جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیدایش تشیع، پیدایش به معنای سرمنشأ و واژة تشیع به معنای پیروی و یاری کردن است. تشیع در اصطلاح، یعنی: اعتقاد به مقدم بودن حضرت علی ( علیه السلام) بر دیگران در مسألة خلافت. فرضیه اصلی این کار تحقیقی، اثبات این مسأله است که شیعه توسط شخص پیامبر اکرم ( ص) به جامعه اسلامی معرفی شده است. فرضیه فرعی نیز، اثبات نادرست بودن نظریاتی است که پیدایش تشیع را به ایرانیان و یا عبدالله بن سبا نسبت به دهند. نتیجه نهایی که در این کار تحقیقی حاصل شد اثبات فرضیات موجود و پاسخ به سؤالات مهم در این زمنیه بود. این سؤالات عبارتند از: اولین بار چه کسی از تشیع سخن گفت؟ چگونه وصایت و جانشینی علی ( علیه السلام)، رهبر تشیع اثبات می گردد؟ سقیفه کجاست و در آن جا چه اتفاقاتی روی داد؟ پس از ماجرای سقیفه، یاران نزدیک پیغمبر مانند ابوذر، سلمان و عمار چه کردند؟ تشیع در چه زمانی علنی شد؟ پاسخ این سؤالات به طور مختصر چنین است؛ اولین بار، پیغمبر از علی و شیعیانش سخن گفت. در این راستا به احادیثی که توسط پیغمبر دربارة علی و شیعیانش بیان شده، به طور مختصر پرداخته شده است و از آنجا که اثبات وصایت علی ( علیه السلام) نیز مسأله ای ضروری است، در ادامه به چند آیه و حدیث مهم که این مطلب را اثبات می کند پرداخته شده است. سقیفه، مکانی است که در روز فوت پیغمبر اکرم، جماعتی در آن گرد آمدند و خودسرانه با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کردند. شبهات اصلی درباره پیدایش تشیع عبارتند از: 1)پیدایش تشیع توسط عبدالله بن سبا. 2)شکل گیری تشیع توسط ایرانیان. بی پایه بودن این دو نظریه با مراجعه به تاریخ و کتب حدیث اثبات می شود، لکن شبهه اول با وسعت بیشتری مورد تحلیل قرار گرفته، چراکه این نظریه توسط بسیاری از دانشمندان مخالف شیعه مورد قبول قرار گرفته و در مبحث پیدایش تشیع بدان تکیه می شود. نهایتاً مقام چند تن از عزیزان پیغمبر معرفی شده؛ فاطمه ( علیها السلام) دختر بزرگوار آن حضرت و چند تن از یاران نزدیک پیغمبر مانند سلمان، ابوذر و عمار. تا با بررسی سخنان ایشان پس از ماجرای غصب خلافت. از طرفی مشخص شود که تشیع در چه زمانی علنی شد و از طرف دیگر اولین پرچم داران تشیع معرفی گردند. در این کار تحقیقی از روش کتابخانه ای استفاده شده است چرا که موضوع تاریخی تحقیق چنین ایجاب می کرد و با توجه به امکانات موجود تلاش شده تا از تمام منابع در دسترس استفاده گردد.

در این نوشته پیرامون علل گرایش به تشیع و به طور خاص درباره ایران موضوعاتی جمع آوری شده است . دارای دو بخش می باشد در بخش اول به تاریخ تشیع در قالب چهار فصل پرداخته شده است . ابتدا در مورد اینکه تشیع از چه زمانی به وجود آمده و اینکه آیا دست پرورده ایرانیان است و در پی موضوعی خاص به وجود آمده و در پایان اشاره به این موضوع که این بحث از زمان حضرت رسول ( ص) وجود داشته و لفظ شیعه برای اولین بار از زبان او شنیده شده است ، نکاتی مطرح شده و در فصل دیگری از این بخش از زمان انتشار آن که به تاریخ غدیر اشاره می کند و بیان می دارد که این موضوع به صورت علنی از طرف پیامبر ( ص) در پی آیه ابلاغ مطرح شد. و بعد از آن وضعیت تشیع را در تاریخ تشیع در عصر ائمه ( ع) مورد بررسی قرار می دهد و می پردازد به اینکه شیعیان از هر نظر در تاریخ مورد ظلم و شکنجه سران قدرت قرار می گرفتند وانواع آزار و اذیت ها را به جرم اینکه شیعه و پیرو حقیقی علی بن ابی طالب بودند تحمل می کردند و سپس در تاریخ تشیع وضعیت شیعیان در عصر غیبت مورد بحث قرار گرفته است و اینکه آنان در این زمان با خلاء ناشی از عدم وجود رهبری چگونه کنار آمدن و حکمشان در این برهه از زمان چه بوده است. و در بخش دوم از این نوشته تحت عنوان علل گرایش ایرانیان به تشیع، به دلایل عمده و برجسته گرایش آنان به تشیع محسوب می شود می پردازیم از جمله در فصل اول به اسلام گرایی ایرانیان در نیمه اول قرن نخست به عنوان دلیلی که موجب آشنا شدن ایرانیان ابتدا با اسلام و چون آنان تشنه این دین بودند و نایافته خویش را در آن می جستند باعث شد تا اسلام ناب را از دست وارثان حقیقی آن تحویل بگیرند و آنان را شناخته و هر چه بیشتر به آنان گرایش پیدا کنند و در فصل دیگر آن به نقش سلمان فارسی به عنوان پیشتاز این میدان اشاره می کند و نقش این حضور در هم کیشان و هموطنان خویش در پی تصدیق او در احادیث پیامبر اشاره دارد. در فصل سوم از نقش ائمه ( ع) در گرایش ایرانیان به تشیع بحث به میان می آید و نقش پررنگ حضور ائمه ( ع)به عنوان متذکران حقیقی در نشان دادن راه راست نماین می شود و نقش بعضی از ائمه به طور خاص نیز بیان می شود از جمله نقش حکومت پربار امام علی ( ع) در کوفه که در پی آن نحوه برخورد عادلانه حضرت با ( موالیان) ایرانیان و سپس نقش نهضت عظیم حسینی واسطوره پابرجای مذهبی ایرانیان در گرایش آنان به تشیع وهمچنین نقش نهضت علمی و فرهنگی امام صادق ( ع)در تربیت شاگردان وترویج این نهضت و خواستگاه ائمه ( ع) بررسی شده است و سپس به حرکت امام رضا ( ع) از مدینه به مرو و حضور پر رنگ و سبز ایشان بوده و جای هیچ گونه شک و شبهه ای را در حقانیت ائمه ( ع)باقی نگذاشته است، را می نمایند و سپس به نقش قم به عنوان پایگاه نیرومند شیعی در تقویت و صیانت از این مذهب و ملجأ و پناهگاهی برای شیعیان اولیه اشاره می کند. و سپس در فصل پنجم به نقش امام زادگانی که به دلایل مختلف به ایران مهاجرت نموده و به خاطر شخصیت والای خویش جایگاهی عظیم در بین ایرانیان یافتند و برای همیشه مزار آنان مأمن دلهای عاشق به اهل بیت عصمت و طهارت می باشد ، می پردازد و در فصل آخر به نقش صفویه به عنوان حکومتی که باعث شد تا ملت ایران به صورت ملتی متحد در آمده و تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور نقش به سزائی در این اتحاد داشته است . اگر چه، بسیاری از حکومت ها و از جمله حاکمان، آنها نقشی در تشیع ایرانیان داشته اند ولی نقش صفویه بسیار بارز و روشن همچون نگینی بر تارک این دلایل می درخشد.

این تحقیق عنوان علل گرایش ایرانیان به تشیع را برگزیده است به عبارتی دیگر در پی دستیابی به عواملی است که سبب شده ایرانیان تمایلی نسبت به مذهب تشیع پیدا کنند و آن را به عنوان مذهب رسمی خود بپذیرند . علتی که سبب شد این موضوع برای پژوهش انتخاب شود پاسخ گویی به نظریه اجباری بودن تشیع ایرانیان بوده است این تحقیق ثابت می کند که ایرانیان نه تنها از روی اجبار بلکه با آگاهی و اختیار این مذهب را پذیرفته اند . پژوهش مورد نظر پس از تعریف شیعه به بررسی اسلام و تشیع ایرانیان می پردازد و موقعیت آنان را قبل و بعد اسلام تبیین می کند . وبه دنبال آن زمینه های گرایش ایرانیان به تشیع رابررسی می نماید . بر همین اساس سعی شد تا حد امکان ( چون موضوع تاریخی است ) بیشتر از منابع دست اول مانند تاریخ بعقوبی ، تاریخ طبری ، انساب الاشراف استفاده شود اما برای پیشرفت مراحل تحقیق از منابع متاخر بهره گرفته شده است . به این ترتیب که در ابتدای امر با کتابشناسی موضوع ، کتابهای مورد استفاده را لیست نموده و سپس از فیش برداری و چرک نویس ، مطالب جمع آوری شده و به صورت کنونی در آمده است . نتایج بدست آمده در این پژوهش در واقع بیان کننده زمینه های گرایش ایرانیان به تشیع و سیر تدریجی تشیع در ایران است و نشان می دهد که شیعه گری در ایران نتیجه عشق و علاقه ایرانیان به این مذهب می باشد . این تمایل تاجایی ادامه دارد که اشخاص فرهیخته ای را تحویل جامعه شیعی و مسلمان می دهد افرادی که نقشی جز شکوفا نمودن تمدن اسلامی نداشته اند . کلید واژه ها : گرایش ، موالی ، تشیع گرایش : به تمایل انسان نسبت به چیزی ( ویا فردی) گفته می شود که انسان آن را مطلوب خود می پندارد خواه مطلوب مورد نظر معقول و منطقی باشد خواه غیر معقول. اما در هر صورت به آن گرایش گفته می شود این تمایل دارای علل برونی و درونی است که هر یک به طور جداگانه باید مورد بررسی قرار گیرد.

در این تحقیق سعی شده است تا بطور کلی تشیع در زمان خلافت امام علی(ع) را مورد بررسی قرار گیرد و این تحقیق شامل دو بخش است و هر بخش خود شامل فصل ها و زیر فصل هایی هستند که تجزیه و تحلیل شده است. بخش اول این حقیق چگونگی گسترش و پیدایش شیعه به تحریر درآمده است که در ادامه به اوضاع سیاسی، اجتماعی در زمان خلافت امیرالمؤمنین ( ع) پرداخته استو بخش دوم این تحقیق که قسمت عمده ی این تحقیق را تشکیل می دهد و شامل چهار فصل است که هر کدام نقش بسیار مهمی را در توسعه و گسترش شیعه ایفا می کنند. فصل اول : شیعیان قبل از خلافت علی(ع) را مورد بررسی قرار داده که در آن تعداد چهار نفر از آن ها را نام برده و خلاصه ای در مورد زندگی و نقشی را که در آن دوران ایفا می کردند بیان می کند. فصل دوم، شیعیان و یاران باوفای حضرت امیر(ع) اعم از مردان و زنان دلاوری که در جنگ ها و نبردها همراه امام بوده اند و امام را در انجام این وظیفه سنگین یاری می کردند. از این یاران باوفا ابوالاسود دئلی، اویس قرنی، ام سلمه، بکاره هلالیه و غیره را می توان نام برد که امام را در سختی ها و مشکلات یاری می نمودند و جان و مال خود را در راه اسلام داده اند. فصل سوم، در مورد کارگزاران شیعه که نقش بسیار مهمی در زمان خلافت بر عهده داشتند را مورد بررسی قرار می دهد و همچنین نقش بسزایی در توسعه و گسترش شیعه داشتند. از آن جمله یار صبور و باوفای امام علی(ع) مالک اشتر که نقش بسیار کلیدی داشتند و از طرفی بازوی راست حضرت به شمار می رفت که توانست حکمرانی بعضی از قبایل را به عهده بگیرد و مردم را به دین اسلام دعوت کند. از دیگر یاران و صحابه در این فصل به محمد بن ابی بکر و کمیل بن زیاد و چند تن دیگر در این فصل به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم اماکن مذهبی را مورد بررسی قرار داده و به خلاصه ای در مورد این اماکن اعم از نحوه ساخت و محدوده ی جغرافیایی پرداخته است.

تحقیقی که پیش روداریدتحت عنوان تاریخ پیدایش تشیع می باشدکه متشکل ازسه بخش است. باتوجه به اینکه مطرح شدن شیعه به عنوان یک مذهب خاص بعدازامامت علی بن ابیطالب ? می باشددربخش اول سعی شده تااصول ومبانی اعتقادی شیعه موردبررسی کامل قرارگیرد.دراین بخش ابتداتعاریفی درمورداسلام،دین،شیعه،رافضی مطرح شده است.سپس منابعی افطاروعقایدشان راازآنهامی گیرندبیان شده است.درفصل سوم این بخش درموردوحدت عقیده،عقل گرایی،استکبارشیعیان واینکه همیشه آنان درتأسیس علوم اسلامی مقدم بوده اندتوضیحاتی ارائه شده است. دربخش دوم ابتدانظرات مختلف درموردتاریخ پیدایش تشیع بیان شده است.درهمین راستابعضی قائلندکه شیعه بعدازواقعه سقیفه بنی ساعده بوجودآمده است،عده ای معتقدندکه شیعه بعدازشهادت امام حسین?بوجودآمده است وقبل ازآن فرقه ای به نام شیعه وجودنداشته است.برخی ازنویسندگان هم معتقدندکه نظریه شیعه برگرفته ازافکارایرانیان است.آنان معتقدندکه نظرشیعیان درموردجایگاه امامت مشابه عقایدایرانیان درموردحاکمان است واعتقادشیعیان وایرانیان درموردآسمانی بودن حق رهبران خودیکسان است واینهادلیل برآن است که تشیع برگرفته ازایرانیان است بعضی دیگرنیزشیعه راازبدعتهای شخصی به نام عبدالله بن سبأمی دانند.درفصل دوم این بخش درموردساختارسیاسی اجتماعی نظام قبیله ای واین که این ساختارعامل بروزاختلافات درآن زمان می شده توضیحاتی ارائه شده است.درفصل سوم درموردشخصیتهای مطرح آن زمان مطالبی بیان شده است. دربخش سوم فرضیه هایی که درارتباط تاریخ پیدایش تشیع مطرح شده بودموردنقدقرارگرفته است.دراین بخش بیان شده که سقیفه بنی ساعده ،قتل عثمان،جنگ جمل وجنگ صفین وشهادت حسین بن علی?هیچکدام درپیدایش شیعه نقش نداشته اندوفقط باعث شده اندکه شیعه به عنوان یک مذهب خاص درجهان مطرح شود.درادامه نقدفرضیه هابه اثبات رسانده ایم که پیروی ازعلی?وپیدایش مذهب شیعه پیش ازاسلام آوردن ایرانیان بوده است وعبدالله بن سبأ نیز براساس کتب تاریخی فردی عالی وازفرقه سبئیه بوده است وپیدایش تشیع توسط اوسندومدرک معتبرتاریخی ندارد. براساس نتایج حاصل ازتحقیق،به عنوان یک جریان اصیل همزادباظهوراسلام به وجودآمده واساساًجزئی ازرسالت پیامبراکرم?بوده است که شواهدومدارک تاریخی نیزاین دیدگاه راتأییدمی کند.

این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که جایگاه عقل در فلسفة سیاسی شیعه چیست و چه نقشی در نظام سیاسی شیعه دارد؟ نویسنده با تبیین ویژگیهای مهم و کلان عقل در فلسفة اسلامی (با رویکرد شیعی)، تأثیر آن را در تدوین نظام سیاسی شیعه نشان داده است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که با توجه به اینکه در فلسفة اسلامی عقل در امتداد وحی و کاشف حکم آن است، و همچنین با توجه به بحث سلسله مراتب عقول و اینکه عقل ناب عقلی است که بر حس، وهم و شهوت غالب شده باشد و تحت تأثیر آن نباشد و اینکه عقل عملی تابع عقل نظری است و امکان دستیابی به معرفت یقینی وجود دارد و حقیقت امری نسبی نیست، نظام سیاسی شیعه نظامی است که بر محور ارتباط با عقل فعال و در امتداد ولایت الهی طراحی میشود. در این نظام سیاسی، مسائل حکومت بر اساس مصالح حقیقی مردم، که از وحی دریافت میشود و یا بر اساس فهم قدسی حکیمان و فقیهان تشخیص داده میشود، اداره میشود و نه بر اساس تمایلات شخصی افراد. از این رو، خواست مردم در این نظام جایگاه و حدود خاصی دارد.