مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫اين پژوهش در چهارفصل در پي تبيين وضعيت سياسي، اجتماعي و فرهنگي شيعيان امامي از سال 203 تا 260 هجري قمري و چگونگي ارتباط آنان با امام جواد عليه السلام، امام هادي عليه السلام و امام عسکري عليه السلام است. عصر ابناءالرضا? به دو دوره پيش از متوکل و پس از وي تقسيم مي شود. پيش از متوکل وضعيت سياسي و اجتماعي شيعيان تا حدودي مناسب بود؛ ولي با توجه به سياست سختگيرانه متوکل، از زمان او، شيعيان وضع مناسبي نداشتند و حتي پس از منتصر، شيعيان به راحتي نميتوانستند به ديدار ائمه? بروند. به خاطر همين فشارها، قيامهايي از سوي شيعيان انجام گرفت؛ ولي به دليل سرکوب شديد عباسيان، نبود همه جانبهگري، کمبود نيروهاي انقلابي و ناهماهنگي اعتقادي عناصر انقلابي، نتايجي نداشت. ائمه? نيز با تقيه، خود را از اين قيام ها دور ميکردند. به رغم کمتر شدن روز به روز ارتباط شيعيان با امام خود پس از عصر امام صادق عليه السلام، آموزش فرهنگي و علمي ائمه? قطع نشد و آنان کوشيدند تا شاگرداني را تربيت کنند و شيعيان امامي در کنار ائمه? با ديگر فرق شيعي ارتباطهايي داشتند و به تلاشهاي تبليغي مشغول بودند. آنها همچون مسلمانان ديگر، در پي نهضت ترجمه، با علوم روز جهان آشنا شدند و در رونق و شکوفايي علوم قرآني، فقه، حديث، فرقه شناسي، تاريخ و کلام نقش داشتند. گستره جغرافيايي شيعه، از شرق جهان اسلام در خراسان، تا غرب در مغرب را شامل ميشد و ائمه? در بسياري از مناطق وکلايي داشتند و به دليل گستردگي و پراکندگي شيعيان، شبکه وکالت ايجاد شد. برخي از مهمترين وکلاي ائمه? احمدبن اسحاق قمي، محمد بن سنان، علي بن مهزيار اهوازي و زکريا بن آدم قمي بودند. با وجود نظارت دائمي ائمه?، تعدادي از وکلا به برخي علل مانند دنيا طلبي، راه خود را از ائمه جدا ساختند.

‫اين پژوهش به تاريخچه حيات شيعه از صدر اسلام تا غيبت کبراي امام زمان (عج) اختصاص دارد. نويسنده ابتدا کلّياتي را درباره تاريخ تشيع، جهاد نزدِ شيعه و عقايد و شکل گيري و پيدايي تشيع مطرح کرده و تعريفي لغوي، اصطلاحي، قرآني، عُرفي و روايي از شيعه ذکر مي‌کند. آن گاه با اشاره به واقعه سقيفه و جدا شدن صف شيعيان امام علي (ع) از طرفداران خلفا، همزاد بودن تشيع با صدر اسلام و نبوّت پيامبر اسلام (ص) را شرح مي‌دهد. سپس به اَدوار مختلف حيات تشيع از عصر پيامبر اسلام، خلفا، خلافت امام علي (ع) ، امامت امام حسن و امام حسين، حکومت امويان وعباسيان پرداخته و فراز و نشيب‌هايي را که شيعه با آن ها دسته و پنجه نرم کرده، از لِحاظ سياسي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، نظامي (جنبش‌هاي شيعي) و چگونگي برخورد آنان با دستگاه حکومت و ارتباط با ائمّه شيعه را بررسي مي‌کند. نويسنده عصر حکومت بني اميه را دوران سختِ فشار بر شيعه و دوره امامت امام صادق و امام باقر را عصر شکوفايي علمي و فرهنگي و تثبيت تشيع و شکل گيري کامل آن برشمرده و استراتژي شيعه و امامان شيعه را در عصر امويان و عبّاسيان تبيين کرده است. وي در ادامه به تحرّکات و جنبش‌هاي شيعي، همچون: قيام زيد، قيام توّابين، شهادت نَفس زکيه، قيام شهيد فَخ و... اشاره کرده، آثار و تبعات آن ها را بررسيده است. وسعت و گستره جغرافيايي تشيع از سده اوّل تا ابتداي سده چهارم هجري، عوامل گسترش تشيع و ترويج عقايد و احکام شيعي در سطح جهان اسلام، مديريت الهي ائمّه شيعه و نقش آن در گسترش فرهنگ شيعي، ميراث علمي بر جاي مانده از ائمّه و عالمان شيعه، مانندِ علم فقه، کلام، تفسير، حديث و معرّفي فرقه‌هاي شيعي از ديگر مندرجات اين پايان نامه محسوب مي‌شود.