جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر، که از آن در برخی از سایت ها به عنوان کتاب یاد شده، از موضع اهل سنت به نقد و بررسی و تضعیف کتاب سلیم بن قیس هلالی پرداخته که نیاز به پاسخگویی تفصیلی و نقدِ نقد دارد.

نگارنده 49 نسخه خطی کتاب سلیم بن قیس) از متون حدیثی قرن اول هجری ( را بر اساس تعداد احادیث و سند آنها به هشت گروه تقسیم کرده و آنگاه نسخه شناسی آنها را ارائه می‌کند. ویژگی‌های نسخه‌ها، گاهی بر اساس فهارس کتابخانه های مربوط، گاه بر اساس مشاهده عکس نسخه و گاهی مشاهده اصل نسخه است. نسخه‌ها به ترتیب زمان قطعی یا تخمینی کتابت یاد شده و از سال 918 تا 1385 قمری را در بر دارد.

کتاب کنونی سُلَیْم بْن قِیْس، کتابی است حدیثی با موضوعات تاریخی _ اعتقادی، که گفته‌اند اولین کتاب شیعه است، و روایات متعددی در زمینه امام زمان؟ع؟ و پیشگویى پیامبر؟صل؟ از عدالت ایشان و همچنین، پیشگویى درباره سفیانى، نفس زکیه و یاران حضرت مهدى؟عج؟، مقام امام زمان؟عج؟ در بهشت، و زندگى در دولت امام زمان؟عج؟، در آن وجود دارد. از سوی دیگر، همواره دیدگاه‌های مخالفی درباره اصالت متن کتاب سلیم، ابراز شده است، تاجایی که برخی آن‌ را ساختگی دانسته‌اند. یکی از راه‌های شناخت اصالت و اعتبار کتاب سلیم، بررسی نسبت این کتاب با منابع نخستین است؛ که از جمله مهم‌ترین دسته‌ منابع نخستین شیعی را آثار شیخ مفید(م۴۱۳ق) می‌توان نام برد. در پژوهش حاضر، با روش کتابخانه‌ای به بررسی آثار شیخ مفید و نسبت آن آثار با کتاب کنونی سلیم پرداخته است. نتیجه این که شیخ مفید، یا کتاب‌های کنونی منسوب به سلیم را ندیده است (و این کتاب‌ها، ساخته و پرداخته پس از دوران شیخ مفید هستند)؛ یا این‌که، اساساً وی این کتاب‌ها را معتبر نمی‌دانسته است.

از دیرباز، مناقشاتی درباره شخصیت سلیم و نیز صحت و اعتبار کتاب سلیم بن قیس در منابع شیعی وجود داشته است. موافقان اعتبار کتاب سلیم، بدون توجه به مشکلات محتوایی این کتاب، و نیز وضعیت نسخه‏ هایِ خطی مشوش کتاب سلیم، اصرار دارند تا با بیان نظرات تأییدی دانشمندان و علمای پیشین و اسناد قابل قبول برای کتاب سلیم، نسبت به اعتبار این کتاب اقدام، یا وضعیت اعتبار آن را تصحیح یا پررنگ نمایند. در این میان، اسناد شیخ طوسی بر ابتدای یک مدل از نسخه ‏های خطی کتاب سلیم، بسیار حایز اهمیت است؛ اما با توجه به ابهامات جدی موجود در سند منسوب به شیخ طوسی، و نیز با توجه به دلایل و قراینی که از آثار شیخ طوسی و منابع پیشینیان او وجود دارد، به نظر می‏رسد که اسناد نونویس موجود در یک نسخۀ خطی کتاب سلیم، سند و طریق شیخ طوسی نیستند و برخی افراد، دانسته یا نادانسته آن را به صورت جعلی در نسخه‏ برداری‏ های خود از کتاب منسوب به سلیم، آن را بر نسخۀ خطی متأخر کتاب سلیم افزوده ‏اند.

«کتاب سُلَیم بن قیس هلالی» - که ترجمۀ فارسی آن با نام «اسرار آل‌محمد(ص)» منتشر شده، مشتمل بر روایاتی در انتقاد به سه خلیفۀ نخست و اثبات فضایل و حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) است. گفته می‌شود سلیم بن قیس (مؤلف این کتاب) از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) بوده است. اما طبق یک دیدگاه همۀ گزارش‌ها دربارۀ سلیم به یک راوی ضعیف به نام أبان بن أبی‌عیاش برمی‌گردد. دربارۀ وثاقت یا ضعف سلیم و نیز واقعی یا استعاری بودن او، دیدگاه‌های متنوعی اظهار شده است. در این مقاله بر پایۀ جستجوهای رایانه‌ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی نشان داده می‌شود که اطلاعات ما دربارۀ سلیم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به منقولات أبان بن أبی‌عیاش از او برمی‌گردد. بنابراین، اثبات وجود سلیم به عنوان یک شخصیت برجستۀ شیعی با اشکال مواجه است، گرچه واقعی بودن شخصیت او- تنها در اندازۀ یک راوی گمنام عراقی- محتمل است. همچنین، با نقد دیدگاه‌های مصحح کتاب سلیم (محمدباقر انصاری زنجانی) نشان داده شده که توثیق سلیم از ادلۀ محکم برخوردار نیست.