جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين كتاب خلاصه اي است از گوهر مراد عبدالرزاق لاهيجي (م1072ق) وي گوهر مراد را ابتدا براي شاه عباس دوم صفوي (1052-1078هـ.) نوشت ولي چون آن كتاب درخور فهم عموم نبود به درخواست يكي از دوستان خود در سال 1058 از آن خلاصه اي ترتيب داد كه «بضبط مبتدي اقرب و بفهمش اسرع بود و منحصرباشد در مسائل ضروريه اعتقاديه كه درحصول ايمان كمتر از آن مجزي نبود» و آن را سرمايه ايمان ناميد و مشتمل بر يك مقدمه و پنج باب كرد. اين كتاب در هند و ايران به چاپ رسيده است. «اردلان» دوره مختصر استدلالي اصول عقائد و مسائل دينيه ضروريه شيعه است. مؤلف درين كتاب ملتزم بوده كه ادله قائمه بر مطالب را بهيئت شكل اول يا قياس استثنائي بياورد و بدين نحوه اثبات مدعا كند. كتاب مرتب بر يك مقدمه و پنج باب است و چاپ هم شده است. (مهدي ولايي) مؤلف در مقدمه مي گويد يكي از دوستان عظام چون نظر بر كتاب گوهر مراد افكند وآنرا كتابي ديد كه لازم منتهيانست نه مبتديان از من خواستار شد كه كتاب مختصري در فلسفه بنگارم تا مبتديان را بكار آيد. من نيز اتياناً لامره اين كتاب را در يك مدقمه كه حاوي بعضي از اطلاعات منطقي است و پنج باب كه در امهات فلسفي است پرداختم اين كتاب در حقيقت خلاصه اي از گوهر مراد مي باشد. « عبدالله انوار » نويسنده ميگويد يكي از عزيزان من كتاب گوهر مراد مرا خواند و آنرا پسنديد ولي معتقد بود كه اين كتاب از فهم مبتديان بيرونست پس بمن گفت كه من كتابي بر همان روش درباره دين بپردازم من نيز اين كتاب را طبق همان روش او پرداختم با يك مقدمه و پنج اصل كه پنج باب است: مقدمه: ‌در ذكر بعضي اصطلاحات منطقيه در بيان هيات شكل اول قياس و استثنائي. باب اول: در توحيد؛ باب دوم: در عدل؛ باب سوم: در نبوت؛ باب چهارم: در امامت؛ باب پنجم: در معاد. (عبدالله انوار) گزيده اي از «گوهر مراد» او، كه در ديباچه گويد: از من خواسته شد، از «گوهر مراد» كه از حوصله مبتديان زياد است، كتابي ساده براي مبتديان بنگارم. دوره اي ست كوتاه و استدلالي از اصول عقايد شيعي، در 1 «مقدمه» و 5 «باب» و هر يك در چند «فصل»، كه در 1058/1648م به پايان برده است. چاپ شده است. مقدمه در ذكر بعضي از اصطلاحات منطقي و بيان هيأت شكل اول و قياس استثنايي، باب 1. توحيد، ده فصل (: 1 معني وجود و عدم، 2. معني موجود بودن به ذات خود و ممكن ... 9. نفي شريك از واجب الوجود، 10. در صفات واجب الوجود). باب 2. عدل3. نبوت، 4. امامت 5. معاد. (احمد منزوي) گزيده و تلخيص كتاب گوهر مراد يك دوره فشرده و به شيوه استدلالي درباره اصول عقايد شيعه است كه در يك مقدمه (منطق). پنج باب در سال 1058 ق پايان يافته است «باريك بين، محمد كريم» الرسالة فارسية و هي مختصر گوهر مراد (خادمي، محمد علي) آغاز كتاب: اما بعد الحمدلله رب العالمين و الصلاة و السلام ... چنين گويد العبد الملتجي عبدالرزاق اللاهيجي. . که موسومست بسرمايه ايمان. . بموافقت اصول خمسه بر پنج باب مرتب شد ... مقدمه درذکر بعضي اصطلاحات. انجام كتاب: و حق وجوب آن است بر هر که عالم باشد به حسن معروف و قبح منکر و تجويز تأثير و انتفاي مفسده کند هذا آخر ما اردنا ايراده في هذه الرسالة و الحمدلله اولا وآخرا. [نسخه هاي خطي فارسي، منزوي 955 و 2/801؛ الذريعة 12/172؛ مرعشي 2/140و 3/91 و 2/180و 21/46 و 16/262 و 16/116و 30/428 و 30/660 و 37/199 و 37/683؛ فهرست الفبايي آستان قدس ص 307؛ مجلس 38/615؛ فهرست سپهسالار 5/104؛ کتابخانه ملک 3/455و 6/48 و 5/302 و 5/303؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 2/835؛ دانشكده ادبيات مشهد ص 103و 210؛ فهرست آستان قدس11/168 و 1/126-128 و 4/162 و 11/168؛ أعيان الشيعة 7/470؛ ريحانة‌ الأدب 4/362-363؛ شخصي ميبدي 1/168 و 1/183؛ مدرسه حجتيه ص 16؛ كتابخانه وزيري 3/882؛ مدرسه فيضيه 2/69؛ ذريعه 12/172؛ ريحانة الادب 3/234؛ مشار؛ كتابخانه ملي 6/246؛ الهيات تهران ص 257؛ مجلس سنا 1/150؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/302، فهرست نسخه هاي خطي فارسي، منزوي: ‌2/801؛ الذريعه: 12/172؛ فهرست مجلس: 38/615؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1257 و 1438؛ علامه طباطبايي 2/172؛ مجلس شورا 10/143 و 10/437 و 23/657 و 38/615؛ فهرست كتابهاي چاپي مشار: 655؛ فهرست رضوي 1: ش 33و 4: ص 162؛ فهرست دانشگاه تهران 581: 3 و 614و 2106: 10 و 8/110 و 11/2106 و 17/58 و 17/98 و 20/169 و 20/412؛ دانشكده حقوق تهران 136؛ سريزدي 1/87؛ مكتبة الزهراء ص 95 و 110؛ فيلم دانشگاه 2/98؛ مدرسه فيضيه 1/337 و 1/338؛ دائرة المعارف اسلامي 1/207؛ ذريعه 9/852 «ديوان فياض»، همانجا 12/172 «سرمايه ايمان»، كه در هر دو جا مرگش نادرست 1051ق آورده شده، همانجا، 18/250 «گوهر مراد» ؛ اعلام 2/1327؛ طبقات 11/319: ‌كه مرگش را بررسي كرده 1072ق آورده است؛ مشترك، 2/964 «سرمايه ايمان» ؛ نسخه ها 2/801؛ مشار، 3/2995 «سرمايه ايمان في اثبات العقايد بطريق البرهان» كه نشاني 3 چاپ آن را داده؛ بغدادي، هديه، 1/567؛ مرعشي 2/140: كه مرگش را همان 1051ق آورده.؛ الهيات مشهد 1/310؛ نشريه 5/35 و 4/385 و 7/178 و 13/357 و 11/55؛ اهدائي به آستان قدس ص291؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 307؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/177؛ امام صادق چالوس ص 228؛ رايانه ملي ص 93 و 180؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/407 و 2/408؛ شورا 1/23/33؛ فهرستواره منزوي 6/166؛ رايانه آستان قدس؛ دنا 6/108-111؛ مجلس شورا 2/626/29] شرح و حواشي: منتخب سرمايه ايمان (-)

لاهیجی و سبزواری دو حکیم مطلع از دیدگاههای مطرح شده در مکتب صدرا هستند با این حال در قاعده اتحاد عاقل و معقول دو رویه جدا از هم را پیش گرفته‌اند. این نوشتار مفهوم اتحاد را در این قاعده از دیدگاه این دو حکیم توصیف و پس از آن در پرتو یک قانون کلی تبیین کرده است و با روش مطالعه تطبیقی مواضع وِفاق و خلاف واقعی را بین این دو حکیم نشان داده است. این نوشتار نشان می‌دهد اختلاف واقعی نسبت به این قاعده در مواضع این دو حکیم، نه در استحکام ادله بلکه به تصور این دو از مفهوم اتحاد برگشت دارد. لاهیجی به درستی معتقد است اتحاد ماهیت معقول و ماهیت عاقل نادرست است و سبزواری با اضافه کردن قید وجود به اتحاد عاقل و معقول معتقد است این اتحاد چنانچه به معنای انبساط یا انطواء تفسیر شود قولی شایسته است. این نوشتار نشان می دهد این دو دیدگاه متعارض در پرتو قاعده اصالة وجود یا ماهیت باید خوانش شود.

لاهیجی در مسئله علم خداوند به جزئیات متغیر در ابتداء به نظریه علم خدا به جزئی از طریق کلی ابن‌سینا تکیه می‌کند که علم باری به اشیاء را صور مرتسمه و علم حصولی و از طریق علل و اسباب می‌داند لذا می‌کوشد تا تغییر در عالم اجسام را به رابطه‌ی موجودات مادی به یکدیگر ارجاع دهد و با علم فعلی خداوند و تشکیک در وجود و بساطت ذاتی حق تعالی شبهه تغییر را پاسخ دهد. وی در نهایت قرائتی متمایز از صور مرتسمه که نزدیک به نظریه علم اجمالی در عین کشف تفصیلی ملاصدرا است ارائه می‌دهد و می‌گوید کمال مطلق ذات خداوند اقتضاء می‌کند که با علم اجمالی که علم بسیط ذاتی است تمامی صورت ها به نحو تفصیلی و متمایز از هم برای حق تعالی از ازل معلوم باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی و کتابخانه‌ای می‌کوشد تلاش لاهیجی برای رفع شبهه تغییر در علم خدا به جزئیات متغیر را به کمک برخی مبانی فلسفی بررسی و نقد کند.

قاعده لطف یکی از قواعد مهم کلامی است، چرا که مبنای پذیرش برخی عقاید دیگر کلامی است.از سویی دیگر محقق لاهیجی و توماس آکویناس، از متکلمینی هستند که نظریات کلامی آنها تاثیر گذار بوده است. بر این اساس در این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ی به تبیین قاعده لطف از دیدگاه این دو اندیشمند تاثیر گذار پرداخته است که به نتایج ذیل دست یافته است. محقق لاهیجی و آکویناس هر دو به حسن و قبح عقلی، عدالت و حکمت خدا که مبانی اثبات قاعده لطف هستند، اذغان دارند، اگر چه مراد هر کدام از صفت عدالت و حکمت خداوند متفات است. محقق لاهیجی برای اثبات وجوب لطف از سوی خدای متعال بر برهان حکمت و قاعده وجوب اصلح تاکید کرده است، امّا توماس آکویناس معتقد است که برای شناخت حقیقت، عمل به احکام شریعت و استطاعت بر اراده عمل خیر وجود فیض ضروری است. فیاض لاهیجی بعثت پیامبران، عصمت پیامبران، نصب امام و تکلیف را مصداق بارز لطف می‌داند که برای هدایت بشر وجود این لطف‌ها ضروری است، در حالی که اکونیاس شریعت جدید را فیض الهی برای رسیدن به هدف فراطبیعی بشر می‌داند. در منظر محقق لاهیحی تنبّه عقل انسان جهت تحصیل معرفت الهی، راهنمایی شدن مردم به مضرّات و منافع پدیده‌ها، حفظ نوع انسانی و بقا شریعت را آثار لطف می‌داند، اما در اندبشه آکویناس دوستی با خدا و عادل شمردگی گناهکاران از برکات فیض است.

در این رساله آراء کلامی امام خمینی و فیاض لاهیجی ذیل موضوعات توحید، نبوت، امامت و معاد توضیح، تبیین و سپس مقایسه شده است. اهمیت این تحقیق به سبب جایگاه این دو اندیشمند در مباحث کلام شیعی است. به طوری که امام خمینی با تأثیرپذیری از عرفان و ملا عبدالرزاق لاهیجی (فیاض) در جهت سنت کلامی ـ فلسفی شیعی ـ که خواجه نصیرالدین طوسی پرچم‌دار آن بوده است ـ مباحث خود را مطرح کرده اند. مقایسه‌ نیز در این رساله بر اساس نظریه امکان گفتگو میان متفکران است و این بحث ذیل مسائل بنیادی تشیع که در هر دو متفکر وجود دارد، ایجاد شده است. امکان گفتگو و شباهت‌های آراء این دو متفکر بر اساس تلاقی نظریه این دو متفکر در کلام و در مباحث و اصول عام تشیع است و در این رساله امکان گفتگو در معرفت‌پذیری، عصمت، محال بودن امر غیرعقلانی از خداوند و غایت و هدف داشتن خالق از خلق انسان در سعادت دنیوی (اجتماعی) و اخروی بررسی ‌شده است. ضرورت تحقیق به‌واسطه ویژگی اندیشه های کلامی و تغییرات ایجاد‌شده در آن از مدارس اصفهان تا تهران و از فیاض لاهیجی تا امام خمینی است. نتایج تحقیق چنین است که فیاض لاهیجی بیش از آنکه اندیشه های کلامی مکتب اصفهان و استادش ملاصدرا، در ترکیب شیوه‌های عقلانی، عرفانی و قرآنی را پی بگیرد، به سبب تأثیرپذیری از خواجه نصیرالدین طوسی و شرحی که بر تجریدالاعتقاد نگاشته، روش عقلانی و مشائی صِرف را در کلام برگزیده است اما از سوی دیگر، امام خمینی با تأثیرپذیری از ملاصدرا و شیوه او در جمع میان عقل و شهود و نقل، مباحث کلامی درباره موضوعات اصول دین را با تأویلات عرفانی اخذشده از عرفان نظری ابن‌عربی پیوند می‌زند. روش تحقیق تحلیل محتوای نظریات این دو متفکر و مقایسه‌ آرائشان با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است.

مفهوم ایمان از مسائل اساسی و کلیدی در الهیات مسیحی و کلام اسلامی و همچنین از موضوعات مطرح در حوزه فلسفه دین است. رویکردهای متفاوتی در مورد ایمان در سنت مسیحی و سنت اسلامی وجود دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مقایسه‌ای ماهیت ایمان در اندیشه آکوئیناس و لاهیجی صورت گرفته است. این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی- تحلیلی از نوع مقایسه‌ای است. نتایج به دست آمده در این پژوهش مؤید آن است که، هر چند آکوئیناس به نقش انسان در ایمان آوردن تأکید می‌کند و ایمان را پذیرش توأم با اندیشه و تفکّر می‌داند، اما از سوی دیگر ارزش و فضیلت ایمان را لطف و موهبت الهی دانسته که اراده بشری نیز در آن سهیم است. در اندیشه آکوئیناس از طریق براهین عقلی می‌توان وجود خدا را اثبات کرد. لکن نمی‌توان، برخی از گزاره‌های ایمانی را اثبات عقلانی کرد و قائل است که عقل بشر بدون کمک وحی نمی‌تواند به صدق حقایق امور ایمانی دست یابد. اما لاهیجی ایمان را نوعی معرفت و تصدیق قلبی معرفی کرده است و معتقد است، برای حصول آن، معرفت عقلانی لازم است. لاهیجی هر چند برای عقل و استدلال اهمیت قائل است اما به محدودیت‌های آن نیز اشاره میکند. و معتقد است عقل با مساعدت شرع می‌تواند به صدق حقیقت دست یابد. آکوئیناس ایمان را بین معرفت و عقیده می‌داند، و معتقد است که معرفت، شناختی است که برای آن دلیل و شواهد کافی وجود دارد که از طریق استدلال عقلی ایجاد می‌شود. اما در مورد ایمان و عقیده شواهد کافی وجود ندارد، با این تفاوت که در عقیده احتمال خلاف وجود دارد، اما در مورد ایمان احتمال خلاف وجود ندارد. از این رو وی ایمان را فوق عقیده و دون معرفت می‌داند و بین ایمان و معرفت تمایز قائل است. اما لاهیجی ایمان را امری اکتسابی میداند که با اندیشه و معرفت به دست میآید و در اثر رشد معرفت هم رشد پیدا می‌کند. لاهیجی بین ایمان و معرفت تطابق و سازگاری قائل است.

ادیان و مذاهب از اصولی تشکیل می شوند که قول به آنها و ایمان و اعتقاد به آنها شرط ورود در آن مذهب و قوام آن است. در میان مسلمین مسئله امامت و جانشینی پیامبر هم بلافاصله بعد از رحلت پیامبر محل مناقشه شیعه و سنی بوده است. در این مقاله قصد آن است که اعتقاد علمای شیعه راجع به اینکه امامت جزو اصول دین است و یا اصول مذهب بررسی شود و در خلال آن دیدگاه این علما نسبت به مخالفین شیعه که طیفی وسیع از ارتداد تا تساهل را در بر می گیرد بررسی شود.

حاشيه اي است برشرح تجريد با عناوين « قوله - قوله »، از محقّق خَفْري و شرح المواقف ياد کرده است . حاشيه اي است از ملاعبدالرزاق علي بن حسين لاهيجي قمي متخلص به - فياض - متوفي 1072 هـ.ق. بر حواشي شمس الدين خفري، محمد بن احمد متوفي 942 هـ.ق. بر شرح ملاعلي قوشچي متوفي 789 هـ.ق. بر تجريد العقائد خواجه نصيرالدين طوسي، محمد بن محمد متوفي 672 هـ.ق. ملاعبدالرزاق در اين حاشيه از ملاصدرا به - استادنا المحقق صدراالحکماء المتألهين ادام الله برکاته في العالمين - ياد کرده است و از محقق فخري، جبائيه، ابوالقاسم بلخي، شرح مواقف و مانويه و از حکمت الاشراق شيخ اشراق، و کتاب شفا و حواشي شرح حکمت الاشراق و اثولوجياي ارسطو و مثل افلاطونيه و ... ياد و بحث کرده. (فاضل) او مي گويد اين تعليقات را بوقت قرائت اين حواشي نوشتم و اميدوارم كه دوستداران را بكار آيد (عبدالله انوار) حاشيه اي است با عناوين <قال - اقول> بر حاشيه خفري، همراه با برخي تعليقات بر شرح تجريد به عنوان <قال الشارح> . اين حاشيه تا مبحث ادراک ادامه يافته و هنگام قرائت شرح قوشچي درنزد او به درخواست برخي از شاگردانش تأليف شده است . در برخي ازمباحث به ذکر مناقشات بسيار پرداخته است. عبدالرزاق حاشيه اي نيز بر جواهر شرح تجريد قوشچي (= مقصد دوم) نوشته . بر طبق نوشته خود او در ديباچه، وي نخست حاشيه اي مبسوط و محققانه بر مبحث جواهر نگاشته و چون طباع را باختصار راغب ديده بر آن شده است كه حاشيه اي موجز بر همان مباحث بنويسد و اين همان حاشيه موجز است .«عبدالحسين حائري» حاشيه مختصري بر كتاب «حاشية شرح التجريد» نگاشته شمس الدين محمد بن احمد خفري ( 942ق ) است كه به صورت «قوله-قوله» تنظيم شده است . ( طيار مراغي ) كتاب تعليقاتي است بر: حواشي شمس الدين خفري بر شرح ملاّ علي قوشجي بر بخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي. (وفادار مرادي، محمد) كتاب تعليقاتي است بر: حواشي شمس الدين خفري بر شرح ملاّ علي قوشجي بر بخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي. (وفادار مرادي، محمد) آغاز كتاب: الحمد لصانع السموات العلي و خالق الارضين السفلي و له الاسماء الحسني و الصفات العليا و هو الغاية القصوي و العمدة الوثقي في البدء و الرجعي و له الممات و المحيي في الاخرة و الاولي... قال المصنف اعلي الله مقامه المقصد الثالث في اثبات الصانع تعالي اقول اي صانع العالم علي ان اللام للعهد او للعوض لانه المتبادر عند الاطلاق... انجام كتاب: انجام 1: الاحساس الذي المراد به هو انکشاف الخصوصيات الزائدة علي اصل الوجود.. هو ثبوت للادراک المسمي بالاحساس بلا آلة. انجام 2: لكن مراد المحشي هو الاول كما سيظهر لمجيئ الكلام بمعني التكلم في اللغة كما لا يخفي علي من له ذوق سليم. [اهدائي به آستان قدس ص 98 و 363؛ نشريه 5/594؛ نسخه پژوهي 3/129 ؛ الذريعه 6/66؛ معجم التراث الكلامي 3/14؛ نسخه پژوهي 3/149 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 131 و 189 ؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 14 و 60 ؛ مطالعات اسلامي ص 84 ؛ تراثنا س13ش/1 166 ؛ امام صادق چالوس ص 234؛التراث العربي 2/274؛كشف الحجب 173؛دانشگاه اصفهان 2/410؛ مجلس شورا 28/231 ؛ رايانه آستان قدس]