مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع درخراسان بزرگ پرداخته است. مرو از زيباترين شهر‌هاي خراسان بزرگ است که بخشي از آن در ترکمنستان کنوني قرار دارد، و شيعيان آن‌جا به زبان ترکي صحبت مي‌کنند. عمده‌ترين مرکز تشيع در مرو، شهرک بايرامعلي مي‌باشد. از حاکمان اين خطه مي‌توان به جُعده که در سال 37 هجري از سوي امام علي(ع) منصوب شد، و مأمون که در سال 186 هجري از سوي پدرش بر منطقه‌اي وسيع‌تر شامل خراسان، قسمتي از ايران، هند، کابل و ترکمنستان گماشته شد، نام برد. در سال‌هاي 125 و 127 هجري، شيعيان به رهبري يحيي بن زيد، و عبد‌الله بن معاويه، در جوزجان و مرو عليه خلفاي ستمگر اموي قيام کرده و به شهادت رسيدند. در سال 130 هجري نيز ابومسلم خراساني در مرو به قدرت رسيد، و باعث استقرار خلافت ابو‌العباس اولين خليفه عباسي در سال 131 هجري گرديد. از حوادث سال 140 هجري در مرو مي‌توان به شورش سفيدجامگان، ظهور فرقه مقنّع، و باطنيان مرو، قيام حسين بن علي، و قيام‌هاي ديگر اشاره کرد. مهاجرت شيعيان مدينه و يمن به خراسان بزرگ، و تبليغات و قيام‌هاي بعضي از سادات مانند يحي بن زيد و يحيي بن عبد‌الله، و مخصوصاً ورود امام هشتم شيعيان حضرت امام رضا(ع)، به مرو در سال 201 هجري، اقدامات فرهنگي و تبليغي آن حضرت، و شهادت ايشان و واقع شدن مرقد مطهرش در شهر طوس، باعث گسترش و شکوفايي تشيع در اين منطقه گرديد. خراسان بزرگ در قرن سوم هجري، تا قبل از حمله مغول، مرکزيت جهان اسلام و مهد ستارگان دانش، راويان اخبار، پزشکان و رياضي‌دانان بود. از پيامدهاي حمله مغول به خراسان بزرگ، قتل عام مردم و به‌خصوص دانشمندان شيعه، و نابودي کتابخانه‌ها و مراکز علمي و فرهنگي مي‌باشد. قبور امام‌زادگان و نسل زيادي از صحابه پيامبر اسلام(ص) ، موجب پديد آمدن آثار و بناهاي تاريخي زيادي در اين خطه شده است.

---

‫دوران ولايتعهدي امام رضا(ع) در سال‌هاي 201 تا 203 هجري قمري، از مقاطع حساس تاريخ شيعه است، و پژوهش حاضر با روش توصيفي تاريخي به بررسي اين موضوع در سه حوزه عوامل واگذاري ولايتعهدي به آن حضرت، علل پذيرش اين امر از سوي ايشان، و پيامدهاي اين پذيرش پرداخته است. عباسيان که با شعار "الرضا من آل محمد" و ادعاي دوستي با علويان، موفق به سرنگوني امويان شده و به قدرت دست يافتند، در طول دوران حکومت خود، دشمني با علويان را پيشه ساختند. مأمون که پايه‌هاي حکومت خود را بر اساس نزديکي و دوستي با ايرانيان استوار ساخته بود، با قيام‌هاي گسترده‌اي از سوي علويان روبرو شد، و بزرگ‌ترين دغدغه او در تمام دوران حکومت، سرکوبي اين قيام‌ها بود. او با تحميل ولايتعهدي بر امام رضا(ع) تلاش نمود تا علاوه بر کسب مشروعيت براي حکومت خود، فعاليت‌هاي آن حضرت را کنترل نموده و با نابودي شخصيت امام قدرت مبارزاتي ايشان عليه دستگاه خلافت را تضعيف نمايد. بررسي شرايط خاص زمان حضرت رضا(ع) نشان مي‌دهد که آن حضرت چاره‌اي جز پذيرش اين امر نداشت. به همين دليل، امام رضا(ع) ولايتعهدي را با اکراه پذيرفت، و اين پذيرش مشروط، گامي در جهت نفي مشروعيت حکومت مأمون تلقي مي‌گردد. آن حضرت با استفاده از تعابير خاص در سند ولايتعهدي، اين مسأله را نوعي دسيسه و نقشه خائنانه دانسته، و مأمون و گذشتگان او را غاصب حق اهل بيت(ع) معرفي مي‌کند. جامعه اسلامي در آن عصر به شخصيت برجسته علمي و مذهبي نياز داشت که در مقابل هجوم فرهنگ بيگانه بايستد و معارف اسلامي را تبيين کند. علاوه بر جنبه علمي و فرهنگي امام‌( در اين موقعيت، از نظر سياسي هم آن حضرت توانست از ريختن خون علويان جلوگيري نموده و براي آنان فضاي باز سياسي ايجاد کند. بدين ترتيب مأمون در مسأله ولايتعهدي به بن‌بست رسيده و آن حضرت را به شهادت رسانيد.