جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روایاتی که به صورت مستقیم با قرآن و تفسیر آن ارتباط دارند به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند: برخی از این روایات به معرفی قرآن می‌پردازند و مباحثی از قبیل جایگاه قرآن قواعد فهم قرآن، علوم قرآنی فضایل سور و... را در خود جای داده‌اند گروه دوم، روایاتی هستند که به گونه ای به بیان مراد یک آیه می‌پردازند و یا زمینه های فهم آیه را فراهم می‌کنند از این گروه با عنوان روایات تفسیری یاد می‌شود روایات تفسیری، روایاتی هستند که به گونه ای به بیان مراد یک آیه می‌پردازند و یا زمینه های فهم آیه را فراهم می‌کنند روایات (احادیث) تفسیری بخشی قابل توجه از میراث حدیثی مسلمانان را تشکیل می‌دهند. که در قرن‌های دهم تا دوازدهم تألیف شده اند تعداد این احادیث را می‌توان بیش از پانزده هزار دانست. در این تفسیر سعی می شود کارکردهای روایات را در تفسیر المیزان و البرهان در سوره صافات بررسی شود. عمده مولفه های علامه در تفسیر سوره صافات در المیزان؛ عرضه روایات بر قرآن، سنجش روایات با روایات صحیح، متواتر، مشهور و مستفیض، عرضه‌ی روایات بر عقل، تطبیق الفاظ روایات بر علم لغت و... بوده است. علامه طباطبایی مفصل و به طور تخصصی به تحلیل محتوایی و روایات در سوره صافات پرداخته و با مبانی فقه الحدیثیی و با تسلط ویژه ای به علوم حدیث، همچون حدیث شناسی مبرز احادیث را مورد بحث و تبیین قرار داده است. گونه های تفسیری در تفسیر البرهان و تفسیر المیزان در سوره صافات شامل ترسیم فضای نزول، ایضاح لفظی، ایضاح مفهومی، بیان مصداق، بیان لایه های معنایی، بیان حکمت و علت حکم، استناد به قرآن، بیان اختلاف قرائت، پاسخگویی با قرآن و تعلیم تفسیر را شامل می‌شود. در مورد روایات باید گفت: با وجود این که علامه طباطبایی قائل به عدم حجیت اخبار واحد بدون قرینه در تفسیر است. ولی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان عواملی چون وجود جعل، مستند نبودن برخی روایات، وجود تضاد و تناقض در روایات‌، نفوذ اندیشه‌های غیر اسلامی مثل یهودیت در متون تفسیری و ... را آفت تفسیر روایی می داند؛ لذا به خبر واحد در مرحله اول اعتنا نمی کند. ولی با توجه به نظرات تفسیری علامه طباطبایی، شاهد ارتباط عمیقی بین نظرات تفسیری علامه با روایات وجود دارد. ولی علامه بحرانی به روایات تفسیری توجه خاصی دارد و در ذیل آیات قرآن کریم، تمامی روایات جمع آوری شده را با اجتهاد خود، بیان کرده است و آیات را تفسیر کرده است. علامه طباطبایی و بحرانی در تفسیر المیزان و البرهان برای تفسیر برخی آیات، از روایات تفسیری بهره برده اند مثلا این که علامه بحرانی برای سوره ی صافات روایات فضایل آورده است و یا با توجه به روایات به تبیین مفردات و وجوه معانی آیات پرداخته اند. همچنین علامه طباطبایی و بحرانی در این سوره ذیل برخی آیات به روایات بطن و تاویل و جری و تطبیق و همچنین روایات بیان کننده قصص استناد کرده اند. نقطه ی مثبت علامه طباطبایی از روایات تفسیری این است که علامه با مضمون برخی روایات، مستفاد کرده است که روایات دارای شان تعلیمی هستند و از این روایات می توان در تفسیر قرآن کریم بهره برد. همچنین طبق نظر مفسران خصوصا علامه طباطبایی و بحرانی، به غیر از آموزه های اعتقادی در سوره ی صافات، آموزه های اجتماعی و اخلاقی مثل عدم اطاعت پذیری از رهبران بی ایمان و عدم گمراهی دیگران و همچنین به آموزه های اخلاقی مثل عدم استهزا، عدم لجاجت و عناد، عدم تکبر، ادب در گفتار، رعایت تقوا، صبر و بردباری و... در این سوره اشاره کرد.

در طول تاریخ موضوع عدم انسجام سوره‌های قرآن و روساخت بعضا گسستۀ آن، همواره مجالی برای شبهه‌پراکنی فراهم می‌کرده است. سورۀ مدثر از جمله سوره‌هایی است که از نگرگاه ریچارد بل سوره‌ای فاقد انسجام به‌شمار می‌آید. وی تفاوت سبک، طول و عدم ارتباط موضوعی آیۀ31 و نقض اختیار انسان در آیۀ 56 این سوره را شاهد مدعای خود بیان نموده است. براین اساس بازخوانی متنیت و انسجام سورۀ مذکور در راستای دفع ادعای بل امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. بدین تصور نوشتار حاضر بر آن است تا در پرتو نظریۀ متنیت، ضمن روش توصیفی-تحلیلی عوامل متن‌بودگی و پیوستگی این سوره را استخراج نماید. تحلیل داده‌ها حاکی از آن است که متن قرآن کریم از ویژگی‌های متعدد و متنوع زبانی و متنی برخوردار است و توالی متنی آن به طول و ریتم و سجع و محل نزول آیات ارتباطی ندارد. همچنین با بررسی امکانات زبانی بینامتنیت، نیت/هدفمندی و انسجام به‌عنوان سه معیار در متن‌بودگی متن، مشخص گردید سورۀ مدثر علی‌رغم ظاهر گسستۀ آن، متنی منسجم و پیوسته است. دو عامل بینامتنیت آیه‌ای در آیۀ 31 این سوره به‌واسطۀ رابطۀ معنایی با واژگان «أصحاب النّار»، «عدّة» و «جنود» و هدفمندی کاربست آیه‌ای بلند و طولانی در میان آیات کوتاه را موجه می‌دانند. همچنان‌که بسامد قابل توجه عوامل انسجام پیوندی(اضافی)، دستوری (ارجاع)، واژگانی(تکرار، تضاد، مراعات نظیر) در این سوره حاکی از پیوستگی و انسجام این سوره و آیات آن دارد.

یکی از موضوعاتی که همواره مورد توجه متکلمان و مفسران قرآن بوده بحث آیات متشابه است که گاها تفسیر ظاهری این آیات با اعتقادات مربوط به توحید در اسلام متناقض است، از جمله این آیات، آیاتی است که در آنها لفظ ید و وجه تکرار شده و مستقیما با جسمانیت خدا در ارتباط است. همه مسلمانان وجود صفات خبری خداوند و اتصاف خدا به این اوصاف را می پذیرند ولی در تفسیر و تحلیل آنها اختلاف نظر دارند و سعی نموده اند به صورتهای مختلف این مسأله را توجیه و تفسیر نمایند . مساله اصلی این تحقیق آن است که تفاسیر شیعه و اهل سنت آیات ید و وجه خداوند را چگونه تفسیر کرده اند و اصولا آیا می توان وجه اشتراک و افتراق تفاسیر را در این زمینه تبیین کرد یا نه؟ با بررسی تطبیقی تفاسیر شیعه و اهل سنت چنین به دست می آید که در هیچ یک از تفاسیر شیعی معنای ظاهری آیات به کار برده نشده و در تمام مواردِ مورد بررسی از معنای کنایی و مجازی صفات ، تفسیر به عمل آمده است. همچنین در منابع اهل سنت معنای کنایه ای آیات مورد نظر مفسر بوده و در بعضی موارد نیز از بیان تفسیر صرف نظر نموده اند. امامیه و معتزله نیز قائل به تأویل صفات خبری هستند بر اساس نظر امامیه با ارجاع متشابهات به محکمات می توان این صفات را تأویل کرد ولی معتزله تفسیر عقلی را به تفسیر نقلی ترجیح می دهند و با عقل محض آیات صفات خبری را تفسیر کرده اند. روش مورد استفاده در این تحقیق کتابخانه ای و بررسی مطالب بصورت توصیفی تحلیلی می باشد.

ریچارد بل قرآن را محصول تجربیات و افکار شخصیِ پیامبر(ص) درباره فقر معنوی مردم مکه می‌داند، مسئله این مقاله بررسی دیدگاه ریچاردبل درباره ماهیت وحی ونبوت است که به روش تحلیلی ـ توصیفی با رویکرد انتقادی بر طبق مبانی کلامی شیعه نوشته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ریچارد بل ماهیت وحی را کشف و شهودی می‌داند و معتقد به تأثیرپذیری وحی از فرهنگ زمانه و گفتاری‌نبودن الفاظ قرآن است، در زمینه نبوت نیز معصوم‌نبودن پیامبراسلام(ص) در تلقی و ابلاغ وحی، ماهیت یهودی‌مسیحی و اﻣّﯽ ‌نبودن وی را بیان کرده است، از دیگر نتایج قابل اشاره این است که دیدگاه بل از نظر مبانی کلامی شیعه مردود است؛ متن قرآن همچون معارف آن از سوی خدا نازل شده است لذا نمی‌توان به صِرف انعکاس فرهنگ زمانه و تعالیم سایر کتب آسمانی درباره وحی قرآنی و نبوت پیامبر اسلام(ص) قضاوت نمود وعصمت وی ضامن اطمینان مردم به وحی قرآنی است.

از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) جامعه چون فرد اصالت دارد و به‌موازات تکامل فرد، تکامل می‌یابد ،نظام اجتماعی اسلام بر اساس سه مبنای هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی قابل‌تصور است. مهم‌ترین مبانی هستی‌شناسی نظام اجتماعی قرآن کریم عبارت است از:اصل توحید ، سلسله‌مراتبی بودن غایتمندی و وجود روابط متقابل در جهان هستی ، تبعیت تشریع از تکوین. مهم‌ترین منابع معرفت‌شناسی نظام اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) عبارت است از تجربه بشری، عقل، شهود، وحی، تاریخ و قوانین اجتماعی ؛ وظایف نهادهای اجتماعی ازجمله سیاست، اقتصاد، خانواده، تربیت بر اساس دین اسلام و محوریت توحید تنظیم شوند و در هریک از آن‌ها دین نقش حداکثری و فرا نهادی دارد، مهم‌ترین مبانی انسان‌شناسی در روابط اجتماعی بر حفظ کرامت انسانی، عقلانیت، عدالت، آزادی، تربیت‌پذیری و مسئولیت‌پذیری بنیان‌گذاری شده است که همه این موارد از خصوصیات فطرت سالم بشری نشأت می‌گیرند.کلیدواژه‌ها: نظام اجتماعی، اجتماع، قرآن، فطرت، انسان، دین، علامه طباطبایی

تاریخ تفسیر قرآن در یک قرن اخیر، با نهضتهای اصلاحی، بویژه اصلاح دینی همراه بوده است و تفسیر پرتوی از قرآن محصول این دوران است. خصوصیت اصلی این تفسیر، آن است که قرآن را کتاب هدایت معرفی کرده و آن را برنامة کامل مسایل دینی، دنیوی، اخلاقی، سیاسی و ... می داند و مفسر آن معتقد است مفاهیم مذکور، نه با تلاوت و ایمان قلبی، بلکه با حضور در صحنة سیاست و اجتماع، قابل درک است. در این تحقیق سعی شده است تفسیر پرتوی از قرآن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. فصل اول، شامل مباحثی مربوط به ویژگی های تحقیق است، فصل دوم به بررسی زندگی نامه مفسر و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و نحوة تنظیم تفسیر پرتوی از قرآن پرداخته است. فصل سوم، شامل آراء علوم قرآنی مفسر، فصل چهارم، منابع عام تفسیر و منابع خاص مؤلف پرتوی از قرآن را مورد بحث و بررسی قرار داده است. در فصل پنجم، به مبانی تفسیر، از جمله فهم پذیری قرآن، صیانت قرآن از تحریف جاودانگی و جهانی بودن قرآن، تناسب میان آیات و سوره های قرآن، عدم ترادف در قرآن، هدایتگری قرآن و باطن پذیری آن، بررسی شده است. و بالاخره در فصل ششم، روش و گرایشهای تفسیری پرتوی از قرآن مطرح شده است که مباحثی چون اجتهادی، گرایشهای هدایتی، اجتماعی، علمی، عرفانی و عقلانی، در تفسیر پرتوی از قرآن مورد بحث قرار گرفته است.