جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«صریم» در آیۀ «فَأَصْبَحَتْ کَالصَّریم»، از واژگانی است که مترجمان فارسی و لاتین و مفسران، معنای واحدی از آن ارائه نداده‌اند؛ معانی شب، شب تاریک، بایر سیاه، بی‌ثمر، ریگزار، سوخته و تاریک، با خاک‌یکسان‌شده، متروک و ویران، دروشده و چیده‌شده. دو روایت نیز آمده‌ که یکی مبنای برخی مفسران و مترجمان گردیده‌است. این پژوهش با روش تحلیلی و رویکرد زبان‌شناسیِ تطبیقیِ تاریخی با هدف دست‌یابی به علل اختلاف معانی این واژه و ارائۀ معنای صواب صورت پذیرفته است. بررسی منابع لغوی سامی و سیر تفاسیر و تحلیل روایات، نشان می‌دهد که واژه‌پژوهان و مفسران در معنای آن دقت نداشته‌اند. فراوانی معناهای واژه در منابع مورد استفادۀ مفسران و مترجمان در این امر دخیل است. باتوجه به معنای اصلی این واژه که عبارت است از: قطع، بریدن و قطع‌کردن میوۀ درخت؛ معنای پیشنهادی«چیده شده» است. ادبیات جاهلی، معاجم، شواهد زبان‌های سامی و سیاق، مؤید آن است.

واژه­ ﴿قَسْوَرَهٍ﴾ در آیه­ ﴿فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَهٍ﴾، از واژگانی است که مترجمان، مخصوصاً مترجمان فارسی زبان معنای واحدی از آن ارائه نداده­اند. بر خلاف ترجمه­های فارسی، مترجمان لاتین تقریبا واژه را به صورت یکسانی ترجمه کرده­اند، اما غالبا با علامت سؤال و گاهی تعجب که حکایت از تردید مترجم در معنای واژه دارد همراه است. علاوه بر مترجمان، مفسران نیز در معنای این واژه دیدگاه­های مختلفی بیان کرده­اند، به طوری که در تفاسیر، بالغ بر هفت معنا برای این واژه ذکر شده است. روایات فراوانی نیز در منابع تفسیری فریقین ناظر بر معنای قسوره آمده­است. از این رو مفسران بر اساس روایات، هر یک تفسیری جدا از دیگری برای خود انتخاب کرده­اند. این پژوهش با رویکرد تاریخی و زبان­شناسی و با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف دستیابی به علل و منشا اختلاف معانی این واژه در فرایند زمان و ارائه­ معنایی نزدیک به صواب صورت پذیرفته است. بررسی منابع لغت و سیر تاریخی تفاسیر و تحلیل روایات حامل معانی این واژه نشان می­دهد که هم واژه­پژوهان و هم مفسران در معنای واژه، نظر قطعی نداشته و در طول زمان برخی معانی بر معانی دیگر غلبه یافته و رفته رفته تثبیت گردیده و بعدها در ترجمه ها متبلور گردیده­است. بررسی تبارشناسی واژه در زبان­های سامی و شاخه­ سریانی، نشان می­دهد این واژه در این زبان به معنای الاغ بی رمق است که می­توان از این معنا در معناشناسی «قسوره» در آیه­ مورد بحث استفاده کرد.

خداوند رزاق نه‌تنها رزق انسان‌ها بلکه تمام موجودات را بر خود فرض کرده است با این تفاوت که وسعت و ضیق رزق انسان‌ها عوامل گوناگونی دارد که بسیاری از این عوامل به عملکرد آنان برمی‌گردد. رزق مادی در قرآن شامل مایحتاج زندگی و رزق معنوی مصادیق متعددی چون عمر با برکت دارد. در قرآن کریم رفتار انسان نسبت به روزی‌ها در استمرار، بسط، قطع و قبض آن‌ها دخالت دارد؛ موضوعی که در عهدین نیز آمده است و از آنجا که جوهر اصلی اسلام، یهودیت و مسیحیت یکی است، آموزه‌های این ادیان که در کتب آسمانی‌شان متبلور شده، شباهت‌هایی دارند. این مقاله به روش تطبیقی- تحلیلی به بررسی عوامل قبض و بسط رزق در قرآن و عهدین می‌پردازد. قرآن و عهدین روزی رسان را خداوند معرفی کرده و از مهم‌ترین عوامل بسط رزق در هر دو، اطاعت از خدا و از مهم‌ترین عوامل قبض آن سرپیچی از فرامین الهی ذکر شده است.

گام نخست در فهم قرآن کریم، درک معنای صحیح واژگان است. تحقق این امر در گرو بررسی دقیق منابع لغت زبان عربی است و گاهی نیز مراجعه به زبان‌های هم‌خانواده عربی کمک‌کننده است. یکی از واژگان مهمی که از قرون اولیه هجری میان مسلمانان رایج و تثبیت گردیده، واژه تفسیر است. این واژه در دو ساحت معنایی به کار رفته است: 1. توضیح و شرح آیات؛ 2. مجموعه‌های مدون شرح آیات. این واژه تنها یک بار در قرآن در سوره فرقان آیه 33 آمده است. با توجه به اینکه ریشه این واژه، پیشینه‌ای طولانی در زبان‌های سامی داشته و در مباحث بین‌الادیانی قابل بحث و بررسی است، اما پژوهشگران از جنبه زبان‌شناسی تاریخی-تطبیقی و بین‌الادیانی به بررسی آن نپرداخته‌اند. مقاله حاضر با این رویکرد و با روش تاریخی-تطبیقی به سیر تطور و تحول ساختار واژه و معنای نخست مذکور می‌پردازد. یافته‌ها حاکی از آن است که ریشه این واژه در زبان‌های مذکور هم در ساختار و هم در معنا تغییرات قابل توجهی داشته است. تنوع و گستردگی معنای ریشه با گذشت زمان تحدید گردیده و با ورود به قرآن و سنت اسلامی، ارتباط وثیقی با کلام وحی پیدا کرده تا جایی که به شرح و توضیح کلام خداوند، اختصاص یافت.

گابریل ساوما در سال 2006 میلادی کتاب «قرآن، تفسیر اشتباه، ترجمه‌ی اشتباه و خوانش اشتباه، زبان آرامی قرآن» را نوشت. وی در این کتاب ادعا می‌کند که زبان قرآن، آرامی سریانی است و با این ادعا در صدد اثبات اقتباس قرآن از منابع یهودی - مسیحی است. او بررسی سوره‌های قرآن، واژگان فراوانی را به عنوان شاهد ذکر نموده و به تحلیل آنها پرداخته است. نویسنده در بررسی اولین سوره‌ی‌ قرآن با واژه‌ی فاتحه شروع می‌کند و معتقد است سایه‌ی اقتباس حتی بر سر اسم اولین سوره‌ی قرآن نیز افتاده‌است و شواهدی از عهدین، زبان عبری و سریانی ذکر می‌کند که این واژه عربی نبوده بلکه از زبان آرامی _ سریانی اقتباس شده‌است. در این مقاله ضمن ارائه دیدگاه گابریل ساوما به نقد و بررسی آن از جنبه زبان‌شناسی تاریخی تطبیقی در سه زبان عبری، سریانی و عربی می پردازیم. وجود شواهدی از مشتقات این واژه در اشعار جاهلی و شباهت‌های ساختاری و معنایی آن در سه زبان عبری ، سریانی و عربی حاکی از آن است که این واژه اصلی سامی دارد و بررسی‌های انجام شده خلاف ادعای ساوما را اثبات می‌کند.

گابریل ساوما در سال 2006م کتاب (قرآن، تفسیر اشتباه، ترجمۀ اشتباه و خوانش اشتباه، زبان آرامی قرآن) را نوشت. وی در این کتاب ادعا می­کند که زبان قرآن، آرامی ـ سریانی است و در صدد اثبات اقتباس قرآن از منابع یهودی ـ مسیحی است. او با بررسی سوره‌های قرآن، واژگان فراوانی را به عنوان شاهد ذکر نموده و به تحلیل آنها پرداخته است. دو واژه «قوّامون» و «فضّل» در آیه شریفه: Pالرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى‏ النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى‏ بَعْضٍ ...O (نساء/ 34) از جمله واژگانی است که وی معتقد است از اصل آرامی ـ سریانی بوده و باید بر این اساس ترجمه و تفسیر شود. او شواهدی از عهدین، زبان عبری و سریانی ذکر می­کند که این واژگان عربی نبوده و به ادعای وی، از فرهنگ حاکم بر منطقه أخذ شده است. در این پژوهش ضمن ارایه دیدگاه گابریل ساوما درباره این آیه به بررسی و نقد آن از جنبه زبان­شناسی تاریخی ـ تطبیقی در سه زبان عبری، عربی و سریانی و عهدین می­پردازیم. وجود این واژگان قرآنی در اشعار جاهلی و ساخت­های گوناگون این دو ریشه در زبان عربی نشان می­دهد که این دو واژه در زبان عربی سیر تطور و تکامل ساختاری و معنایی خود را داشته و نمی­توان بر اساس زبانی دیگر آنها را ترجمه و تفسیر نمود و شباهت­های ساختاری و معنایی واژگان در این سه زبان به این دلیل است که این زبان­ها اصل واحد سامی دارند. عبارت «قوّامون علی النساء» و «فضّل» نیز که توسط ساوما به صورت ذوقی و احساسی به ترتیب ترجمه به «به پا خاستن برای زنان و دفاع از ایشان» و «از دو جنس متفاوت بودن» شده، بر این اساس، ترجمه­ای اشتباه بوده و آنچه محققان مسلمان در ترجمه و تفسیر آن آورده­اند، صحیح می­باشد.