جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهمستشرقان در ضمن ارائه‌ی نظرات خویش، اشکالاتی بر قصص قرآن وارد ساخته‌اند که تحقیق حاضر با عنوان «بررسی و نقد آراء مستشرقان درباره‌ی قصص قرآن»، علاوه بر گردآوری و دسته‌بندی این اشکالات در یک مجموعه، به نقد و بررسی آنان پرداخته است. این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است که در فصل اوّل نخست به توضیح معنای واژه‌های پرکاربرد آن همچون قصّه، قصص و مستشرقان پرداخته است. در فصل دوّم به منابع و مصادری که خاورشناسان برای داستان‌های قرآن قائل شده‌اند، پرداخته و ضمن دسته‌بندی آنها، مورد بررسی و نقدشان قرار داده است و از آن، این نتیجه حاصل شده که گویی مستشرقان به دنبال اثبات غیر وحیانی بودن قرآن و از جمله قصّه‌های قرآن هستند و برای این منظور، منابع و مصادر مختلفی غیر از وحی را برای آن معرّفی نموده‌اند در حالی‌که اکثر آنها ادّعایشان را بدون دلیل و مدرک کافی و یا با دلایل ضعیف و غیر قابل قبول مطرح کرده‌اند که در این پژوهش تمام آنها با ارائه‌ی دلایل مستند ردّ شده‌اند. در فصل سوّم با عنوان «روش داستان‌پردازی قرآن» اشکالاتی که ایشان بر ساختار ادبی قصّه‌های قرآن وارد ساخته‌اند، مطرح شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است که این اشکالات عبارتند از: عدم رعایت تسلسل زمانی در قصص قرآن، وجود تکرار و حذف جزئیات در آنها. به عنوان یک نتیجه‌‌‌‌گیری کلّی می‌توان گفت از آنجا که قرآن کریم با هدف عبرت‌آموزی و نه داستان‌سرایی، قصّه-هایی از انبیاء پیشین و گذشتگان را در نهایت ایجاز و اعجاز آورده، پس لزومی نداشته که خط سیر تاریخی را در نقل این داستان‌ها رعایت کند و یا اینکه همه‌ی جزئیات اتفاقات را روایت کند بلکه از اسلوبی منحصر به فرد و هنرمندانه در روایت کردن آنها استفاده کرده که به اصل آنها نیز آسیبی وارد نساخته است و حتّی به نظر می‌رسد که برخی از داستان‌ها تکرار شده‌اند که درواقع تکرار نیست بلکه استفاده از مطلبی واحد است در جهت رساندن معانی مختلف. فصل چهارم پژوهش به اشکالاتی که از سوی خاورشناسان بر محتوای قصص قرآن وارد شده پرداخته است. این اشکالات عبارتند از: دوگانه‌نگری قرآن به حضرت ابراهیم(علیه السلام)، اشکالات داستان صالح )علیه السلام)و هود(علیه السلام)، یعقوب(علیه السلام) نواده‌ی ابراهیم(علیه السلام)،اسحاق (علیه السلام)، ذبیح ابراهیم(علیه السلام(، تناقض در آیات مربوط به عصای موسی(علیه السلام)و مریم)س) خواهر هارون (علیه السلام). در نهایت آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که چون خاورشناسان با اهداف و پیش‌فرض‌های خاصّ خود به مطالعه‌ی داستان-های قرآن پرداخته‌اند، گاهی آراء ناصواب و متناقضی را در این زمینه بیان نموده‌اند که به لطف خداوند بطلان این آراء اثبات گردید.کلید واژه‌ها: قصص قرآن، مستشرقان، قصص عهدین.

این نوشته برآن است که بااستفاده ازروایات واحادیث بیان شده درکتب روایی وتفسیری پیرامون مباحث علوم قر آنی اطلاعاتی را راجع به این علوم ارائه دهد وخصوصاً دیدگاهها وروش معصومین علیهم السلام را درمورد مباحث علوم قرآنی بررسی کند. آنچه نگارنده را برآن داشت که این موضوع را انتخاب کند وجود فرضیه های متعددی بوده است ازجمله اینکه با توجه به جدید بودن بحث علوم قرآنی ودیگاههای مختلف ومتفاوت پیرامون مباحث این علوم تمام کسانی که تعاریف ، ویژگی ها ، جوانب مختلف وضرورتهای این علوم را بررسی می کنند مستندات ویافته های خود را چگونه وازچه راهی استخراخ کرده اند؟ آیا به روایات به عنوان مهم ترین منبع این مباحث توسل جسته اند وآیا روایات را که نزدیکترین نظرات ودیدگاههای معصومین علیهم السلام از نظر زمانی با وجود نبود چنین مباحثی باعنوان علوم قرآنی می باشند در بیان مباحث و تعاریف دخیل داده اند وتا چه حدودی به این روایات در بیان دیدگاهها ونظرات خود استناد کرده اند. باتوجه به ماهیت، اهداف وامکانات موجود روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. پس از گرد آوری اطلاعات وتجزیه وتحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد : بحث علوم قرآنی ازمباحث جدیدی است که درقرن اخیرشکل گرفته است اما راجع به مباحث آن اززمان نزول وحی سؤالاتی بین معصومین علیهم السلام ومردم وجود داشته است هرچند ذیل این عنوان قرارنگرفته است وبا توجه به گستردگی مباحث قرآن کریم وعمیق بودن آنها، معصومین علیهم السلام سعی درتوضیح وروشن ساختن هریک ازآنها داشته اند ونیز تلاش درجهت شفاف ساختن شبهات مطرح شده درمورد مباحث علوم قرآنی ازسوی جاعلین حدیث ودشمنان اسلام وتبیین صحیح ودرست این مباحث دراذهان عمومی داشته اند ومفسرین وقرآن پژوهان دربیان نظرات ودیدگاههای خود راجع به این مباحث ازروایات کمک گرفته وشیعه واهل سنت هر یک روایاتی را بیان نموده اند که با توجه به معیارهای خاصی برخی از این روایات رد وبرخی مورد قبول می باشند .

بررسی و غور در آیات الهی خود یکی از مهم ترین توفیقات خداوند است به ویژه زمانی که بتوان این روش را به صورت مقایسه ای و تطبیقی انجام داد و از نظرات علمای اسلامی آگاه گردید. اهداف عمده ی این تحقیق یافتن آراء تفسیری شیخ طبرسی و علامه طباطبایی درباره ی آیاتی می باشد که در آن تشبیه و یا احیانا تمثیل یا مثال که خود انواعی از تشبیه می باشد صورت گرفته است. و با توجه به موضوع ، هدف و امکانات موجود، روش و تحقیق توصیفی تحلیل را برای این پژوهش انتخاب کردیم. مهم ترین بخش این تحقیق « تجزیه و تحلیل داده ها » نام دارد که خود شامل سه بخش می باشد. بخش اول کلیاتی راجع به معنای لغوی و اصطلاحی تشبیه بیان گردیده است بخش دوم شامل اقسام و انواع تشبیه از جهات و اعتبارات مختلف می باشد و بخش سوم که مهم ترین قسمت این تحقیق می باشد نمایه ی کوچکی از آیات قرآن مجید را که در آنها تشبیه صورت گرفته مورد بررسی قرار داده و دیدگاه دو مفسر گران قدر را راجع به آنها بیان نموده ایم و احیانا چنانچه نظرات ایشان با یکدیگر متفاوت بود موارد اختلاف را بیان نموده و مورد بررسی قرار داده ایم. مهم ترین محدودیت این تحقیق کمبود منابع علوم قرآنی و عدم بررسی نظرات مفسران می باشد لذا پیشنهاد می گردد که انشاء الله این بحث به وسیله ی محققان توانا جهت استفاده علاقمندان به مباحث علوم قرآنی به طور کامل به انجام رسد.

یکی از مباحث مهم و اساسی «توحید و خداشناسی» مبحث صفات خداوند است. وجود آیات فراوان مربوط به صفات الهی و کیفیّت طرح آنها از سوی قرآن، امری است که از دیرباز ذهن متکلّمان و مفسّران این کتاب آسمانی را به خود مشغول ساخته است. به­ ویژه آیاتی که به ظاهر برای خداوند، صفات و خصوصیّاتی، همانند صفات مخلوقات و ممکنات نسبت می­ دهد. که بیانگر داشتن دست، وجه، ید، عین و ساق خداوند است. مفسّران عمدتاً این قبیل آیات را در گروه متشابهات به حساب آورده و تحت عنوان صفات خبری یا آیات تشبیهی، مورد بحث و بررسی قرار داده­اند و هر کدام با معیارها و ملا­ک­های خود به سراغ این آیات رفته و به تفسیر آن پرداخته­ اند. در این میان میان مفسّران شیعه و اهل سنّت به دلیل گستره­ فکری و اندیشه­ های کلامی و داشتن اصول و پایه­ های عقیدتی، در طول تاریخ اسلام هر کدام روش خاصّی را در تفسیر آیات متشابه صفات الهی دنبال کرده ­اند. هر چند که در موارد متعدّدی تفسیر مشترکی ارائه داده ­اند. در این پژوهش متون مختلف تفسیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و این نتیجه حاصل شده که مفسّرانی که در تفسیرشان، این­ گونه آیات را در کنار آیات محکم قرار داده و با دلایل عقلی و نقلی و تأویل آنها، خداوند را از هر گونه نقص و عیب و تشبیه و تجسم منزّه دانسته­ اند نسبت به سایر مفسّران دیگر در این­ باره جامع و دقیق سخن گفته ­اند.

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی ، « سیمای صحابه» را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد . در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مساله با استناد به آیات ، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدفهای تحقیق اهداف ویژه ای شامل : بررسی معنای صحابه و عدالت و جرح از نظر لغوی و اصطلاحی ، بررسی عدالت صحابه از دیدگاه شیعه و اهل سنت ، بررسی موارد جرح صحابه در قرآن ومعرفی برخی از اصحاب نمونه پیامبر اکرم (ص) طراحی گردیده است . برای رسیدن به اهداف مذکور سؤالاتی به شرح زیر مطرح شده : جایگاه صحابه در قرآن و سنت چیست ؟آیا جمله « الصحابة کلهم عدول » مورد قبول فریقین هست ؟ دلایل اهل سنت بر عدالت کل صحابه چیست ؟ آیا جرح صحابه مساوی با کفر جارح است ؟ موارد جرح صحابه در قرآن کدامند ؟ با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است . پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد : صحابه پیامبر (ص) یعنی همان کسانی که ملازمت و همراهی آن حضرت را اختیار کرده اند و بعد از پیامبر (ص) مبلغ سیره و سنت پیامبر (ص) بودند می تواند برای ما الگوهای کاملی در زندگی باشند ولی مطلبی که باید متذکر شویم این است که صحابیان پیامبر (ص) بنا به گزارش تاریخ نویسان و کتب رجالی بالغ بر صد هزار نفر بوده اند که همگی نتوانستند پیوسته و دائم همراه حضرت باشند . و برخی فقط برای حفظ جان و موقعیت خود تظاهر به اسلام و همراهی با پیامبر (ص) نموده اند و برخی مرتکب گناهانی از قبیل : فسق ، فرار از جنگ و جهاد ، نقض عهد با خدا و رسولش ، چشم چرانی در حال نماز ، افشا کردن اسرار پیامبر (ص) و بر خورد نادرست با آن حضرت ، ارتداد و نفاق و ... شده اند که همگی دال بر این است که نمی توان به همه آنها اعتماد کرد وهمه راه را عادل دانست . ولی اهل سنت بدون توجه به موارد فوق ذکر عدالت کل اصحاب را عقیده دارند و هر گونه تهمت و ذکر گناهی برای یکی از اصحاب را کفر و خروج از اسلام می دانند . ولی شیعه با ژرف نگری عدالت صحابه راستین را قبول دارد و به آن ایمان دارد و نظریه عدالت صحابه را چیزی جز یک نظریه سیاسی که در سایه حکومت آزادشدگان (بنی امیه) پاگرفته ویا زیر نظر مستقیم آنها به وجود آمده ، می داند . محقق در این پژوهش با محدودیت هایی چون : عربی بودن منابع موضوع ، عدم دسترسی آسان به کتابخانه و محدودیت زمانی برای پژوهش و نگارش روبرو بوده است و پیشنهاد می گردد که در این زمینه تحقیقات جزئی تری مانند عدالت صحابه صورت پذیرد .

چکیده روایات مأثوری که به تبیین و تفسیر آیات قرآن کریم می پردازد از صدر اسلام تا به حال بهترین برداشت تفسیری از آیات قرآن کریم را در پیش روی ما قرار داده است اما تفسیر مأثوری که از آیات صورت گرفته، اختلافاتی را در تبیین و تفسیرآیات بین مسلمین ایجاد نموده، با وجود اینکه در بین روایات تفسیری می توان روایات مشترک فراوانی را بیان نمود که سبب کم کردن اختلافات در تبیین و تفسیر آیات گردد همانطور که ما در این پایان نامه این کار را انجام داده ایمو روایات مشترک فراوانی که از نظر سند ومتن یکی هستند و این روایات شامل روایات نبوی، علی بن ابیطالب، ابن عباس، ابن مسعود، و بعضی دیگر از أصحاب برگزیده آن حضرت می باشد، و یا اینکه سند(مصدر)روایات متفاوت اما از نظر متن مشترک یا نزدیک به مشترک اند را در تبیین و تفسیر آیات جمع آوری و بیان کرده ایم. و بااین کار امکان نزدیک کردن دیدگاه های دو گروه بزرگ مسلمین را در زمینه‌ی مباحث قرآنی فراهم نموده. همچنین بیان روایات مشترک در تفسیر آیات قرآن کریم تأییدی بر صحت روایات وارده در تفاسیر مأثور شیعه و سنی است.کلید واژه:تفسیر مأثور، مشترکات روایی، تفسیر شیعه، تفسیر سنی

قرآن کریم شامل آیات محکم و متشابه می باشد . و طبق آیه هفت سوره آل عمران پیروی از ظاهر آیات متشابه موجب انحراف و گمراهی است. از مهمترین منابع فهم قرآن ، روایات تفسیری و تأویلاتی است که از ائمه معصومین(ع) نقل گردیده است. که در رفع شبهات مورد توجه قرار می گیرد. در این رساله در ذیل عنوان « بررسی روش ائمه معصومین (ع) در تأویل متشابهات» ، در صدد آن هستیم تا به روش شناسی تأویلات و روایات تفسیری ائمه معصومین (ع) که بیشتر در حوزه تفسیرمحتوایی و مفهومی می باشد و یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی یعنی متشابهات است ، بپردازیم. فصل اول به معنا شناسی کلید واژه های «محکم»،«متشابه»،«تأویل»و... اختصاص یافته است.در فصل دوم به بررسی زمینه های تشابه و راسخان در علم پرداخته ایم .و فصل سوم نیز بهدسته بندی آیات متشابه و ذکر روش معصومین علیه السلام در تأویل متشابهات و رفع شبهات اختصاص یافته است. مهمترین نتیج? این پایان نامه دست یابی به قواعدی برای فهم صحیح و تفسیر درستی از آیات متشابه و تصحیح بد فهمی و زدودن ابهام از چهر? آیات متشابه با توجه به شیوه و روش امامان بزرگوار علیهم السلام و در پرتو روایات ارزشمند ایشان می باشد. با توجه به موضوع و هدف پژوهش، روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای موضوع انتخاب شده وبااستفاده از فن فیش برداری مطالب جمع آوری گردیده است .

اهتمام معصومین (ع) به توحید از آنجا روشن می‌شود که ادعیه فراوانی از آن بزرگواران، با الفاظ زیبا و مفاهیم عالی که مملو از توحید و یکتاپرستی است، از آنان به یادگار مانده است که هر کدام از جایگاه خاص و ویژه‌ای برخوردارند؛ از میان آنها دعای عرفه امام حسین (ع) و صحیفه سجادیه امام سجاد (ع)، در زمینه پرداختن به این اصل دینی، در مرتبه‌ای عالی قرار دارند و به همین خاطر، بررسی‌ نحوه توصیف این دو امام معصوم (ع) از توحید، موضوع این پژوهش قرار گرفته است. برای نیل به این منظور، ابتدا تعریفی از اقسام توحید ارائه شده و سپس برای بررسی توحید در این ادعیه، فرازهای مرتبط، از آنها ذکر شده است و در خاتمه نیز نقاط تشابه و تمایز هر یک، مطرح گردیده است. در پژوهش حاضر که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است، سعی گردیده که نگرش توحیدی این دو امام همام در زمینه توحید مورد بررسی قرار گیرد و با توجه به بررسی‌‌های به عمل آمده، نتایجی حاصل شد؛ از جمله مهم‌ترین آنها این است که، این ادعیه، در بسیاری از موارد و مضامین، دارای نقاط اشتراک و اختلاف چشم‌گیری، به عنوان نمونه در بحث توحید ذاتی، صفاتی، خالقیت، استعانت و ... می‌باشند؛ و نیز در می‌یابیم که این تشابهات و تمایزات، نمایانگر تقریب بینش این دو امام، در این زمینه است. کلید واژه: توحید در دعای عرفه امام حسین (ع) و صحیفه سجادیه، توحید ذاتی و صفاتی، توحید افعالی و عملی.

انسان از زمانی که خود را شناخته و قدرت تفکّر و تأمّل داشته،سعی در شناخت پدیده ی عجیب حیات داشته است. امّا هیچگاه به جواب قانع کننده ای نرسیده است.آنچه مسلّم است،حیات از صفات روح است و حیات هم مثل روح، همچنان پدیده ای ناشناخته برای بشر باقی مانده است.در عین حال از قرآن استفاده می شود که حیات در عالم وجود، پدیده ای است ذو مراتب و درجات، که صرفاً از آثار آن می توان به مراتب و درجاتش آگاه شد.برخی از پرسشهایی که این پایان نامه در پی یافتن پاسخ های آن است از این قرار است:اگر حیات دارای مراتب است،مراتب حیات انسانی اش کدامند؟آیا دستیابی به حیات طیّبه که سفارش و توصیه ی قرآن برای مومن است، در دنیا هم ممکن است یا مختصّ به آخرت است و یا در هر دو جهان ممکن است به آن دست یابد؟آیا تحصیل حیات طیّبه،راه و روش تعریف شده ای دارد یا هرکس مختار است هر روشی را که خود بر می گزیند بیازماید؟آیا در قرآن و کلام معصومین- علیهم السّلام- حیات طیّبه معرفی شده است؟خصوصیّات و ویژگی های آن چیست؟رابطه ی حیات طیّبه با سعادت بشر چه رابطه ای است؟آیا کاملاً از هم جدا و متضادّند؟یا اگر کسی به حیات طیّبه نائل گردد، سعادتمند واقعی دنیا و آخرت، هموست؟ نتایج به دست آمده نشان می دهد که حیات، قابل درک و شناساندن نیست،ولی از آثارش می توان تا حدودی آن را شناخت. مرتبه ی عالی آن مختصّ خداوند است و مخلوقات، هرکدام، به قدر سعه ی وجودی خود،سهمی از آن دارند.حیات دارای مراتبی است.حیات طیّبه و حیات برتر ملکوتی از جمله مراتبی از حیاتند که برای مومن قابل دسترسی هستند.ریشه و مبنای حیات طیّبه، ایمان و عمل صالح است و هیچکدام بدون دیگری، هرگز منتجّ به حیات طیّبه نخواهد شد.حیات طیّبه آثاری حقیقی در زندگی صاحبش خواهد گذاشت،از جمله: خداباوری و خدامحوری و بصیرتی که مختصّ مومن دارای عمل صالح است و نیز شادی و آرامش و روشن بینی و روشن نگری خاصّی که دیگران از داشتن آن بی بهره اند. حیات طیّبه، اختصاص به قوم، نوع و جنس خاصّی ندارد، بلکه برای هرکس از زن و مرد که در کسب آن سعی و تلاش کند، حاصل خواهد شد.راه رسیدن به حیات طیّبه و سعادت، دقیقاً یک راه و آن هم ایمان و عمل صالح است،بنابراین، صاحب حیات طیّبه، همان سعادتمند واقعی دنیا و آخرت و سعادتمند واقعی همان صاحب حیات طیّبه خواهد بود.

این پروژه ی تحقیقاتی با عنوان « نقش زن در ادیان الهی اسلام ، یهود و مسیحیت » با مراجعه به آیات قرآن کریم و دیگر منابع معتبر دینی به بررسی نقش زن در ادیان توحیدی خصوصاً دین اسلام ، یهود و مسیحیت می پردازد . و نقش زن را از دیدگاه ادیان مذکور مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد . برای تحلیل و پژوهش موضوع فوق الذکر اهداف جزئی زیر انتخاب و طراحی گردید : زن از دیدگاه ادیان اسلام ، یهود و مسیحیت چه جایگاهی دارد ؟ حقوق زن در این ادیان چیست ؟ نقش زن در فعالیتهای اجتماعی سیاسی از منظر اسلام ، یهود و مسیحیت چیست ؟ جایگاه زن در رسالت انبیای بزرگ الهی چیست ؟ با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود ، روش تحقیقی توصیفی – تحلیلی برای موضوع انتخاب و از فن فیش برداری برای جمع آوری مطالب استفاده شده است . پس از تجزیه و تحلیل یافته ها در فصل چهارم نتایج ذیل حاصل گردید : 1- در مورد آفرینش زن بین ادیان اسلام ، یهود و مسیحیت با هم اختلاف است و بهترین دیدگاه را در این زمینه ، و همچنین در زمینه جایگاه زن را اسلام دارا می باشد و جایگاه زن را به اندازة جایگاه مرد بالا می برد و او را از پوچی و نیستی بالا کشید . 2- در مورد حقوق زن بعد از بررسی به این نتیجه رسیدیم که در تمامی این ادیان بحث از حقوق زن شده است ولی هیچ دینی به مانند اسلام از حقوق زن دفاع نکرده و حقوق او را محترم نشمرده است 3- با بررسی که در فعالیتهای زن به عمل آور به این نتیجه رسیدیم که زن نیز همراه مرد و همدوش او در جامعه فعالیت می کند و اجتماع را با کمک مرد می سازد 4- زنان نقشهای بسیار مهمی در زندگی انبیاء داشته اند وآنها را در رسیدن به اهداف متعالی که داشته اند یاری رسانده اند و این امر مختص به تمام دورانها می باشد . با وجود تلاش فراوان برای بهتر کردن این پژوهش ولی در طی تحقیق ، محقق با کمبودهای چون عدم دسترسی آسان به کتابخانه و کمبود منابع پژوهشی روبرو بوده است . بر این اساس پیشنهاد می شود هر کدام از بخشهای این تحقیق به طور جداگانه و موشکافانه تر مورد کاووش و بررسی قرار گیرد .