جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از راههای شناختپیامبران که عده ای آن را تنها راه شناخت پیامبر می دانند معجزه است که به وسیله پیامبران انجام می گیرد. معجزه در اصطلاح کار شگفت و امرخارق العاده ای است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت، به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند؛ اموری که آدمیان عادی از انجام مانند آن ناتوان و درمانده اند. معجزات پیامبران رابر حسب جهات مختلفی مانند حسی و عقلی بودن، زمان، مکان، منشاء صدور و غایت به اقسام مختلفی تقسیم کرده اند.در این رساله برآنیم تا نخست تعریفی دقیق از معجزه با تکیه بر منابع قدیم و جدید ارایه و اقسام آن را به تفصیل شرح دهیم. در ادامه با معرفی زندگی و معجزات پیامبران اولوالعزم، چگونگی بازتاب معجزات آنان را در شعرفارسی در فصل های بعد پی بگیریم. پهنه وسیع ادب فارسی و زیادی دفاتر شعری به ما اجازه نمی دهد تا تمامی دیوانهای شعری را در این رابطه بررسی کنیم، بنا به صلاح دید استاد محترم راهنما از میان آثار شعری ده شاعر برجسته در این حوزه آثار زیر را مبنای تحقیق و پژوهش حاضر قرار دادیم. این آثار عبارتند از: دیوان و حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، دیوان خاقانی شروانی، مخزن الاسرار نظامی گنجوی، دیوان کمال الدین اصفهانی، منطق الطیر عطار، کلیات سعدی، مثنوی معنوی مولوی، دیوان اوحدی مراغه ای و دیوان حافظ. نتیجه این تحقیق حاکی از این است که معجزاتی همچون کشتی نوح، عصای موسی، شفابخشی عیسی، گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم ومعجزه جاوید حضرت محمد(ص)یعنی قرآن بازتاب وسیعی در قیاس با سایر معجزات پیامبران دارد. باید اضافه کرد که معجزات پیامبران در شعر شاعران به طور یکسان منعکس نشده، بلکه در شعر شاعرانی مثل سنایی، خاقانی و مولوی بیشتر و در شعر شاعرانی مثل جمال الدین، کمال الدین و اوحدی در مقایسه با آنها کمتر بازتاب داشته است. نحوه انعکاس تصاویر معجزات نیز در شعر هر یک از شاعران به گونه ای متفاوت است . شاعران گاه به دلیل روی آوردن به مسایل تعلیمی ، گاه به سبب ساختن تصاویر بدیع اغراقی وزمانی به علت رنگ و جلای مذهبی دادن به شعر و رسوخ آن در دل، از معجزات زیاد استفاده کرده اند.

خداوند در چند آیه، اعجاز قرآن را به رخ بشر می‌کشاند و به همه انسانها اعلام می‌کند که اگر در وحیانی بودن این مجموعه هدایت تردید دارید و فکر می‌کنید می‌توانید مانند آن را تهیه کنید پس کتابی همانند آن بیاورید. بلندی فصاحت و بلاغت قرآن از تصور هر انسان خردمندی بالاتر و برتر است؛ تا آنجا که چهارده قرن است فریاد مبارزه طلبی و اعجازآمیز بودن آن در جهان طنین‌انداز است و به همه جهانیان اعلام کرده که اگر جن و انس دست به دست هم داده و همه امکانات را به کار گیرند نظیری برای قرآن نمی‌توانند ارائه کنند. اعراب با این که در ادبیات، سخن‌وری و شعر مقامی ممتاز در آن روزگار داشتند جرأت مقابله با قرآن را نداشتند؛ گرچه عده‌ای از دشمنان لجوج همواره در کوشش بوده‌اند که وانمود کنند تحدی و مبارز‌ه‌طلبی در طول تاریخ از عصر نزول و پس از آن از ناحیهمخالفان قرآن اجابت شد و نوشته‌هائی را به عنوان معارضه با قرآن ارائه کرده‌اند و اخیراً با انتشار آنها بر روی شبکه اینترنت جملات بی‌محتوائی را پردازش کرده و با سرقت از آیات قرآن مجموعه‌ای را گردآوری کرده و درصدد اثبات امکان تقلید از قرآن برآمده‌اند. در تحقیق حاضر کوشش شده است با روشن نمودن مفهوم تحدی و بیان انواع تحدی و وجوه اعجاز قرآن، به بررسی تطبیقی با جملات معارضان به ویژه در عصر اخیر پرداخته شود و با تبیین راز هماوردناپذیری قرآن نشان داده شود که مدعیان تحدی در قول و فعل خود مصیب نبوده‌اند.

عنوان پژوهش حاضر «بررسی نمونه‌هایی از آیات مشابه از منظر اعجاز شناختی قرآن کریم» است.اعجاز شناختی قرآن کریم نظریه‌ای زبان‌شناختی درباره آیات قرآنی از جمله آیات مشابه است و توسط نظریه‌پرداز محترم آقای دکتر علیرضا قائمی‌نیا مطرح شده است. این نظریه را می‌توان با دو اصل مهم آن شناسایی کرد. طبق اصل اصالتِ تعبیر، مفهوم‌سازی آیات منحصر به فرد و غیرتکراری است و هر آیه بر مفهوم‌سازی خاصی استوار است. اصل تعیین‌پذیری معنا می‌گوید معنای آیات طبق بافت و سیاق به کار رفته تعیین می‌شوند. قطعاً از میان آیات، انتخاب آیات مشابه کاربردی‌ترین روش در بررسی منحصر به فرد بودن آیات با توجه به سیاق به کار رفته است. دستاورد مهم این نظریه اختصاص جایگاه ویژه به هر یک از آیات است، که نتیجه آن چینش آیات به سلیقه مفهوم سازنده و به عبارتی توقیفی بودن ترتیب آیات می‌باشد.دانشمندان اسلامی بر تفاوت آیات به ظاهر تکراری و مشابه همواره صحه گذارده و با بررسی موردی آیات سعی کرده‌اند این تفاوت‌ها و حکمت آنها را نشان دهند، و به مراد جدی گوینده دست یابند، اما روشی اصولی برای این بررسی‌ها ارائه نداده‌اند.مباحث ادبی مسایل بسیاری را در تفسیر متن مطرح کرده است، اما قطعاً تفسیر برای پیشبرد کار خود به روش اصولی و مدون نیاز دارد و بررسی آیات ذیل پژوهش‌های زبان‌شناختی این هدف را تأمین خواهد کرد. پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا ذیل نظریه اعجاز شناختی با انطباق اصول زبان‌شناختی بر آیات مشابه، برخی از آنها را با استفاده از جنبه‌های شباهت و تفاوت آنها تحلیل نماید. حاصل کار، تکیه بر جنبه تفاوت آیات با استفاده از تمهیدات زبان‌شناختی و پیشبرد تفسیر آیات خواهد بود که در برخی موارد نکات جدید و قابل توجهی را در جزئیات آیات بررسی شده آشکار می‌کند. این بررسی‌ها تفاوت کانون توجه آیات را مشخص می‌نماید، به تفکیک فضاهای مختلف که آیات در آن قرار دارند کمک می‌کند، و تفاوت ساختار نیرو، پویایی آیات گوناگون را نشان می‌دهد. به علاوه قالب افعال و صفات و زمان افعال به توجه ما در تفاوت آیات جهت می‌بخشد، و موارد دیگری که مفسر با تمرین انطباق این تمهیدات بر آیات مهارت به کارگیری آنها را کسب می‌کند. بررسی معناشناختی آیات و آیات مشابه به جهت علمی بودنِ روشِ آن، حایز اهمیت است. به علاوه این روشِ بررسی و تفسیر آیات، به دسته‌ای از کوشش‌های تفسیری پراکنده قبلی جهت و ارتباط خاصی می‌بخشد، خطای ادبی بسیاری از تحلیل‌های ادبی را می‌نمایاند و افق دید مفسر را به جاهایی کشاند که بدون این دانش امکان دسترسی به آنها میسر نخواهد بود. در نهایت تحلیل تعبیرهای قرآنی از منظر زبان‌شناختی، به عنوان یکی از شیوه‌های فهم قرآن، امکانی برای درک تعابیر بدیع و مفاهیم عمیق و لایه‌ای آیات فراهم می‌آورد.

یکی از جهاتمتعدد قرآن که مورد توجه علماء و دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته جهاتاعجاز این کتابآسمانی استکه کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده ولی متاسفانه یکی از مهمترین جهاتاعجاز قرآن یعنی اعجاز تشریعی آن مورد بی‌مهری قرار گرفته و در بسیاری از کتبعامه ذکری از آن به میان نیامده استو آنها که توجه داشته‌اند فقط در چند سطر اشاره کرده و رد شده‌اند ولی اخیرا کتابهایی که به این جهتنیز اهمیتداده‌اند، نوشته شده استاز جمله البیان آیت‌الله خوئی و التمهید آیت‌الله معرفتو الموجزفی علوم القرآن دکتر داود عطار و التبیان دکتر صابونی و ... به عربی و درسهایی از علوم قرآن دکتر حبیب‌الله طاهری به فارسی.این نوشتار که هدفاول راجع به اعجاز و مباحثمربوطه و فصل دوم راجع به قرآن و جهاتاعجاز آن بحثمی‌نماید و در فصل سوم اعجاز تشریعی قرآن مورد بحثو بررسی قرار گرفته است .

قرآن کریم در همه تاریخ، دارای شخیصتی ممتاز، یگانه و منحصر به فرد است ، چرا که با فرود از سرچشمه فیض و علم مطلق الهی و با اقامه برهان مبنی بر انتساب بی‌واسطه خود به خداوند، همه انسانها و به پذیرش این حقیقت فرا می‌خواند. ضرورت دفاع اعتقادی از اعجاز این کتاب و لزوم تبیین دلایل این مدعا به منظور گسترش دعوت اسلامی، سبب شده است که اندیشمندان و قرآن‌پژوهان جهان اسلام، به این موضوع، اهتمام و عنایت تام مبذول دارند. شگفت آن که (اعجاز قرآن)، این حقیقت مسلم و مورد پذیرش میلیاردها مسلمان در طول تاریخ در مقابل تعلیل و تبیین علمی، معرکه‌ای از آرا در میان قرآن‌پژوهان برانگیخته و طیفی بسیار گسترده از انواع نظریات را به وجود آورده است . ریشه‌یابی این اختلاف و بررسی راه و روشهای دست‌یابی به وجوه مورد توفق میان آرا گوناگون حایز اهمیتی بسزا است . نگاهی به سیر تاریخی اندیشه اعجاز نشان می‌دهد که موجبات بروز پراکندگی یاد شده در آرا قرآن‌پژوهان را می‌توان به سه گروه "عوامل انسانی و شخصی"، "عوامل علمی و اجتماعی" و سرانجام "عوامل قرآنی" تجزیه کرد، از نگاهی دیگر نیز، می‌توان منشا پراکندگی فوق را نقصان علم و استعدادهای بشری و تحیر او در مواجهه با تجلی یک پدیده ماورایی دانست . تعابیر و تعاریف مختلف و گزینش معیارهای گوناگون در تبیین و گروه‌بندی وجوه اعجاز از مهمترین عوامل این مغایرت‌هاست . بدین ترتیب ، در صورت برگرفتن عناوین جامعتر و محوری از میان وجوه و اصطلاحات شناخته شده در تبیین اعجاز قرآن، همراهی صاحب‌نظران امکان‌پذیر می‌شود و تفرق ظاهری نظریات ، محو یا کمرنگ می‌گردد. بدیهی است هر یک از وجوه عدم یاد شده در اعجاز، در عین حال که نسبت به کلیه آیات قرآن فراگیر است می‌تواند فروع و وجوه وابسته‌ای نیز داشته باشند که همانند درخشش ستارگان، به تناوب و تناسب موضوع، در جای جای قرآن جلوه‌گر و پرتوافکن شوند. بررسی اجمالی وجوهی نظیر "اعجاز بیانی"، "حکمت و معارف الهی"، "اخبار از مغیبات " و "پیراستگی از ناهمسانی و خطا"، شاهد صدق این نظر و کوششی است امیدبخش برای دستیابی به اشتراک یا تقریب آرا در یافتن وجوه فراگیر اعجاز قرآن.

«ذهن» کلمه ای است که در آثار ملاصدرا تعریف شده و کاربرد زیادی نیز داشته است. از بررسی و مطالعه آثار صدرالمتألهین و تحلیل کاربردهای گوناگون این واژه؛ و نیز با توجّه به تعریف مستقیم آن، ربط و نسبت ذهن با مغز، نفس و قوای ادراکی به دست می­ آید. ذهن، حیث استعدادی دارد و قابل شدّت و ضعف است؛ و تأثیرات مستقیم و بی­ واسطه­ ای بر خلق اموری در طبیعت، نفوس، انفعالات، بدن و عوالم دیگر دارد. ذهن، حیطه ادراکی نفس ناطقه است که حالت اشتدادی داشته و قابل شدّت و ضعف است. این حیطه، که مرتبط با ماده است، علاوه بر تأثیرات باواسطه ­ای که بر خارج دارد، خلاقیت­های بی ­واسطه ­ای نیز در خارج از خود، یعنی طبیعت، اذهان دیگران، بدن، سایر ساحت­ های نفس و عوالم دیگر دارد.

قرآن کریم به عنوان زنده ترین و محکم ترین سند و مدرک حقانیت دین مبین اسلام از جایگاه ویژه ای در بین مسلمانان برخوردار است. قرآن همان گونه که خود را معرفی کرده است کتاب « هدایت» و « تربیت» است و هدف از نزول آن، رهبری بشر به سوی خدا و رستاخیز، به سوی فضائل اخلاقی و سجایای انسانی می باشد. این کتاب الهی از یک سو متضمن کلیات برنامه زندگی بشر است و در واقع پاسخ گوی تمامی نیازهای مادی و معنوی بشر می باشد و از سوی دیگر یگانه سند زنده نبوت پیامبر گرامی اسلام ? می باشد و در حقیقت این کتاب هدایت بخش، کتابی است آسمانی که منشاء غیر بشری دارد به عبارت دیگر معجزه ای است جاویدان که هیچ کس را یارای مقابله با آن نیست، چرا که سلسله نبوت، به وسیله پیامبر اسلام?ختم می شود و آن حضرت آخرین پیامبر الهی است، پس معجزه او نیز باید با معجزات سایر پیامبران متفاوت باشد به این معنا که معجزه آن حضرت باید معجزه ای جاودانی و همگانی باشد تا برای همه مردم در تمامی اعصار قابل مشاهده و دسترسی باشد تا بدین وسیله حجت بر همگان تمام شود. به همین دلیل معجزه پیامبر اسلام ? در قالب یک کتاب می باشد. منتها کتابی خارق العاده و بی نظیر، قرآن کریم در تمامی ابعادش خارق العاده است و نمی توان اعجاز آن را مربوط به بعد خاصی از آن یا امری خارج از ذات آن دانست، از هر جنبه ای که به آن نگاه کنیم معجزه است هم از لحاظ طریقه و نحوه نزول و شخصیت آورنده آن معجزه است هم از لحاظ نظم و هماهنگی بی نظیری که در الفاظ و کلمات و جملات آن وجود دارد به طوری که هر کلمه در جای خود واقع شده است و این نظم و هماهنگی در اسلوب، آهنگ و موسیقی خاصی به آن بخشیده است که از هر کلام دیگری آن را متمایز ساخته است و آن را در حد اعلای فصاحت و بلاغت قرار داده است و هم از لحاظ محتوا از چنان حد بالایی برخوردار است که می توان آن را معجزه ای علمی- معنوی دانست.

پدیده معجزه در طول تاریخ ادیان از زوایایی گوناگونی، اندیشه دانشوران را به خود مشغول داشته است، در این میان هم نگاه هستی شناسانه و هم نگاه معرفت شناسانه فلاسفه به این موضوع درخور اهمیت بوده است. در ادیان گوناگون تعاریف مختلفی از معجزه و همچنین هدف های مختلفی از اثبات معجزه وجود داشته است. در این میان مکاتبی هم وجود دارند که به انکار معجزه پرداخته اند مانند ماتریالیسم. در میان فلاسفه بسیاری به انکار معجزه پرداخته اند به عنوان مثال می توان به هیوم اشاره کرد. او بیان می کند که وقوع معجزه ذاتا نامحتمل تر از آن است که شواهد تاریخی بتواند بر آن غالب آید، و دیگر اینکه تلاش کرده است نشان دهد که شواهد تاریخی قابل اعتمادی بر وقوع اعجاز نداریم. البته ادله هیوم در مقام رد و انکار معجزه نیست. او نمی خواهد بگوید که معجزه در ذات خود امری محال است بلکه بحث وی بیشتر مربوط به مقام اثبات معجزه است. او منکر وقوع معجزه نیست و معتقد است شاید در تاریخ معجزاتی رخ داده باشد ولی تلاش او در سراسر ادله اش این است که نشان دهد معجزه که تنها مبنای قابل اعتماد دین مسیحی است و از آن طریق است که مسیحیان به رسالت منجی شان ایمان می آورند، مبتنی بر گواهی شاهدان است و به حکم عقل نمی توانیم بر این گواهی ها اعتماد کنیم. دلایل هیوم عبارتند از: 1. کسانی که معجزه را گزارش داده اند دارای چنان فهم و شعور و تربیت نبوده اند که بتوان به گزارش آنها اعتماد کرد. 2. معجزه بیشتر در میان ملل وحشی وجود داشته است. 3. انسان ها دوست دارند در مورد وقایع عجیب غریب وراجی کنند. 4. دلایل درباره ی معجزات همدیگر را تضعیف می کنند. اما در میان موافقان معجزه می توان به سویین برن اشاره کرد که به طور اساسی به دفاع از معجزه بر اساس روش عقلی پرداخته است. او با پاسخی که به نقد های هیوم داده است توانسته دلایل قانع کننده ای برای امکان و اثبات معجزه ارائه کند. سویین برن می کوشد نشان دهد برای تحقیق امری که در گدشته رخ داده است چهار نوع شاهد و دلیل وجود دارد: الف) از طریق حافظه ؛ ب) از طریق گواهی شاهدان عینی و نقل قول تاریخی؛ج) از طریق آثار فیزیکی به جا مانده از نوع تحقیقاتی که در جرم شناسی معمول شده است؛ د) از طریق قوانین علمی و این که آن چه بنا بر قوانین علمی محالو نامحتمل به حساب می آید، می تواند معیار نقد و ارزیابی دلیل از سه نوع اول باشد.نه دو نوعی که هیوم معتقد به آن است یعنی گواهی دیگران و قوانین علمیی که به عنوان معیار برای نقد و ارزیابی گواهی دیگران آورده است. به نظر سویین برن اگر به بررسی معجزه بر اساس این چهار نوع شاهد و دلیل بپردازیم می توانیم آن را اثبات کنیم. سویین برن این نکته را نیز متذکر می شود که انواع مختلف گواهی ممکن است در مواردی با یکدیگر مقابله کنند، که برای حل آن اصولی را برای مقایسه و سنجش دلایل متعارض و ترجیح یکی از آن ها پیشنهاد می کند.واژه های کلیدی: معجزه ، انکار معجزه ، هیوم ، سویین برن ، اثبات معجزه، نقض قانون طبیعت.

نظام ولایت تکوینی شعبه ولایت مطلقه الهی است که در تمام شئون و مراتب هستی جاری است. این نظام بر مبنای براهین علم، قدرت، مالکیت و صمدیت خداوند، در مرتبه اول متشکل از سه نظام دیگر یعنی نظام سنت های الهی،‌ نظام اسباب و مسببات و نظام اسماء و صفات الهی می باشد که مجاری تحقق آن را شکل می دهند.

برآیند تحلیل منطقی آراء خاور شناسان در زمینه های قرآنی نکات مشروحه ی زیر است: -سطحی نگری و عمیق نشدن درلایه های میانی و تأویل پذیر قرآن و ناآگاهی از روش منحصر به فرد پژوهش در موضوعات قرآنی و مقایسه آن با کتاب های نوشته شده به دست افراد بشر . -نداشتن شناخت کافی از شرایط شبه جزیره عربستان وآداب و سنن آن سرزمین در زمان نزول قرآن ، یا توجه نکردن بهاین اوضاع و شرایط با وجود شناخت و آگاهی از آن؛ و نیز بی توجهی به نزول تدریجی و اسباب و شأن نزول آیات و سُوَر قرآن - که بسیاری از احکام ، قوانین و معارف قرآنی در پرتو توجه عالمانه به این امور، واقع بینانه تفسیر و تبیین می گردد.- مبنا قرار دادن یک یا چند کتاب معدودتفسیری یا علمیِ نوشته شده توسط برخی دانشمندان اهل سنت در باره ی قرآن و توجه نکردن به آثار و تفاسیر دانشمندان شیعه و معارفی که از اهل بیت پیامبر اکرم (ص) درباره قرآن گردآوری شده است، و قضاوت درباره جنبه های مختلف قرآن بر اساس شناخت و معرفتی که از همان یک یا چند کتاب معدود به دست آورده اند. -عدم آشنایی کامل به زبان قرآن ( زبان و ادبیات عرب) و در نتیجه مراجعه بیشتر مستشرقین به ترجمه های اروپایی به جای مراجعه به خود قرآن و مطالعه آن. اساس و زیر بنای اشکالات مستشرقان در زمینه اعجاز تشریعی و علمی قرآن، غیر علمی و بی بهره از هر گونه استدلال و برهان منطقی ، ریشه گرفته از عدم دقّت کافی درکلیّت قرآن کریم و در موارد بسیاری نیز غیر منصفانه و همراه با غرض ورزی و تعصّب های خشک دینیِنصرانی- یهودی است. اگر دانشمندان غربی بویژه کسانی که دستی در زمینه قرآن پژوهی دارند به خود قران مراجعه ، محکمات آن را مطالعه، و متشابهات و آیات مجمل و تأویل پذیر آن را به احادیث نبوی (ص)و روایات امامان شیعه (ع)و کتب و تفاسیر صحیح و مورد قبول عامّه ی مسلمانان، ارجاع نمایند و البته اغراض دینی و تعصّب های نژادی را نیز به کناری نهاده آنگاه در زمینه قرآن پژوهش کنند، قطعاً به نتائجی جز آنچه تاکنون رسیده اند ، خواهند رسید- چرا که قرآن کریم ، آخرین کتاب وکامل ترین ذخیره آسمانی خداوند برای بشر است و هر آنچه لازمه ی سعادت انسان بوده را در خود جمع کرده است.