جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فضايل معرفتي ‌محور مباحث معرفت‌شناسي فضيلت است که رويکردي معاصر در معرفت‌شناسي و متأثر از احياي اخلاق فضيلت‌گرا در غرب است. اين رويکرد در پاسخ به مشکلات معرفت‌شناسي به‌جاي تمرکز بر ارزيابي معرفتي باور به ارزيابي معرفتي فاعل شناسا مي‌پردازد. با توجه به ظرفيت فضايل معرفتي در کسب معرفت و موجه‌سازي باورها در معرفت‌شناسي معاصر، با روش توصیفی ـ تحليلي به ‌بررسي آن پرداختيم. اختلاف در تبيين فضايل معرفتي به قواي شناختي يا صفات شخصيتي، اين رويکرد را به ترتيب به دوگروه اعتمادگرا و مسئوليت‌گرا تقسيم مي‌کند. حکمت نظري و عملي مهم‌ترين فضيلت معرفتي است که ارسطو مطرح مي‌کند. لورين کُد، مسئوليت معرفتي را فضيلت پايه مي‌داند. سوسا، گلدمن و گرکو نگاهي قوامحور دارند و قواي حسي، استدلال، ادراک، درون‌نگري و حافظه را از مصاديق فضايل معرفتي مي‌دانند. زگزبسکي عشق به حقيقت را انگيزه بنيادين فضايل معرفتي مي‌داند. بائر يک مدل چهاربعدي براي فضايل معرفتي و نُه فضيلت کليدي در يادگيري مطرح مي‌کند. بر فضيلت‌گرايي اشکالاتي وارد است؛ ولي به‌عنوان نگاهي مکمل در معرفت‌شناسي بخصوص معرفت‌شناسي ديني مفيد است.

هر نظريه‌پرداز حوزۀ علوم مرتبط با انسان، براساس رويکرد فلسفي و مباني نظري خود، ناگزير در مورد ماهيت انسان نظريۀ خاصي را مطرح کرده‌است. بي. اف. اسكينر، از روان‌شناسان رفتارگراست که بر روان‌شناسان ديگر، دانش روان‌شناسي، به‌ويژه مبحث يادگيري، تأثير فراواني داشته است. برداشت اسکينر از انسان، کاملاً مادي و بر پايۀ فيزيکاليسم است‌. او انسان را موجودي تك‌ساحتي و مادي مي‌داند. رفتار انسان به عقيدۀ اسکينر مبتني بر انگيزه و امور دروني نيست؛ بلکه به‌وسيلۀ نيروهاي بيروني و محيط تعيين مي‌شود. اسکينر و طرفدارانش مفاهيمي مانند آزادي، اختيار و اراده را مفاهيمي غيرعلمي مي‌دانند. در سوي ديگر، حكمت متعاليه به‌مثابه فلسفه‌اي پويا، مهم‌ترين و عالي‌ترين مکتب فلسفي در ميان همۀ مکاتب فلسفي جهان است. در اين مقاله، با استفاده از منابع کتابخانه‌اي و با رويكردی توصيفي / انتقادي، ديدگاه اسکينر در مورد ماهيت انسان و مباني آن طرح، و با توجه به انسان‌شناسي حکمت متعاليه ارزيابي ‌شده است؛‌ تا ضعف نگاه اسكينر به انسان، و تعالي ديدگاه حكمت متعاليه در اين زمينه مشخص شود.

فلسفه حقوق و فلسفه سیاسی دو دانش نزدیک به هم هستند که در موارد بسیاری میان مسائل این دو دانش قرابت‌هایی وجود دارد. با هدف شناسایی نسبت این دو می‌توان این سؤال را پرسید که آیا این دو فلسفه نسبت و ارتباطی با یکدیگر دارند؟ اگر آری، چه رابطه‌ای میان این دو دانش برقرار است؟ در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای تدوین شده، نسبت و ارتباطات این دو فلسفه با یکدیگر مورد کاوش قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این دو دانش هم در پاره‌ای از مبانی و هم در هدف غایی اشتراک دارند. میان مسائل آن دو نیز رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار است؛ چنان‌که هر کدام از این دو دانش، در مواردی بر دیگری ابتنا یافته و از دستاوردهای آن بهره می‌برد. گاهی نیز مسائل این دو، راه‌حل مشترک دارند.

توماس کوهن فیلسوفی است که با مطرح کردن مباحث چالش‌برانگیزی مانند انقلاب‌های علمی، پارادایم و قیاس‌ناپذیری پارادایم‌ها در حوزه فلسفه علم شهرت پیدا کرد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایجادشده توسط کوهن این است که وی تقویت‌کننده جریان نسبی‌گرایی بوده است. انتشار و تأثیرگذاری افکار و آراء کوهن در محافل مختلف علمی، به ‌نسبیت در علم و تسری این تلقی به‌حوزه علوم انسانی و اجتماعی شد. بااین‌حال، نوشته‌های انتقادی درباره آراء کوهن به‌اندازه کافی وجود ندارد، بلکه برخی تلاش می‌کنند نسبی‌گرایی کوهن را مورد تردید قرار دهند. بدون شک عدم اطلاع از مبانی نظری و انتقادات وارد بر دیدگاه کوهن، پیامدهای سوء علمی و فرهنگی به‌جا می‌گذارد. تدوین این مقاله با هدف بیان مهم‌ترین مبانی نظری دیدگاه کوهن و انتقاد از نسبی‌گرایی موجود در این دیدگاه انجام شده است. روش به‌کارگرفته‌شده در این تحقیق، که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای شکل گرفته، توصیفی و انتقادی است.

معنای زندگی یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که تمام افعال و افکار انسان‌ها با آن مرتبط است. ازآنجاکه شناخت معنای زندگی، متوقف بر شناخت خود انسان است؛ درنتیجه نوع نگاه هر فرد به خود، تأثیر زیادی در پاسخ او به چیستی معنای زندگی خواهد داشت. گرچه صدرالمتألهين به‌طور مستقیم از معنای زندگی سخن نگفته است؛ ولی با بررسی انسان و ویژگی‌های آن به هدف از زندگی که یکی از معانی «معنای زندگی» است، پرداخته و معتقد است که انسان دارای هدفی است که باید آن را کشف کند و تمام اعمال و رفتار و نیات خود را برای رسیدن به این هدف به‌کار ببندد. در این نوشتار به روش تحليلي ـ توصيفي به‌دست می‌آوریم که حقیقت انسان به نفس ناطقه خویش است که دارای دو قوة عقل نظری و عقل عملی است؛ درنتیجه کمال حقیقی انسان به تکامل مرتبه عقلی آن است. با توجه به حقیقت انسان و کمال حقیقی آن، انسان دارای دو هدف میانی و نهایی در زندگی خواهد بود. قرب الهی هدف نهایی از زندگی انسان است که با تحقق آن، انسان به حیات و سعادت حقیقی می‌رسد.

فلسفه اولی (هستی شناسی) مهم ترین شاخه فلسفه، و برترین علوم است، و دانش های دیگر- حتی شاخه های دیگر فلسفه- به آن وابسته اند. هستی شناسی اسلامی، با وجود پاره ای اقتباس ها، دانشی اصیل و دارای هویتی مستقل است که حاصل خردورزی و نوآوری بیش از هزار ساله فیلسوفان مسلمان است. این دانش کُهن، در تاریخ طولانیِ خود، دوره ها و تحولات گوناگونی را پشت سر گذاشته است. هدف این پژوهش- که به روش توصیفی- تحلیلی به انجام رسیده- شناسایی وضعیت این دانش در سده اخیر حوزه علمیه قم است. به همین رو، مسأله اصلی آن، بررسی تحولاتی است که فلسفه اولی در یکصد سال اخیر به خود دیده است. دستاوردهای این پژوهش ذیل عناوین: اهمیت و ضرورت فلسفه اولی، تحولات و پیشرفت های فلسفه اولی (در یک قرن گذشته)، کاستی های فلسفه اولی (در سده اخیر) و چشم انداز آینده فلسفه اولی شرح و بسط یافته است.

مسئله معنای زندگی ازجمله مباحث مطرح در دنیای معاصر است. این سؤال که «زندگی انسان چه معنایی دارد؟» ذهن بسیاری از اندیشمندان را به ‌خود مشغول کرده است. عده‌ای زندگی انسان را پوچ تلقی می‌کنند و به ارائه راه‌حل‌هایی برای رهایی از پوچی یا الزام مخاطبان به پذیرش این واقعیت تلخ می‌پردازند. در مقابل، بسیاری زندگی انسان را معنادار قلمداد می‌کنند. هر دو گروه در ملاک معناداری و پوچی اختلاف‌‌نظر گسترده‌ای دارند. هدف از این نوشتار، یافتن ملاک حقیقی معناداری است. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. ما در این پژوهش، بدین نتیجه رهنمون خواهیم شد که نوع خلقت انسان به گونه‌ای است که دارای استعدادها و نیازهای فطری است و درصورتی‌که آن استعدادها را شکوفا نسازد و پاسخ مثبت به آن نیازها ندهد، احساس کمبود و خلأ خواهد کرد؛ بنابراین، ارتباط با خدای متعال به‌عنوان تنها مصداق کمال مطلق موجب شکوفایی گرایش فطری به کمال مطلق و معناداری زندگی انسان و دوری از او موجب پوچی خواهد شد.

در نظر الهی‌دانان پویشی، پویش برای خداوند حقیقتاً یک کمال محسوب می‌شود. آنها برخلاف الهی‌دانان سنتی، پویش را صفت کمالی می‌دانند. از طرف دیگر، براساس الهیات اسلامی، خداوند تغییرناپذیر است و اساساً هیچ‌گونه تغییر و دگرگونی در او راه ندارد. هدف اصلی این نوشتار تبیین پویش خداوند، نزد الهیات پویشی و بررسی انتقادی آن براساس مبانی الهیات اسلامی است. روش ما در این نوشتار کتابخانه‌ای است و به صورت تبیینی ـ تحلیلی ابتدا نظرات الهی‌دانان پویشی را مطرح کرده و به صورت انتقادی آنها را مورد بررسی قرار داده‌ایم. رهاورد پژوهش آن است که خداوند در الهیات پویشی، همانند سایر موجودات است و وجود پویش امری کمالی برای وی محسوب می‌شود. ليکن این تلقی از خداوند با نقدهای جدی مواجه است.