مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

پس از سقوط سامانیان، سرزمین ماوراءالنهر در شرق خراسان، تحت حاکمیت اقوام ترک مسلمان، موسوم به قراخانیان، قرار گرفت که بیش از دو قرن، یعنی از سال 389ـ609 ق. (هفت سال قبل از یورش مغولان به آن سرزمین)، دوام یافت. در سده‏های پنجم و ششم هجری، گروه‏های زیادی از سادات علوی و شیعیان اسماعیلی، به سبب وجود شرائط خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، در ماوراءالنهر حضور یافته و مسکن گزیده‏اند. این مقاله بر آن است تا حضور پیروان مذاهب شیعی در ماوراءالنهر را در سده‏های پنجم و ششم بررسی کند.

«شیعه جعفری»، لقبی است که با خواندن زندگی نامه امام صادقو یا برنامه هایی که در پیوند با سالگرد زادن یا درگذشت آن بزرگوار دیده یا شنیده می شود، بسامد فراوان دارد.این نوشته کوتاه دامان در پی آن است تا با بازخوانی تاریخ پرفراز و نشیب فراگیری و پراکندگی حدیث میان مسلمانان دو سده نخست تاریخ اسلام، نشان دهد لقب یادشده ـ گرچه همواره در نوشته های نویسندگان دهه های نزدیک به امروز ما، با چاشنی خوش بینی و مثبت انگاری بازتاب یافته است ـ در بستری از ریشخند و دست اندازی شیعیان و آلوده به رنگ سرزنش و نکوهش به کار می رفته است و سرنوشتی چون دیگر واژه هایی داشته است که نخست ناخوشایند بوده اند و اندک اندک نمودی نو و شناسنامه ای دلپذیر یافتند.

از جمله مولفه های تاریخ اجتماعی تشیع که در زمره باورها و اعتقادات و مراسم شیعیان جای دارد، انتظار ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که به صورت رسمی خاص در شیعه درآمده، در قالب مراسم هایی ویژه بروز و ظهور یافته و در اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی آنها تاثیری درخور توجه بر جای گذاشته است. فرهنگ انتظار در جامعه آذربایجان پیش از صفویه نیز نمود یافته و مبین این امر است که به سبب راه یافتن اعتقادات مبتنی بر ظهور مهدی از قرون نخستین اسلامی تا تاسیس دولت صفوی در اذهان جامعه آذربایجان، رسوم مبتنی بر این اعتقاد و همچنین حرکت های سیاسی- اجتماعی متاثر از آن در این ناحیه، همواره از سوی عامه مردم با استقبال روبه رو می شده است. این پژوهش درصدد است نمودهای فرهنگ انتظار در جامعه آذربایجان در دوران پیش از صفویه را با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با کاربرد مطالعات کتابخانه ای بررسی کند.

در این مقاله، میزان تطبیق اهداف مبارزاتی امام رضا(ع) با انبیا(ع) پیگیری می شود. مبارزه های پیامبران(ع) علیه چهار عامل اصلی طاغوت، جهل، خرافه و بی عدالتی و ستم بود. این مطالعه نشان می دهد که جهت گیری های امام رضا(ع) نیز دقیقا در راستای مبارزه با این عوامل است. نشر معارف دین و مبارزه در سکوت، افشاگری علیه حکومت و پیشنهاد راهکار خلاصی برای شیعیان زندانی، از شیوه های مبارزه ایشان علیه حکومت هارون و مامون بود. امام هشتم(ع) همچنین با پرهیز از پذیرش خلافت و برخورد قاطع و صبورانه در تدوین شرایط پذیرش ولایتعهدی و شرکت در مناظره ها، نماز عید فطر و طلب باران، ضمن دخالت نکردن در کشورداری، با حکومت مامون جنگیدند. همچنین افشاگری نسبت به ظلم های هارون و مأمون و تلاش در آزادسازی شیعیانی که بی گناه اسیر بودند و تدوین شرایطی خاص برای پذیرش ولایتعهدی نمایانگر مبارزه های ایشان با بی عدالتی است. حضور در مناظره های علمی، راه اندازی کلاس های معارف، تربیت شاگردان و نشر تعالیم اسلامی، از تلاش های امام رضا(ع) در مبارزه با جهل بود. ارائه استدلال های عقلی محکم علیه الوهیت عیسی(ع) و مبارزه با غالیانی که اهل بیت(ع) را همتای خدا می دانستند، نمونه هایی از مبارزه ایشان با خرافه و موهوم است.

‫عنوان پايان نامه »تاريخ حديث شيعه در عهد صفويّه« مى‏باشد. در بخش اوّل: درباره زمينه‏ هاى پيدايش حكومت صفويّه، دعوت از علماى جبل عامل ونقش آنها در تثبيت حكومت وتوجه پادشاهان صفوى به عالمان دينى در اين دوره، اشاره كرده‏ايم. در بخش دوم: بعد از شناخت كلّى از مفهوم وخاستگاه تصوّف، بحث بر اين محور متمركز است كه، تصوّف كه يكى از مهره‏هاى اصلى تشكيل حكومت صفويّه بود چطور شد مورد بى‏مهرى آنان قرار گرفت وچطور شد كه علما در مقابل آنها ايستادند وبا ارائه آثار علمى بر عليه تصوّف زمينه‏هاى زوال آنها را در حكومت صفويّه فراهم ساختند. در بخش سوم: كه بخش اصلى رساله است گفته شده كه، هدف رساله تخصصى نمودن تاريخ حديث است وبه همين لحاظ، بعد از اشاره به زمينه‏هاى اجتماعى وسياسى روآورى به حديث در اين دوره، بحث‏هاى جالب توجهى در رابطه با محتواى فعاليت‏هاى حديثى، پالايش منابع حديثى اين دوره از روايات مخالفين، فعاليّت‏هاى فقه الحديثى، شناسايى پژوهش‏هاى حديثى مختلف در محورهاى تدوين، ترجمه، حاشيه نويسى، درايه، رجال وشرح نويسى پرداخته‏ايم. در بخش چهارم: مراد از اخبارى، علل وعوامل پيدايش اين تفكّر، جريانات و برخوردهاى فكرى اصولى - اخبارى و مناقشات آنان بر روى مسائل حديثى را مورد بررسى قرار داده‏ايم.