جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه نظرورزی ضروری ترین وجهِ مباحث هنر محسوب می شود، اما، این مهم در فرهنگ ما سابقه ای درخور ندارد. هنر ما از اواخر صفویه رو به افول نهاده است، این افول دلایل متعددی دارد که قسمی از آن ها با هنر مناسبت درونی دارند و قسمی بیرونی، و عدم خلاقیت مهم ترین دلیل درونی است. پس، نظرورزی در خصوص خلاقیت نه تنها شایسته بلکه حتی بایسته می نماید. این نوشتار که در پی همین بود، اسطوره کاوی ژیلبر دوران را روش خود برگزید و آثار سهروردی را پیکره ی خود. و از اسطوره کاوی در رساله های رمزی سهروردی، بدین نتیجه رسید که منشاء خلاقیت حقیقت است؛ هنرمند در مراتب ادراکی چندان فراز می گیرد که به ادراک عقلی و فهم حقیقت امور نائل می شود و به لطف این قادر به خلاقیت، و زیبایی شکوه حقیقت است، چه به زعم سهروردی جمال و کمال اصلاً یکی است، و خلاقیت که ماحصل کمال است اگر آن گونه که باید به فعلیت رسد ثمره ی آن ذاتاً زیبا خواهد بود.

کتاب «عرفان در حکمت اشراق»، اثری است در حوزه‌ی فلسفه و عرفان، که به شرح و توضیح زندگی، افکار و آثار شیخ شهاب الدین سهروردی، عارف، فیلسوف، ادیب و... فصل اول کتاب با عنوان «آشنایی با شیخ اشراق»، به بررسی و معرفی شخصیت‌هایی که به سهروردی شهرت دارند پرداخته و در ادامه به آرای برخی اندیشمندان درباره‌ی سهروردی، استادان و معاصران وی و همچنین شرح آثار وی پرداخته شده است. در فصل سوم با عنوان «منابع حکمت اشراق» به بررسی منابع ایرانی، یونانی، عرفانی و قرآنی که شیخ اشراق از آن‌ها تأثیر پذیرفته اختصاص دارد. در انتهای این فصل نیز، به نمونه‌هایی از این تأثیر در آثار سهروردی اشاره شده است. فصل پنجم کتاب به اصطلاحات و واژه‌های عرفانی عملی اختصاص یافته است که در آثار شیخ اشراق مطرح شده‌اند. در این فصل با استفاده از آثار عارفانی همچون ابونصر سراج، ابوالقاسم عبدالکریم هوازن (خواجه ابوالقاسم قشیری) و خواجه عبدالله انصاری، به توضیح واژه‌های عرفانی پرداخته شده است.

بنا بر خوانش برخی مستشرقان و پژوهشگران از آثار ابن سینا، شاکلة نظام فکری سینوی اساسا یک مشرب عقلی صرف پنداشته شده است؛ حال آنکه حکمت مشرقیة سینوی را می‌توان نخستین گام تلقی کرد برای تمایز نهادن میان فلسفة ارسطویی و حکمت بحثی صرف با حکمت ذوقی و شهودی شرقی. از منظر پژوهشگرانی مانند دیمیتری گوتاس، حکمت سینوی خالی از لطایف عرفانی و شهودی قلمداد شده تا بدانجاکه وی مقامات‌العارفین ابن سینا را با آن گسترة وسیع عرفانی و اشراقی اثری عرفانی نمی‌یابد و در پی اثبات آن است که حکمت سینوی عبارت است از فلسفة مرسوم مشایی» و با غفلت از قرائن روشن تاریخی و نیز ابعاد رمزی و مابعدالطبیعی اصطلاح مشرق, صراحتا به اجتهاد در برابر نص برخاسته است. در این مجال اندک می‌کوشیم تا با عنایت به وجوه قرابت سب کشناختی میان بوعلی و سهروردی و نیز با تبیین اشتراکات ماهوی حکمت مشرقیه با حکمت اشراق به تشریح آراء دیمیتری گوتاس و نقد و بررسی آن بر مبنای تعالیم حکمت اشراق همت گماریم. یافته های تحقیق حاکی از آن است که حکمت مشرقیه از منظر بوعلی گویای حقایقی است ورای آنچه مشائیان گفته اند و حکمت اشراق سهروردی نیز حکمتی است احیاگر اندیشۀ مشرقی.

مقاله حاضر به بررسی جایگاه و نقش استدلال عقلی و تاله به عنوان دو عنصر اساسی مکتب فلسفی اشراقی و تفاوت جایگاه این دو عنصر در عرفان می‌پردازد. در واقع عنصر استدلال عقلی و تاله با همین تعابیر و یا تعابیر مشابه در هر دو مکتب اشراق و عرفان وجود دارد و هر کدام به نوبه خود بر این دو عنصر تاکید دارند اما تفاوت این عامل تا به اکنون به طور واضح تبیین نگردیده است. در این نوشتار در ابتدا به تفاوت عرفان نظری و عملی پرداخته شده و بیان گردیده است که استدلال عقلی پس از تولد عرفان نظری از دل عرفان عملی رشد و نمو داشته است. در ادامه به پنچ مورد از تفاوت‌های جایگاه عقل و تاله در این دو مکتب اشاره می‌شود و بیان می‌گردد که آنچه در عرفان اصالت دارد، شهود است و بر خلاف حکمت اشراق عقل به خودی خود اصالتی ندارد. همچنین عقل در عرفان نظری وسیلهای جهت دفاع از مسیر تزکیه و تصفیه است، حال آنکه عقل در حکمت اشراق چنین جایگاهی ندارد، چنانکه عقل در حکمت اشراق نقش ثبوتی داشته و در عرفان نقشی اثباتی. علاوه بر این موارد عقل در عرفان به منزله میزانی جهت شناخت شهودات صادق از کاذب است، حال آنکه هیچگاه در حکمت اشراق به عقل چنین نگریسته نشده است. و در آخر عقل در عرفان تحلیلی است و در حکمت اشراق استدلالی. پیرامون این نوشتار بایسته ذکر است که تفاوت‌های مذکور، اموری است که بر اساس استقراء و با مراجعه به آثار اندیشه اشراقی و عرفانی و مقایسه آن‌ها به دست آمدهاند، از این روی به جهت آنکه تنها به موارد محدودی از آثار مکتوب مراجعه شده است، محتمل است که با مراجعه به دیگر آثار این اندیشمندان، به وجوه دیگری از تفاوت این دو مکتب رهنمون گردید. با این وجود برخی از تفاوت‌های مذکور، ناشی از اختلاف مبانی این مکتب اند و شاید بتوان به جهت محدود بودن مبانی، برخی از تفاوت‌ها محدود به مواردی خاص دانست.

نوشتار حاضر معرفی کوتاهی است از کتاب فرهنگ‌نامۀ سهروردی نوشتۀ آقای حسن سید عرب،که از سوی انتشارات هرمس روانۀ بازار شده و مقایسۀ آن با فرهنگ اصطلاحات شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی تألیف آقای محمد خالد غفاری که در سال 1380 از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به زیور طبع آراسته شده است. از صفحۀ 389 تا انتهای کتاب نیز فهرست منابع و مآخذ،فهرست دایره المعارف‌ها و فرهنگ‌های مورد استفاده در این تحقیق،فهرست احادیث و آیات به تفصیل درج گردیده است که مراجعه به هریک از این منابع می‌تواند در راه آشنایی و تسلط بیشتر بر حکمت اشراق و دیدگاه سهروردی بسیار مفید و مؤثر واقع شود. مؤلف در مقدمۀ خود اهداف زیادی را برای تدوین این مجموعه بیان کرده است:برای مثال،جمع‌آوری نظریات پراکنده در ذیل یک اصطلاح و استخراج نظر ایشان،تهیۀ مجموعه‌ای مدون از اصطلاحات فارسی مورد استفادۀ شیخ،شرح و توضیح برخی از اصطلاحات عربی،شرح اصطلاحاتی که دارای اهمیت بیشتری بوده‌اند یا شیخ آن‌ها را به صورت خاص مدنظر داشته است.