعر» است که در بعضی موارد اشتراک و در بعضی افتراق وجود دارد. در آخرین سوال این فصل محتوای تربیت زیبایی شناسی هری برودی شامل: «میراث فرهنگی» ، «علوم انسانی» و «هنرهای گوناگون» می باشد و محتوای تربیت زیبایی شناسی علامه جعفری(ره) شامل: «میراث فرهنگی» ، «علم و دین» و «هنرهای گوناگون» می باشد که در اولی و سومی مشترک و در دومی افتراق دارند.

عقل به عنوان یک قوه با عت تمایز انسان از سایر حیوانات میشود در عرصه ی دین پژوهی هم عقل نقش بسزایی ایفا میکند و استاد مطهری و علامه جعفری به عنوان دو متفکر عقل گرا به این مساله پرداخته و بحث کرده اند.

مهمترین سئوالی که هر انسانی در دوره ای از زندگی اش با آن مواجه می شود « پرسش از معنای زندگی » است. جدی بودن مسئله پرسش از معنای زندگی بدان جهت است که با تمام هویت انسان سر و کار دارد. لذا در این پژوهش بر آنیم تا مسئله معنای زندگی را از دیدگاه علامه محمد تقی جعفری و فردریش نیچه مورد بحث و بررسی قرار دهیم و در مقایسه آراء و اندیشه های این دو فیلسوف به نگاهی کلی و تبیینی شایسته از مباحث معنای زندگی دست یابیم. علامه محمد تقی جعفری یافتن معنای زندگی شخص را مستلزم یافتن معنای «خود» می داند و معتقد است تنها کسی می تواند طعم واقعی معنای زندگی را بچشد که خویشتن خویش را بشناسد و آن را از زنجیرهای زرینی که طبیعت بر سر راهش قرار داده برهاند و به خود حقیقی نائل شود . البته لازم است که سالک راه «خود حقیقی» راهنمای کامل خود را مذهب و عقل و فطرت آگاه قرار دهد تا بتواند از لغزش هایی که در این مسیر برایش پیشمی آید درامان باشد . او معنادار یافتن زندگی را فاصله گرفتن از حیات طبیعی و غوطه ور شدن در حیات معقول می داند . اما فردریش نیچه نیست انگاری را در چهار عرصه مهم زندگی انسان ها بیان می کند : 1- نیست انگاری در قلمرو حقیقت ؛2- نیست انگاری در قلمرو دین ؛ 3- نیست انگاری در قلمرو زندگی زاهدانه ؛4- نیست انگاری در قلمرو اخلاق متداول . او به جای مورد اول ، اراده معطوف به قدرت و به جای مورد سوم ، زندگی زمینی و سرشار از غرایز و تمایلات حیوانی را بر می گزیند و هنر تراژدی را بهترین ابزار برای تحقق آن می داند و به جای مورد چهارم ، اخلاق سروری را توصیه می کند ولی هیچگونه جایگزینی برای دین در نظرنمی گیرد . از این رو انسانی که با توجه به نظریه «اراده معطوف به قدرت» و بنابر توانمندی ها و استعدادهای درونیخود و بدون تبعیت از آرمان های از پیش طراحی شده رفتار کند را «فرا انسان» می داند.