جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه‌ این پژوهش بدان می‌پردازد، تطبیق دو اثر سترگ اخلاقی، یعنی تهذیب‌الاخلاق و جامع‌السعادات است که هرکدام ترجمان فکری مرحوم مسکویه و مرحوم نراقی است. مرحوم مسکویه (م 421ق) در کمال اختصار ضمن بیان مبادی و مبانی اخلاق، با رویکرد نظری، آموزه‌های اخلاقی را با محوریت سعادت آدمی، بیان کرده‌اند و در هماهنگی اخلاق یونانی با دین حنیف، بسیار موفق بوده‌اند. ایشان به سبک حکمای یونان، بویژه ارسطو، با تقسم نفس به قوای سه‌گانه، اعتدال در تمامی قوا را ملاک فضیلت دانسته‌اند و رذیلت را در انحراف از نقطه اعتدال، خصوصا دو طرف افراط و تفریط دانسته‌اند. مسکویه بر انس و الفت اجتماعی نیز تاکید بسیار دارند و تا امروز اخلاق نویسان مقهور سبک ایشانند.مرحوم نراقی(م 1209ق) نیز در سبک اخلاقی، مباحث مسکویه را پرورش و تعقیب کرده‌اند جز آنکه ‌ایشان امتیازات دیگر مکاتب اخلاقی را نیز در جامع السعادات گرد آورده‌اند و همانسان که مسکویه بنیانگذار اخلاق‌نویسان صاحب سبک در اسلامند، نراقی نیز آخرین حلقه ‌این سلسله می‌باشند و نظر به ‌اینکه امتیازات تمام مکاتب و مهمتر از آن راه‌گشایی‌های مکتب روایات را به مدد گرفته‌اند، جامع السعادات، جامع‌ترین، مفصل‌ترین و متقن‌ترین و موثرترین کتابی است که با چاشنی پند و روحیه تقوای مولف، به کام خوانندگان، گوارا می‌شود.رویکرد مسکویه عقلی و رویکرد نراقی، تلفیقی است و استدلال مسکویه کاملا برهانی است ولی مرحوم نراقی، از شریعت و عرفان و اندرز نیز بهره جسته‌اند. مباحث مربوط به اخلاق بندگی و دینی و نوع سبک درمان برخی بیماریهای روحی، تقسیم بندی نوین قوای نفس و دیگر مباحث خرد و کلان که از تلفیقی بودن جامع السعادات و عقلی بودن تهذیب سرچشمه می‌گیرد، از تفاوتهای این دو اثر است.نظر به ‌ایراداتی که بر قانون اعتدال وارد است، بنیان این دو اثر، استحکام خود را از دست داده و باید طرحی نو در انداخت. روش تحقیق در این پژوهش، به صورت کتابخانه‌ای است.

گسترش تفکر نیهیلیستی و اندیشه های پوچ گرایی و یاس و ناامیدی بر عقاید بشر ،باعث پیدایش بی هویتی ،انحطاط خانواده و آسیب های روحی و روانی فراوان و گسترش جنایات بی شماری گردیده ودر برخی احیان انسان رابه خود کشی کشانده است . راه کارهای اندیشه ورزان امروزی در رویارویی با این بحران ها همانند خردگرایی و پدید آوردن مکاتب نو پا برای بنیان کنی این نابسامانی ها نه تنها افاده نکرده ،بلکه آنها را فزونی بخشید ه و بشر بیشتر گرفتار بی هویتی و پوچی گردیده است .گسترش افکار و شیوه های زندگی غرب د رجوامع مسلمان که به صورت تهاجمات فرهنگی و بی هویت کردن مردم و رواج اندیشه های پوچ گرایی به منظور حاکمیت بر ملت هاو استثمار آنها صورت می گیرد زنگ خطری است جدی که در تقابل با آن می باید راه کارهایی راه بردی در افکند . در میان آموزه های دینی اکسیر حیات بخش مهدویت ،موضوعی راه بردی و استراتژیک و آموزه ای است جامع ،جهانی ، اصیل و ریشه دار ،سرنوشت ساز ، متعلق به ما و عصر ما و تنها راه نجات انسان معاصر از منجلاب احساس پوچی و بی معنایی زندگی است که در فرهنگ تشیع در اوج کار آمدی عرضه شده است .اعتقاد به امامت و مهدویتاز عناصر استوار و مبنایی شیعه است که آن را متمایز می سازد به طوری که با نبود این مولفه ءذاتی اندیشه شیعه فرو می ریزد . این عنصر اصلی تفکر شیعه سبب پویایی و حیات آن شده به گونه ای که اعتقاد به مهدویت رکن و عامل اساسی تمام حرکت های آزادی بخش و تحول آفرین جوامع شیعه گشته است که مهمترین آنها انقلاب اسلامی ایران است . اعتقاد به مهدویت و انتظار به شکل اصیلش شاخصه هایی دارد که تحقق آنها در منتظران واقعی سبب شکل گرفتن انسانهایی استوار ،ولایت مدار ،عدالت خواه ،ساده زیست و تجمل ستیز ،مروج ارزشهای اصیل و برخوردار از زندگی معنادار و حیات طیبه قرآنی می گردد. این پژوهش به چگونگی تاثیر گذاری اندیشه مهدویت و مبانی آن در عبور از نیهیلیسم و بی معنایی زندگی می پردازد و ره آوردهای اعتقاد به حضور امام و انتظار سازنده را در رسیدن به حیات طیبه یعنی زندگی ولایت مدار انه بیان می کند .

با توجّه به اهمیّت و ارجمندی بحث اخلاق که از اهداف پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) قلمداد گردیده و حفظ جامعه به عنوان بستر مهم زندگی بشر که هر چه بستر سالمتر باشد ، انسانها در امنیت و آرامش بیشتری خواهند بود جایگاه شناخت آسیب های اجتماعی که هم به گونه جامع شناخته شوند و هم راهکاری برای رفع آنها ارائه گردد از اهمیّت ویژه ای بر خوردار می باشد ، و بدین منظور از بزرگان کلام و اخلاق مدد گرفتن یک ضرورت است، لذا به نهج البلاغه این کلام ارجمند شخصیت والای بشری و انسان به حقّ و کامل الهی، یعنی امیر المومنان علی (ع) روی آورده شده و هدف توجه به این امر مهم آن است که امام علی (ع)بطور مستقیم و غیر مستقیم عوامل آسیب رسان، مانند: تکبر، تبعیض، تعصب، فتنه، ظلم را در بیانات خود بویژه در نهج البلاغه منعکس فرموده و با متّوجه ساختن خواننده به مسایل اخلاقی، صفات ممدوح، مانند عدالت، تواضع، امنیّت، مشورت و.... به منظور حفظ کرامت جامعه و پالایش آن مورد عنایت قرار داده اند، که با مدد الهی در پایان نامه به گوشه ای از آن گستره دست یافته و جرعه ای از ارشادات آن بزرگوار نوش نموده، تا رهنمودی گر چه مختصر برای تسهیل راه و اصلاح جامعه عرضه گردد.

دربار? تفسیر آیهالکرسی کتب و رسائل فراوانی نوشته شده که یکی ازآنها رساله‌ی تفسیر آیهالکرسی تألیف سلیمان الجرجی است. پژوهش حاضر ضمن ترجمه این رساله به زبان فارسی به تحقیق درباره‌ی نکات مهم مطرح شده در این رساله پرداخته است که ازآن جمله می توان به مباحثی همچون توحید، اسماء و صفات الهی، شفاعت در قیامت، عرش وکرسی، دین، رشد و غیّ، عروه الوثقی، ظلمات و نور اشاره کرد. لذا نویسنده با استفاده از این نکات مهم و کلیدی تلاش نموده است در حد وسع و توان، مباحث توحیدی ناب و دین مرضیّ خداوند را با توجه به متن تفسیر در زیر سایه ولایت اهل بیت(ع) معرفی نماید.

تحجر و قشری گری،از جمله آسیب های فکرو اندیشه است که اگر درمان نشود دیگر شئون زندگی را تحت الشعاع خود قرار داده و در نهایت منجر به سقوط و انحطاط فکری- فرهنگی فرد و جامعه می شود.لذا متفکران و عالمان راستین از دیرباز به صورت تئوریک و عملی به مقابله ی با آن پرداخته اند.اما از آنجا که مهمترین ویژگی تحجر و قشری گری این است که در صورت غفلت،دوباره و از نو ظهور می کند،می طلبد که تمام پژوهشگران حوزه ی علوم دینی و معرفتی در هر عصری با آثار و قلمشان به مبارزه ی با آن همت گمارند و با مظاهر آن مقابله کنند.از این رو چنین موضوعی انتخاب و از منظر قرآن و نهج البلاغه(به عنوان یکی از اصلی ترین منابع فکری سنت)مورد بررسی قرار گرفتو در پایان به نتایجی دست یافتیم که بطور خلاصه عبارت اند از اینکه:اولاتحجر و قشری گریزمانی حاصل می شودکه انسان حجت باطنی(عقل) را از تحلیل منطقی داده ها و گزینش بهترین ها و معقول ترین ها باز دارد، و جاهلانه و بدون دلیل قطعی بر یک اعتقاد و برداشت خاص جمود ورزد. از دیگر نتایج اینکهتحجر و جمود در واقع از انحرافات فکری توده ی مردم و برخی از بی سوادان مشهور به عالم است.همچنین از این تحقیق به دست آمد کهقرآن کریم و روایات معصومین(ع)علاوه بر اینکه تحجر و قشری گری را مورد انتقاد و نکوهش قرار داده اند،مولفه ها و ممیزاتی از قبیل: انعطاف ناپذیری،پیروی از ظن و گمان،مطلق اندیشی،تقدس مآبی و عدم تفقه در دین را برای آنها بر شمرده،و متذکر می شوند که آسیب تحجر و قشری گری در نتیجه ی مواردی چون پیروی از غیر علم،ترک تفکر و عقلانیت و پیروی کوکورانه از گذشتگان و رهبران ظهور می کند.از دیگر نتایجاینکه:تحجر و قشری گری پیامدهای مخرب بسیاری مانند،بروز اختلاف و تفرقه،اباحی گری و تجدد افراطی،انزوای اسلام و مسلمانان و در نهایت حاکمیت ظالمان و استعمارگران را به دنبال دارد.و در نهایت به این مطلب رهنمون شدیم،که چنین پدیده ی شومی جز از طریق سیاست ها و برنامه ریزی های پیشگیرانه ی مبتنی بر معارف والای قرآنی،و سنت احیاگر پیامبر(ص) و ائمه ی معصومین (ع)امکانپذیر نخواهد بود.

تأثیر خانواده در سرنوشت فرد و اجتماع، اهمیت حفظ و صیانت از این نهاد مقدس را نمایان مى‌‌کند. غیرت، یکى از صفات اخلاقى است که در محافظت از حریم خانواده نقش بسزایى ایفا مى‌‌کند. در این تحقیق با جستجو در قرآن کریم و روایات معصومان:، مستندات مورد نیاز جمع‌آورى شده و با مطالعه کتب و مقالاتِ علما و دانشمندان مسلمان در زمینه غیرت، این صفت اخلاقى در خانواده، به بحث گذاشته شده است.عوامل گوناگونى در غیرت تأثیر گذارند که برخى از عوامل مانند تربیت دینى و فرهنگ اجتماعى، موجب تقویت غیرت و برخى از آن ها مانند ضعف ایمان، آداب و رسوم و بعضى از مصادیق موسیقى به تضعیف غیرت می انجامد. غیرت‌ورزى در خانواده به دو روش صحیح و ناصحیح قابل اجراست و این امر ضرورت شناخت روش‌ صحیح از ناصحیح را آشکار می سازد. روش‌هایى مانند تعلیم، تذکر، موعظه، تشویق و تنبیه از روش‌هاى صحیح در غیرت‌ورزى است؛ خصومت، سرزنش و استهزا نیز از روش‌هاى ناصحیح در غیرت‌ورزى بشمار می رود. غیرت‌ورزى ناصحیح به صورت افراط یا تفریط متجلی می شود و این دو، پیامدهاى نامطلوبى در خانواده به دنبال خواهند داشت. پیامدهایى مانند سوءظن، تجسس، قتل، حسادت نتیجه افراط در غیرت‌ورزى بوده و رضایت به تزیین همسر در برابر نامحرم، کوردلى و غضب الهى نیز از مهم‌ترین پیامدهاى تفریط در غیرت‌ورزى است. در مقایسه سودگروى جرمى بنتام و آیات و روایات در زمینه غیرت، اشتراکات و تفاوت‌هایى وجود دارد. نقطه اشتراک دو دیدگاه در تأمین لذت در خانواده است. از مهم‌ترین نقاط افتراق دو دیدگاه این است که محرک انسان در عمل طبق دیدگاه بنتام لذت و ألم است اما در آیات و روایات علاوه بر این دو مورد عوامل محبت، شایستگی و شکر نیز ذکر شده است. همچنین بنتام فیلسوفى فردگرا است و این تفکر، موجب تزلزل بنیان خانواده مى‌شود اما در آیات و روایات، هر دو تشخص فردى و جمعى مورد عنایت مى‌باشد. یکى از مهم‌ترین تفاوت‌هایى که در دو دیدگاه وجود دارد این است که با حرکت در مسیر آیات و روایات، علاوه بر سعادت دنیوی، سعادتمندی در آخرت و رضایت و قرب الهى حاصل مى‌شود اما نگاه سودگرایانه ناظر به سعادت اخروی نیست.

یکی از ویژگی‌های اساسی امام که مورد اختلاف مسلمانان واقع شده، بایستگی برتر بودن امام از سایر افراد امت است. شیعه‌ی امامیه و برخی از علمای اهل سنت افضلیت را از شرایط امامت می‌دانند و در مقابل، دیگر علمای اهل سنت و جماعت بسیاری از معتزلیان و خوارج و زیدیه چنین شرطی را برای امامت قائل نشده اند و تقدیم مفضول بر فاضل را جایز می‌دانند.افضلیت امام دایره‌ی گسترده‌ای دارد که هم شامل کمالات دنیوی و فضایل ظاهری؛ هم در بر دارنده‌ی سعادت و تعالی معنوی است.پایان نامه به ترتیب منطقی شامل تعریف و ملاک‌های افضلیت، نظر گروه‌های کلامی درباره افضلیت، ادله اهل سنت بر افضلیت خلفاء و در انتها ادله شیعه بر افضلیت امیرالمؤمنین علی (ع) است.حاصل فصول آن است که ادلّه‌ای که اهل سنت بر افضلیت خلفاء خویش (ابوبکر-عمر-عثمان) آورده‌اند اولاً ضعیف بوده و از نظر عقل سلیم قابل پذیرش نبوده و ثانیا با ادلّه‌ای که شیعه بر افضلیت امیرالمؤمنین علی (ع) آورده؛ قابل مقایسه نیست. در نهایت در فصل آخر افضلیت علی (ع) طبق ملاک‌های که در فصل نخست آمده؛ به اثبات رسیده است.

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی « عدالت صحابه » را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد. در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسأله با استناد به آیات، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدفهای تحقیق اهدافویژه ای شامل: بررسی معنای صحابه و عدالت از نظر لغوی و اصطلاحی، بررسی عدالت صحابه از دیدگاه آیات قرآن و سپس بررسی عدالت اصحاب از دیدگاه احادیث و روایات و معرفی برخی از اصحاب پیامبر اکرم* که به تصریح آیات و روایات عادل نبوده اند طراحی گردیده است. برای رسیدن به اهداف مذکور سوالاتی به شرح زیر مطرح شده: صحابی به چه کسی می گویند؟ آیا صحابه مورد نکوهش خداوند و پیامبر* قرار گرفته اند؟ دلایل معتقدان به عدالت کل صحابه چیست؟ دلایل معتقدان به عادل نبودن برخی از اصحاب چیست؟ با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی - تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد: صحابی کسی است که پیامبر* را ملاقات کرده و به او ایمان آورده و با اعتقاد به اسلام از دنیا رفته است، یعنی همان کسانی که ملازمت و همراهی آن حضرت را اختیار کرده اند و بعد از پیامبر* مبلغ سیره و سنت پیامبر* بودند ولی مطلبی که باید متذکر شویم این است که صحابیان پیامبر* بنا به گزارش تاریخ نویسان و کتب رجالی بالغ بر صد هزار نفر بوده اند که همگی نتوانستند پیوسته و دائم همراه حضرت باشند و برخی فقط برای حفظ جان و موقعیت خود تظاهر به اسلام و همراهی با پیامبر* نموده اند و برخی مرتکب گناهانی از قبیل: فسق، فرار از جنگ و جهاد، نقض عهد با خدا و رسولش، افشا کردن اسرار پیامبر* و بر خورد نادرست با آن حضرت، ارتداد و نفاق و ... شده اند که همگی دال بر این است که نمی توان به همه آنها اعتماد کرد و همه را عادل دانست. ولی اهل سنت بدون توجه به موارد فوق الذکر، به عدالت کل اصحاب عقیده دارند و هر گونه تهمت و ذکر گناهی برای یکی از اصحاب را کفر و خروج از اسلام می دانند. در مقابل شیعه می گوید با این که صحابی بودن یک افتخار است اما نمی توان فضیلت عدالت را برای همه آن ها مطلق و عام در نظر گرفت. هر یک از این دو گروه به آیات و روایاتی استناد کرده تا باور خود را اثبات کنند که در طی این رساله تمامی ادله قرآنی و روایی مطرح و به دور از هر گونه غرضی مورد بررسی قرار گرفته است.

اجتهاد به عنوان فرآیند استنباط فقهی، امری است که چندی پس از رحلت پیامبر (ص) و در اثر پیدایش مسایل و نیازهای جدید و لزوم پاسخ‌گویی به آنها، به وجود آمد. اجتهاد، هم از لحاظ شکلی و هم از لحاظ معنایی دچار تغییر و تحول گردید. از لحاظ معناییمی‌توان به دو برداشت از اجتهاد، اشاره کرد. در یک تعبیر، اجتهاد، همان رأی و نظر شخصی درباره‌ی مسایلی است که در مورد آنها نصی وجود ندارد؛ اما در تعبیر دوم، اجتهاد مراجعه به منابع فقهی معتبر جهت استنباط احکام شرعی است. وقوع پدیده‌ی انسداد باب اجتهاد در فقه اهل سنت، از تغییراتی است که در شکل و قالب اجتهاد صورت پذیرفته است. وجود قالب‌های اجتهادی، یکی دیگر از مباحث مرتبط با اجتهاد است. قالب‌های اجتهادی شناخته شده در فقه اسلامی، اجتهاد مطلق و اجتهاد متجزی هستند. آن‌چه در دهه‌های اخیر مورد تاکید قرار گرفته، توجه به دو قالب اجتهاد تخصصی و اجتهاد شورایی است. گستردگی مسایل فقهی و عدم توانایی فقیه بر آگاهی از تمام این مسایل، دلیل اصلی دعوت به اجتهاد تخصصی است. داعیان به اجتهاد شورایی نیز استفاده از خرد جمعی و عمل به اصل شورا و مشورت را علت اصلی لزوم چنین اجتهادی می‌دانند. با توجه به فواید و آثار مثبت این دو نوع از اجتهاد، می‌توان با تلفیق آنها و تشکیل شوراهای تخصصی اجتهاد، از آثار و منافع هر دو نوع اجتهاد، استفاده نمود.

صفوه‌الصفای ابن بزاز اردبیلی یکی از مهمترین اسناد تاریخ عرفان ایرانی و سرشار از اطلاعات ارزشمند درباره‌ی حیات عرفانی شمال غرب ایران است. این اثر مشتمل بر شرح حال زندگی شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جد اعلای سلاطین صفوی است.با توجه به جایگاه و اهمیَت صفوه‌الصفا در معرفی و شناخت شیخ صفی‌الدین اردبیلی، این پژوهش در صدد است به بررسی محتوایی این کتاب، از جنبه‌های عرفان، کارکرد قرآن و حدیث و ابیات عرفانی و اخلاق صوفیه بپردازد. این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است: فصل اول، شامل چهارچوب پژوهش است. در فصل دوم، به تعاریف و کلیات پژوهش پرداخته شده است. در فصل سوم، عرفان صفوه‌الصفا، که شامل مقامات و احوال، استحسانات، اصطلاحات عرفانی بویژه کرامات -که اصلی‌ترین محتوای این کتاب است-و جغرافیای طریقت شیخ صفی بررسی شده است. فصل چهارم، کارکرد قرآن و حدیث و ابیات عرفانی را در سه بخش تفسیر آیات، احادیث و ابیات عرفانی در برمی‌گیرد. در فصل پنجم اخلاق صوفیه، مشتمل بر اخلاق با خداوند متعال، اخلاق فردی، اجتماعی و مباحث دیگر اخلاقی صوفیه بررسی شده است.حاصل سخن اینکه، تعاریف این کتاب بیشتر نزدیک به تعاریف عرفان کشف و شهودی بویژه رساله‌ی قشیریه است اما در تعریف مراقبه با پیشینیان تفاوتی مشهود است. همچنین در تعریف فقر بیشتر به معنای فقر از قرن هفتم به بعد عنایت داشته؛ یعنی فقر به معنی عدم املاک و قطع دلبستگی به دنیا نیست بلکه به معنای فنا است. بیشترین کرامات در این کتاب اشراف بر ضمایر و خواطر است. کارکرد تفسیر قرآن در صفوه‌الصفا با توجه به تفاسیر اهل سنت است و معانی آیات با نکات عرفانی آمیخته شده است. در کارکرد حدیث، گرچه تنوع برداشت از آیات قرآنی را ندارد اما به کاربرد اهل سنت از احادیث، نزدیکتر است و بیشتر منابع شیخ صفی در این باره از صحاح سته‌ی اهل سنت است. در تفسیر ابیات عرفانی، شیخ صفی الفت خاصی با آثار عطار داشته و مباحث محوری تفسیرهای وی بر اشعار عرفانی درباره‌ی روح، دل و تقابل عقل و عشق است. شیخ صفی در اخلاق با خداوند متعال بر انجام همپای فرایض و نوافل پافشاری کرده است. همچنین ذکر، از ارکان تصوف شیخ صفی محسوب می‌شود. وی در اخلاق فردی نیز به مهار نفس و طهارت باطن و تزکیه‌ی قلب از طریق نگهداشت جوارح تأکید داشت و در اخلاق اجتماعی خانواده‌ای موفق داشته و خانواده و مردم را به علت اهتمام به امور اخروی ترک نکرده است؛ بلکه مشارکت اجتماعی و کسب و کار، شیوه‌ی زندگی او بوده است. همچنان که ویژگی عرفان قرن هشتم است وی هم وضع اقتصادی خوبی داشته و هم با امیران و پادشاهان و ایلخانان روابط مسالمت آمیزی داشته است. در بخش مباحث دیگر اخلاقی؛ از اتصاف شیخ صفی به شرایط شیخی برای هدایت مریدان و حقوق مرید و مراد سخن رفته است.