جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهتلاش جهت تعریف‌، شناخت یا بازشناخت الفاظ و اصطلاحات صوفیه و عرفانی، از دیرباز مورد اقبال و توجّه نویسندگان بسیاری بوده و آثـار‌ فراوانی نیز پیرامون این مقولات، پدید آمده است. این آثار متعدّد، در عین ‌حالی‌که با یکدیگر گـاهی فرق دارند، به‌طور کلّی باهم بـی‌ارتباط نیستند و درواقع، آثار بعدی، همه از روی آثار پیشین یا با یاری‌گرفتن از آن‌ها نوشته‌شده است. یادکرد این نکته لازم و بایسته است که مطالعه‌ی اصطلاحات صوفیان و شناخت معانی آن‌ها، نیازمند بررسی دقیق سیر تاریخی این آثار‌ و ارتباط‌ آن‌ها با یکدیگر و نیز چگونگیِ انتقال تعاریف و شرح و بسط این الفاظ و اصطلاحات از‌ یک‌ اثر به اثر دیگر است. پایان‌نامه‌‌ی پیش‌رو با هدف بررسی آراء و اقوال صوفیه در دو کتاب عوارف‌المعارف به قلم شهاب‌الدّین سهروردی (قرن هفتم هجری قمری) و التّصفیه فی احوال المتصوّفه حاصل تلاش اردشیر عبادی (قرن پنجم هجری قمری)، گامی‌ آغازین در مسیر شناخت بهتر مفاهیم عرفانی است که نگارنده همّت را بر آن گمارده تا وجوه اشتراک و افتراق آراء و اقوال صوفیه را در این دو اثر، مورد بررسی و کاوش قرار دهد. در نهایت این تفاوت اساسی آشکار شد که کتاب عوارف‌المعارف بیشتر در مسیر عرفان عملی و با هدف تفهیم آداب و تشریح چگونگیِ اعمال به رشته‌ی تحریر درآمده و در نقطه‌ی مقابل، التّصفیه یا صوفی‌نامه، دربردارنده‌ی فرهنگ جامعی از مفاهیم عرفان نظری است.

شریعت از کلیدی‌ترین واژه‌ها و اصطلاحات متداول در عرصه دین‌پژوهی است و عینی‌ترین و ملموس‌ترین بخش دین و ساحت عملی و نمود خارجی آن است. در طریقت‌های گوناگون تصوّف رویکردهای متفاوتی نسبت به شریعت وجود داشته است و هر گروه بسته به تفسیر و معنایی که از این اصطلاح داشتند، رویکردی خاص اتخاذ می‌کردند. این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای و روش توصیفی تحلیل محتوا برای بررسی رویکرد یکی از موثرترین شخصیّت‌های تاریخ تصوّف، نجم کبری، از بزرگ‌ترین عرفا و دانشمندان ایرانی قرن ششم و نیمه اوّل قرن هفتم هجری، نسبت به شریعت، نسبت شریعت و طریقت و تأثیر عمل بر مبنای شریعت تدوین گردیده است. نجم کبری از عارفانی است که پایبند به شریعت و احکام آن است و شریعت، طریقت و حقیقت را از مراحل عمده سیر و سلوک می‌داند و بر جدایی‌ناپذیری این سه از یکدیگر تأکید دارد. و شریعت را در تمام مراحل سلوک، و وصول دارای حضوری برجسته می‌داند به طوری‌که بدون شریعت نمی‌توان مراحل سلوک را پیمود و به حقیقت نهایی و غایی رسید.

عرفا و متصوفه نیز مانند همه پیروان مکاتب و مشارب دیگر در تبیین مبانی اعتقادی و عملی شریعت ، معتقدانی دارند که نزد آنان بیشتر این تبیینها بر پایه تاویل استوار است . و بدیهی است که مقایسه تحلیلی تطبیقی این تاویلات ، در فهم معتقدات آنها و در نتیجه قضاوت در مورد آنها موثر خواهد بود و لذا در این رساله تاویلات عرفا و متصوفه از مبانی اعتقادی و عملی شریعت ، مورد مقایسه تحلیلی تطبیقی قرار گرفته است به طریقی که اولا، سعی شده است مبانی معناشناسی و روش‌شناسی تاویل را در حوزه گزاره‌های کلامی و اخلاقی و فقهی به طور مفصل تبیین کرده و به معنای استوار و مقبولی از تاویل دست یابیم و ثانیا، ضمن بیان مخالفت عرفا و متصوفه با تاویل در اصطلاح مرسوم و معهود، کوشش شده است مبانی معناشناسی تاویل در اصطلاح عرفا و متصوفه و بر پایه معرفت‌شناسی عرفانی تبیین شود و بدیهی است که باید مبانی معرفت‌شناسی و طرق حصول معارف را در عرفان و تصوف تحلیل می‌کردیم که در این رساله جامعترین تبیین در مبحث معرفت‌شناسی عرفانی ارائه شده است که تقریبا بی‌سابقه است . و بر مبنای همین معرفت‌شناسی است که تاویلات عرفا و متصوفه اعم از مستبنطات و اشارات و رموز و کنایات و لطائف و حقائق از مبانی نظری شریعت (اصول دین) یعنی توحید، نبوت و رسالت و ولایت و امامت و معاد، با مضافات هر یک مورد مقایسه تحلیلی قرار گرفته و نیز تاویلات آنها از مبانی عملی شریعت (فروع دین) اعم از نماز و روزه و حج و جهاد و زکات و خمس ، تحلیل مقایسه‌ای شده‌اند. و با تحلیل تطابقی چهار زبان ظاهر و باطن و حد و مطلع عرفانی در این تاویلات ، ملاحظه میکنیم که در عرفان و تصوف از عهد مغول تا دوره صفویه، اندیشه مکتب وحدت وجود بر اغلب تاویلات عرفانی حاکم است . به گونه‌ای که در همه این مبانی در نهایت به یک تثلیث توحیدی و توحید تثلیثی در شریعت و طریقت و حقیقت بر مبنای اسلام و ایمان و احسان می‌رسیم. اگر چه سابقه این تاویلات از آغاز عرفان و تصوف ملاحظه می‌شود و در این رساله سعی شده است همه سوابق و لواحق آنها مورد بررسی قرار گیرند. همچنین در این رساله نقش مکاتب کلامی اعم از معتزله، اشاعره، ماتریدیه، امامیه و نیز اقل حدیث و اخباریون در تاویلات عرفانی مورد مقایسه تحلیلی قرار گرفته سات . و ملاحظه می‌شود که غالب تاویلات عرفا و متصوفه موید و مستند به آیات و روایات است و اثبات می‌شود که قرآن و برهان و عرفان از یکدیگر جدا نیستند.

چکیدهتربیت به مفهوم پرورش تدریجی استعدادهای فطری و درونی و عرفان در تعریف عام خود، به معنای شناخت و معرفت نسبت به خداوند است. به سبب جایگاه بی نظیر امام علی ع در عرفان اسلامی، نهج البلاغه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و آکنده از آموزه های عرفانی است که می توان از آن برای تربیت عارفان بهره جست. برای پرورش عرفانی بر طبق دیدگاه امام علی علیه السلام، کشف اهداف تربیتی عرفانی ایشان در نهج البلاغه ضروری به نظر می رسد چرا که یکی از مهم ترین عوامل موثر در تربیت، تشخیص اهداف تربیتی است. پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی – توصیفی، به بررسی اهداف تربیتی فردی و اجتماعی آموزه های عرفانی در این اثر پرداخته است. التزام به شریعت، جهاد و مبارزه، تعامل صحیح با دنیا، عزت و کرامت نفس از جمله شاخصه های عرفان در نهج البلاغه است. برای هریک از آموزه های عرفانی نظری چون هستی‌شناسی توحیدی، انسان کامل و ولایت الهی و برای هریک از آموزه های عرفانی عملی مانند زهد، تقوا، اخلاص، انفاق و... اهداف تربیتی فردی و اجتماعی میانی بسیار بیان شده است که هدف نهایی همه آن ها قرب الهی و فناء فی ا... است.کلید واژه ها: امام علی علیه السلام، آموزه های عرفانی، اهداف تربیتی، قرب الهی.

این پژوهش به مقایسه و تطبیق آراء نظری و عملی هجویری و مولوی در دو کتاب کشف‌المحجوب و مثنوی معنوی می‌پردازد. در این پژوهش مفهوم و حدود و ثغور عرفان نظری و عملی به کمک منابع علمی موجود مشخص می شود و سپس مولفه های اصول نظری و آداب عملی در دو کتاب مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرند. یکی از راه‏های شناخت کتاب مثنوی معنوی مراجعه به آثار پیش ازآن است که در زمین? عرفان و تصوف نوشته شده‏اند. از جمل? این آثار می‏توان به کتاب کشف‏المحجوب اشاره کرد. هدف از این پژوهش مقایسه دو کتاب کشف‌المحجوب و مثنوی معنوی به منظور شناخت هر چه بیشتر مثنوی معنوی بر پایه آثار پیش از آن و نیز شناخت میزان تأثیر آثار پیش از مثنوی معنوی بر این کتاب است

میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی (1054- 1133 هجری) بزرگ ترین شاعر فارسی زبان شبه قاره هند محسوب می شود. با توجه به جایگاه بیدل در ادبیات عرفانی، بررسی اندیشه های عرفانی او قابل توجه و تامل است. بیدل از همان دوران نوجوانی و جوانی با مسایل عرفانی آشنا می گردد و این مباحث تاثیر عمیقی بر روح و جان او بر جای می گذارد. او در طول حیاتش از محضر اساتید و مشایخ بزرگی درس اخلاق و عرفان و طریقت می آموزد. بیدل نه تنها شاعر است بلکه عارف و صوفی بزرگی است و شاید بتوان گفت که بیدل عارفی است که اندیشه های عرفانی خویش را در قالب نظم و نثر بیان کرده است. بیدل آثار عرفانی عرفای گذشته را مطالعه کرده و از آنها به خصوص از محی الدین ابن عربی به شدت تاثیر پذیرفته است. دیوان غزلیات بیدل یک فرهنگ اصطلاحات عرفانی به شمار می رود و مسایل عرفانی در آن به صورت بسیار هنرمندانه و در قالب غزل مطرح شده است. مباحث مربوط به عرفان عملی و عرفان نظری در اندیشه های بیدل جایگاه خاصی دارد. در دیوان غزلیات بیدل می توان برای هریک از مقامات و احوال عرفان عملی ابیات زیادی را مورد شرح و تفسیر قرار داد و همچنین بیدل در دیوان غزلیاتش و سایر آثارش به شکل زیبایی به تبیین نظریه های عرفان نظری پرداخته است. در این رساله مباحث عرفان عملی و نظری در غزلیات بیدل مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

رساله ی اوصاف الاشراف یکی از رساله‌های با اهمیت خواجه نصیر الدین و از طرفی از رساله‌های با اهمیت‌تر در عرفان اسلامی خصوصاً عرفان عملی است. اوصاف الاشراف به روشنی مباحث عرفان و تصوف را به زیبایی و شیوایی و فصاحت بیان کرده است. از ایمان و ثبات شروع شده و توضیح و تفسیر بسیار زیبا و عالمانه‌ای تا مرتبه‌ی فنا فی الله و ذوب شدن در حقیقت وجود حضرت حق داشته است. نگاه زیبای او به این مراتب، جایگاه بسیار والای در عرفان و تصوف بر جای گذاشته است. در این پایان نامه سعی بر آن شده که از نسخه‌های با اصالت و قدیمی برای رسیدن به اصیل‌ترین و نزدیک‌ترین متن و در پی آن هب کلام قطعی خواجه استفاده گردد. این مقابله‌ها نه تمام و کمال بلکه در حد توان جامع‌ترین و کامل‌ترین‌ها را مجموع کرده است.این رساله شامل هشت فصل است:فصل اول شامل مقدمه‌ای از عرفان و سیر و سلوک و تصوف و مباحث عرفان نظری و عرفان عملی بحث شده است.فصل دوم شامل مختصری از تاریخ سیاسی، اجتماعی و مذهبی ایران در قرن پنجم، ششم و اوایل قرن هفتم و فرقه اسماعیلیه بحث شده است.فصل سوم شامل سرگذشت و شرح احوال خواجه نصیر الدین از دوران کودکی، ورود و بعد هم خروج از قلاع اسماعیلیان و مذهب خواجه بحث شده است.فصل چهارم شامل آثار خواجه نصیر الدین است. پنج اثر مهم خواجه مطالبی عنوان شده و نام نسخه‌های دیگر ذکر شده است.فصل پنجم توضیحاتی در مورد رساله‌ی اوصاف الاشراف است.فصل ششم شامل روش تصحیح و معرفی نسخه‌ها است.فصل هفتم شامل متن اصلی رساله اوصاف الاشراف به علاوه نسخه بدل‌هایی که به توصیف بیان شده‌اند و مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش این پایان نامه‌اند.فصل هشتم شامل شرح آیات و احادیث و لغات و دشتواری‌هاو اصطلاحات و مراتب سیر و سلوک عملی است.

در این تحقسق سعی شده است تا اندیشه ی سیاسی علامه طهرانی از سه منظر فلسفه سیاسی، فقه سیاسی، اخلاق سیاسی واکاوی شود. اندیشه سیاسی علامه طهرانی در این سه بخش به شدت متاثر از عرفان شیعی است به طوری که وی قائل به ولایت فقیهی است که تمام اسفار اربعه ی خود را به پایان رسانده و انسان بالفعل شده است. نگاه عرفانی علامه طهرانی به سیاست و سیاست ورزی باعث شده تا چنین نتیجه بگیرد که مهمترین نقش حاکمان ترتبیت انسانها است. لذا در قاموس فکری او، سیاست ورزی، چیزی شبیه سلوک عملی و تربیت عارفانه ی مردم است. حاکم در اندیشه سیاسی علامه طهرانی نقش استاد در سیر و سلوک را دارد. وی بر همین اساس، نقش چندانی برای مردم در ساختار قدرت نمی بیند.

چکیدهدر گفتگوی بین ادیان ، مفهوم معنویت یکی از مفاهیم کلیدی برای دست یافتن به فهم مشترک و زبان مشترک بین فعالان این عرصه است . معنویت از منظر انسان گرایی و پدیدارشناختی از واژه ی Spirtus به معنای نقش زندگی یا روشی برای بودن است که با آگاهی یافتن از یک بُعد غیرمادی به وجود می آید. در دوران جدید ، در معنویت نوین ، هرگونه تجرب? عاطفی یا هیجانیِ شدید نسبت به هر موضوعی می تواند معنویت به حساب آید. مهم آن است که انسان را برانگیزد یا به اصطلاح سرشار از حسِّ عظمت گردد.در این پایان نامه ، با عنوان (تبیین معنویت از دیدگاه نیکوس کازانتزاکیس) سعی بر آن شده که مبانی معنوی و عرفانی آثار کازانتزاکیس استخراج شده و مراحل سلوک عرفانی ، مبانی نظری و عملی عرفانی ، بر اساس روش توصیفی و تحلیل محتوا و به شیو? کتابخانه ای می باشد . آنچه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد ، آن است که کازانتزاکیس پیرو هیچ مکتب خاصی نیست ؛ اما متأثر از ادیانی مانند مسیحیت ، یهودیت ، بودا و اسلام بوده و هر کدام را که موافق طبع سرکشش بوده ، اخذ و از آن بهره برده است. اما در اصل هدف اصلی او ، انکار نظام کلیسا و اهل ظاهر می باشد و تنها ایمانی را مفید می داند که در دل و قلب ساکن باشد.کلیدواژه : عرفان های نوظهور ، کازانتزاکیس ، مسیح بازمصلوب، آخرین وسوس? مسیح

احوال و مقامات از بخش‌های مهم در عرفان عملی به شمار می‌آید و بدون طی کردن این منازل و مقامات رسیدن به معرفت حقیقی برای عارف امری ناشدنی است. آنچه در تعریف حال گفته‌اند بیانگر آن است که حال واردی است که بر قلب سالک بدون عمد و اختیار و اکتساب وارد می-شود و آنها تماما مواهب و بخشش‌های الهی هستند، خلاف مقامات که با جد و جهد عارف بدست می‌آیند و اکتسابی هستند. نگارنده در این تحقیق به بررسی احوال از منظر خواجه عبدالله انصاری پرداخته و محور اصلی آن را کتاب منازل السائرین قرار داده است چرا که این کتاب یکی از آثار مهم در زمینه‌ی معرفی احوال و مقامات عرفانی است و یکی از باب‌ها ده‌گانه آن به معرفی و تبیین احوال اختصاص داده شده است. بر این اساس احوال عبارتند از محبت، غیرت، شوق، قلق، عطش، وجد، دهش، هیمان، برق و ذوق. هر یک از این احوال دارای سه مرتبه است که مخصوص مبتدیان، متوسطان و کاملان می‌باشد. ابتدا هر یک از احوال تعریف لغوی و اصطلاحی شده و سپس علت استناد آن به آیه‌ای از قرآن کریم که مورد توجه خواجه عبدالله بوده، مورد بررسی قرار گرفته است و نهایتا مراتب و درجات هر یک از احوال و اینکه اختصاص به چه گروهی از عرفا دارد تحت بررسی قرار گرفته است.پس از این مرحله به بررسی احوال از منظر علامه طباطبایی و با محوریت تفسیر ارزشمند المیزان پرداخته شده است، تا بتوانیم نکات افتراق واشتراک این دو تفکر که یکی بر خاسته از قرآن و دیگری تفکر متصوفه است را تبیین کرده، و به عمق و زیبایی بیشتر احوال عرفانی دست یابیم.